Morgunblaðið - 10.07.1991, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚLÍ 1991
21
►
aig,
rinn
ir þegar hagræð-
að tvö minnstu sveitarfélögin á höf-
uðborgarsvæðinu, Seltjarnarnes
(4.143 íbúar 1. des. sl.) og Mosfells-
bær (4.259 1. desember sl.) eru hvort
um sig ríflega tvisvar sinnum stærri
en sameinað sveitarfélag Neshrepps
og Ólafsvíkur yrði (1.833 ibúar mið-
að við 1. desember sl.).
Sturla Böðvarsson, fyrsti þing-
maður Vesturlands og bæjarstjóri
Stykkishólms undanfarin 17 ár, er
jafnframt formaður Hafnarsam-
bands sveitarfélaganna. Ég spurði
hann hvort hann sem slíkur teldi
ekki að mikil hagræðing gæti verið
fólgin í aukinni samnýtingu hafna,
með eða án sameiningar sveitarfé-
laga: „Sameining sveitarfélaga þarf
að eiga sér stað í auknum mæli, það
er alveg ljóst. Fyrir sameiningu
margra sveitarfélaga eru ótal mörg
og sterk rök. Til dæmis er samrekst-
ur Rifshafnar og Ólafsvíkurhafnar,
eins og þú nefndir sérstaklega, alveg
Christo á íslandi
rakið mál. Kostir þessa eru svo ótví-
ræðir, í samanburði við gallana, að
það er ótrúlegt að ekki skuli fyrir
löngu hafa verið ráðist í slíkan sam-
rekstur."
Mistök voru gerð
Sturla segir að höfnum landsins
séu sköpuð afar mismunandi starfs-
skilyrði. Sums staðar myndi samnýt-
ing, kannski í formi hafnarsamlags,
skila ákveðinni hagræðingu, en ann-
ars staðar ekki. „Reykjavíkurhöfn
er náttúrlega rekin á eigin forsend-
um. Hún hefur miklar tekjur af inn-
flutningi og getur þess vegna fjár-
fest í þjónustu við sjávarútveginn
umfram aðrar hafnir. Hafnarfjörður
getur gert alveg hið sama og Reykja-
víkurhöfn, en fær ríkisstyrk til hafn-
armannvirkjagerðar. Sömu sögu er
að segja um Suðurnesjahafnirnar.
Keflavík-Njarðvík fékk gefins eitt
stykki landshöfn í Njarðvík og þeir
reka hana nú ásamt með Helguvíkur-
höfninni og fá hana skuldlausa. Það
þætti ýmsum sveitarfélögum mjög
gott að fá skuldlausa höfn og gejta
strax farið að hagnast á henni. Ég
tel að þegar landshafnirnar voru
lagðar niður hafi verið gerð veruleg
mistök að gera það ekki með skilyrð-
um. Til dæmis hefði átt að gera þetta
þannig á Suðurnesjum þegar Kefla-
vík og Njarðvík fengu gefíns höfn,
að skilyrða gjöfina þannig að öll
sveitarfélögin á svæðinu hefðu eign-
ast höfnina.
Sama hefði átt að gerast hér vest-
ast á Snæfellsnesi, þegar höfnin á
Rifi var gerð og gefin Neshreppi.
Ólafsvík og Hellissandur hefðu átt
að eignast þessa höfn í sameiningu.“
Sturla segir að ef litið sé á hafnirn-
ar á Suðurnesjum sem eina heild,
þ.e. í Grindavík, Sandgerði og Kefla-
vík, og þeim steypt í eitt hafnarsam-
lag, þá væri auðvitað hægt að ná
talsverðri hagræðingu. Þannig yrðu
tekjur af einni höfninni tekjur fyrir
allar hafnirnar. „Þetta tel ég að
væri hægt að gera og í því væri
ekki bara fólgin hagræðing, heldur
væri aukið á jafnræði milli sveitarfé-
laga,“ segir Sturla.
Hafnarsamlög það sem
koma skal?
Sturla telur að víðar væri hægt
að setja á stofn hafnarsamlög, sem
yrði til ótvíræðrar hagræðingar.
Hann bregður sér í huganum yfir í
Norðurlandskjördæmi vestra og
kemst að þeirri niðurstöðu að sama
ætti að gilda um Skagaströnd og
Blönduós, þar ætti að vera eitt hafn-
arsamlag. Á Norðurlandi eystra seg-
ir hann að erfitt sé að sjá að hægt
væri að ná fram aukinni hagræðingu
með hafnarsamlagi hafna eins og á
Vopnafírði, Þórshöfn, Bakkafirði,
Raufarhöfn og Kópaskeri, því svo
langt sé þarna á milli hafna að ólík-
legt sé að í sameiningu gæti rekstra-
raðilum þessara hafna tekist að gera
eitthvað sem skipti sköpum fyrir
sjávarútveg á þessu landsvæði.
