Morgunblaðið - 25.07.1991, Síða 21

21
I
Þór Magnússon
„Þessi sýning, sem lætur
lítið yfir sér, er fyllilega
þess verð að skoðuð sé.
Um sænsku rúnastein-
ana hafa að sjálfsögðu
verið rituð heil ókjör,
en í textunum á sýning-
unni má fá gott yfirlit
um þessi þekktu vík-
ingaaldarlistaverk. “
fyrrum forstöðumanns Árbæjarsafns
í Reykjavlk.
Þessi sýning, sem lætur lítið yfir
sér, er fyllilega þess verð að skoðuð
sé. Um sænsku rúnasteinana hafa
að sjálfsögðu verið rituð heil ókjör,
en í textunum á sýningunni má fá
gott yfirlit um þessi þekktu víkinga-
aldarlistaverk.
Höfundur er þjóðniiiyavörður.
Orðabók Háskólans;
Ný bók um
íslensk
mannanöfn
væntanleg
BÓK um íslensk mannanöfn,
sögu þeirra og uppruna mun
verða gefin út á vegum Orðabók-
ar Háskólans á árinu. Bókinni
er ætlað að vera uppflettirit fyr-
ir almenning og mun hún inni-
halda um 5.000 mannanöflf með
helstu upplýsingum um hvert
nafn.
Guðrún Kvaran, deildarstjóri hjá
Orðabók Háskólans, sagði að vinnu
við bókina væri að ljúka þessa dag-
ana. En Guðrún hefur unnið við
gerð þessarar bókar ásamt Sigurði
Jónssyni frá Arnarvatni síðan 1983.
Guðrún sagði að í bókinni væru
dregin saman 5.000 nöfn sem ís-
lendingar hafa gefið börnum sínum
hvort .sem þau væru flokkuð góð
og gild eða ekki. I bókinni verður
gefið almennt yfirlit yfir sögu
nafna, merkingu þeirra og uppruna.
Einnig verður umfjöllun um gælu-
nöfn og viðurnefni. Guðrún sagði
að umfjöllunin um gælunöfnin yrði
engan veginn tæmandi heidur yrði
eingöngu fjallað um algengustu
gælunöfnin.
í bókinni verður einnig sérstakur
kafli um nýju nafnalögin er taka
gildi 1. nóvember nk. Ein af þeim
breytingum sem þessi lög hafa í för
með sér er að ættarnöfn mega erf-
ast bæði í kvenn- og karllegg. Guð-
rún sagði að þegar þessi lög tækju
gildi myndi Hagstofan sjá um að
gefa út lista yfir þau nöfn er telj-
ast góð og gild og komið yrði á fót
nefnd sem fjallaði um nöfn sem
ekki kæmu fyrir á listanum.
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 1991
Grátandi armensk sjónvarpskona á blaðamannafundi í Moskvu:
Segið heiminum frá
hönmingnm þjóðar okkar
Mannréttindi enn brotin á Armenum í Azerbajdzhan
Moskvu. Frá Ólafi Þ. Stephensen. blaðamanni Morpunblaðsins.
„SEGIÐ heiminum frá hörmungum þjóðar okkar, látið voðaverkin í
Karabakh ekki gleymast," sagði armensk sjónvarpskona grátandi á
blaðamannafundi, sem Armenar i Moskvu héldu í gær til að vekja
athygli á mannréttindabrotum á löndum sínum, sem eiga heimili í
Azerbajdzhan. Á fundinum var sagt frá ýmislegum voðaverkum, sem
Azerar og sovézkir hermenn hafa unnið á armenskum borgurum
undanfarnar vikur og mánuði. Lýsingar fólksins höfðu djúp áhrif á
flesta viðstadda. Ekki aðeins Armenarnir, sem sögðu frá, tárfelldu.
Þegar ég leit í kringum mig í fundarsalnum, sá ég marga blaðamenn
fela andlitið í höndum sér eða þurrka tár af hvörmum. Þótt ég skildi
ekki það sem talað var og túlkurinn minn tapaði þræðinum öðru
hvoru, viknaði ég sjálfur þegar ég leit í angistarfull augu fólksins,
sem talaði.
Fáir vestrænir blaðamenn voru á
fundinum. Ég vissi ekki sjálfur hvert
fundarefnið var, þegar ég kom í hús
sendinefndar armenska lýðveldisins
í Moskvu. Ég hafði verið að reyna
að ná sambandi við Jelenu Bonner,
ekkju Andrejs Sakharovs, með hjálp
íslenzka sendiráðsins. Þegar ég kom
í sendiráðið í gærmorgun biðu mín
skilaboð frá Bonner — ég átti að
hitta hana á fundi hjá armensku
sendinefndinni. I anddyrinu fékk ég
þær upplýsingar að blaðamanna-
fundur væri að heljast. Ég gekk inn
á fundinn en sá Jelenu Bonner
hvergi.
Sovezkir hermenn drápu fólk
á heimilum þess
Innst í salnum sat ungur, fölur
maður við borð og talaði. Hann var
augljóslega í miklu uppnámi og rödd-
in brast hvað eftir annað. Fylgdar-
maður minn og túlkur byijaði að
þýða — ungi maðurinn heitir Vardan
Oganesíjan og er armenskur blaða-
maður. í byijun maí sl. varð hann
vitni að ofbeldisverkum OMON, sér-
sveita sovézka hersins í Azerbajdzh-
an, í þorpinu Gedashjen. Armensk-
um borgurum var skipað að yfirgefa
þorpið og flytja til annars héraðs.
Ef þeir neituðu, var þeim misþyrmt.
Sovézkir hermenn drápu fólk á heim-
ilum þess og fóru ránshendi um eig-
ur þess, sagði armenski blaðamaður-
inn.
OMON-menn handtóku Oganes-
íjan, brutu myndavélina hans og
stungu honum í fangelsi. Hann sagð-
ist hafa búið við hótanir, pyntingar
og algjöra einangrun í fangelsinu.
Sér hefði verið margsagt að hann
myndi aldrei komast heim aftur.
Hann hefði verið þvingaður til að
skrifa undir játningar um glæpsam-
legt athæfi og síðan leiddur fyrir
dómstól, þar sem augljóslega hefði
verið búið að ákveða refsingu hans
fyrirfram. „Ég get ekki sagt frá öllu,
sem ég sá eða upplifði," sagði Ogan-
esíjan, „það er of erfitt fyrir mig
að tala um það. Ég h'ef séð svo mikl-
ar þjáningar að tilfinningar mínar
hafa dofnað."
Sagt upp hjá APN
Oganesíjan var fréttaritari APN-
fréttastofunnar sovézku og hélt því
fram á fundinum að fréttastofan
hefði sagt honum upp starfi,
skömmu eftir að hann var