„Svo er aftur Eyjafjarðarsvæðið,
sem er sérstakt. Með því að nota
Ólafsfjarðargöngin og samreka hafn-
irnar á Ólafsfirði og Dalvík væri
hægt að ná fram verulegri hagræð-
ingu og spara miklar fjárfestingar í
höfnum. I framtíðinni held ég einnig
. að ný jarðgöng á Vestfjörðum skipti
sköpum fyrir aukna samvinnu á
þessu sviði og vil raunar taka svo
djúpt í árinni að segja að hafnarsam-
lög geti orðið fyrsta skrefið til sam-
einingar sveitarfélaga víða um land,“
segir Sturla.
Úrelt kerfi
Það hlýtur að koma að því einn
góðan veðurdag að heimamenn sjái
þörfina á því að taka til í eigin garði
og leggja sitt af mörkum til þess að
þessi margumtalaða og oft á tíðum
langþráða hagræðing verði að raun-
veruleika, en ekki bara talnaröð í
ótal skýrslum Byggðastofnunar,
Framkvæmdastofnunar og annarra
stofnana. Til þess að svo megi verða,
þarf sjóndeildarhringurinn að víkka,
hrepparígurinn að hverfa og menn
þurfa að sjá að það eru engin landa-
mæri sem skilja að sveitarfélög, held-
ur gamalt kerfi, sem árið 1991, á
tímum hraða, tölvutækni, upplýsing-
astreymis og bættra samgangna er
löngu orðið úrelt.
Myndlist
Eiríktir Þorláksson
Það hefur oft verið talað um
að sumir fjölmiðlar (einkum ljós-
vakamiðlar) hér hafi litla sér-
þekkingu til að bera, og séu t.d.
algjörlega dómgreindarlausir í
menningarmálum. Því stjórnist
umfjöllun þeirra fyrst og fremst
af ytri þáttum - umbúðum, um-
tali, og ekki síst peningum; lista-
fólk sé merkilegra fréttaefni en
listaverk, tengsl þess við annað
frægt fólk séu áhugaverðari en
listræn áhrif, og loks að verðmiði
listaverka sé langtum mikilvæg-
ari en innihald þeirra eða
forsendur.
Þetta hefur komið
einkar vel i ljós í því
hvernig fjcbrniðlar jjafa
kynnt tvær síðustu sýn-
ingar Kjarvalsstaða. Sýn-
ing Yoko Ono vakti geysi-
lega athygli, og var vel
fylgt eftir í blöðum, út-
varpi og sjónvarpi; að-
sóknin var eftir því, sú
mesta að listsýningu hér
á landi á þessu ári. Hins
vegar hefur verið afar
hljótt um hina athyglis-
verðu sýningu á verkum
Christos, sem kom í kjöl-
farið, og fer senn að ljúka.
Hvers vegna?
Það er enginn vafi á
að Christo Javacheff er
einn merkilegasti lista-
maður innan samtímans
sem hefur heiðrað ísland
með sýningu verka sinna.
Almennar uppflettibækur
um myndlist hafa allar til
að bera kafla um Christo,
þó margir aðrir, sem hafa
verið kynntir hér sem
heimsfrægir, séu varla
nefndir á nafn. Christo
hefur síðustu þrjá áratugi
skapað sér nafn fyrir
mjög ákveðna listsýn, og
framkvæmd risavaxinna
verkefna sem aðeins eru
á færi vel skipulagðra
fyrirtækja; og þetta hefur
hann gert þrátt fyrir að
hann hafi kosið að standa
utan við hinn eiginlega
listmarkað, og neitað öllum fjár-
stuðningi safna og sýningarhúsa,
sem keppast um að hafa fram-
bærilega listamenn innan sinna
vébanda. Staða Christos í list-
heiminum er því mjög sérstök,
og full ástæða til að vekja at-
hygli á list hans og viðhorfum.
Christo fæddist í Búlgaríu
1935, og stundaði fyrst listnám
í höfuðborginni Sófíu. Þaðan hélt
hann til Prag, Vínarborgar og
loks til Parísar 1958, en þar byrj-
aði hann á því að pakka inn hlut-
um og svifta þá þannig notagildi
sínu, en þá vinnuaðferð hefur
hann þróað áfram alla tíð síðan.
Listamaðurinn settist að í Banda-
ríkjunum 1964, en hefur fram-
kvæmt verkefni sín víða um lönd.
í hveiju felst list Christos? -
í sýningarskrá er að finna mjög
fróðlegt viðtal við listamanninn,
og síðan nákvæmar, allt að því
verkfræðilegar lýsingar á nokkr-
um verka hans, m.a. þeim sem
sem eru kynnt á sýningunni.
Christo vinnur fyrst og fremst
með umhverfið, þ.e. hluti úr
umhverfinu, byggingar, eða nátt-
úrufyrirbæri eins og dali, hæðir,
strendur og eyjar. Þau verkefni
sem hann velur sér hafa sífellt
farið stækkandi, og hafna þannig
algjörlega stöðluðum viðhorfum
til þess umfangs, sem listaverk
getur haft. Með því að pakka
inn, girða fyrir, hylja eða af-
marka dregur hann athygli að
þessum fyrirbærum; hlutverk
þeirra, útlit og notagildi breytist
í þann tíma sem verk Christo
stendur yfir, svo og viðhorf
áhorfenda til þeirra alla tíð
eftir það.
Christo vinnur að hveiju verk-
efni í mjög langan tíma, jafnvel
árum saman, og sum verkanna
sem eru á sýningunni hér kallar
hann ófullgerð, þar sem þau hafa
ekki enn komið til framkvæmda.
En afraksturinn af öllum þessum
undirbúningi, þ.e. verkið sjálft,
er aðeins til í stuttan tíma, í
mesta lagi nokkrar vikur. Þannig
stóð eitt frægasta verk Christos,
Dalatjaldið í Rifle, Colorado
(1972), aðeins í 28 klukkustund-
ir, eftir meira en tveggja ára
undirbúning. Því leggur lista-
maðurinn áherslu á að öll hans
verk séu aðeins tímabundin, og
því fylgi ýmsar spurningar, svo
vitnað sé í orð hans: „Um leið
eru listaverkin alltaf hönnuð til
að varpa fram spurningum og
efna til umræðna um: Hvað er
list? Er list eilíf? Er hægt að
kaupa, safna, borga fyrir og
stjórna list? Tjáning hvers verk-
efnis samsvarar sínum tiltekna
tíma mjög náið. Verkefnin eru
gerð með það í huga að vera ein-
stök á þann hátt.
Sýningar á list Christos geta
því ekki verið listsýningar í
venjulegum skilningi þess orðs,
þar sem verk hans eru svo ná-
tengd tíma og umhverfi. Á Kjarv-
alsstöðum eru hins vegar á ferð-
inni heimildir um einstök verk,
skissur, undirbúningsteikningar
og módel, sem bera verkinu vitni;
þessar „heimildir“ eru í raun
sjálfstæð listaverk, sem Christo
selur til að fjármagna fram-
kvæmd sjálfra verkefnanna.
Verkin sjálf er hins vegar ekki
hægt að kaupa eða selja, þau eru
einungis háð vilja listamannsins
sjálfs, og þetta frelsi og sjálf-
stæði er afar mikilvægur þáttur
í listsköpun Christo:
„Mín verk fjalla fyrst og
fremst um frelsi. Ég ræð mínum
verkum algjörlega sjálfur, sem
þýður fullkomið frelsi, engar
skyldur við neinn. Ég ákveð hvar
ég framkvæmi verkefni, ég ákveð
hvenær það gerist ... Mikilvægi
og kraftur verkefnanna kemur
frá þessu frelsi - að þau eru
ekki unnin vegna þess að forseti
einhvers lýðveldis eða fyrirtækis,
eða einhver auðugur safnari ák-
vað að gera það. Verkefnin eru
aðeins til vegna þess að ég hef
ákveðið að vinna þau, á stöðum
sem ég hef sjálfur valið - vegna
þess að ég borga fyrir þau sjálf-
ur! Ekki fyrirtæki eða ríkis-
stjórn.“
Þetta er allt að því einstakt í
heimi nútímalistarinnar, þegar
sýningarsalir, söfn og stórfyrir-
tæki eru nær allsráðandi á list-
markaðinum. í viðtali í tilefni af
opnun sýningarinnar á Kjarvals-
stöðum sagði Torsten Lilja, eig-
andi flestra verkanna/heimild-
anna á sýningunni, að þetta sjálf-
stæði listamannsins og fram-
kvæmdasemi hafi einkum dregið
hann að Christo; það væri enginn
venjulegur framkvæmdamaður
sem legði í að stofna fyrirtæki
um hvert verkefni, fjármagna
það, semja um öll tilskilin leyfi,
framkvæma verkið, taka það nið-
ur, ganga frá fyrirtækinu og
leggja það síðan niður; þetta
hefði Christo gert um fimmtán
sinnum á síðustu tuttugu árum!
Sýningin á Kjarvalsstöðum er
vel upp sett og skilmerkilegar
lýsingar á einstökum verkefnum
eru skemmtileg lesning. Ljós-
myndirnar eru einstakar (t.d. af
„Járntjaldinu") og það verður
gaman að frétta af framkvæmd
ófullgerðra verkefna eins og
„Sólhlífarnar" og jafnvel
„Mastaba í Abu Dhabi“. Sumir
kynnu að setja fyrir sig, að hér
eru fyrst og fremst heimildir um
listaverk, en ekki verkin sjálf.
Þeim hinum sömu má benda á
orð Christos: „Heimspekilega séð
verður maður að spyija sjálfan
sig hvort listaverkið sé í raun
til, og ef það sé til - hvort það
verði alltaf til. Þegar maður lítur
á verk eins og „Venus frá Míló“
finnst mér ekki að maður sé að
horfa á listaverk - maður er að
horfa á leifar listaverks ... Allt
sem við sjáum eru leifar lista-
verka.“
Sýningunni á „leifum“ listaverka
Christos á Kjarvalsstöðum lýkur
sunnudaginn 14. júlí.
Christo: Pont Neuf-brúin í París, innpökkuð 1985.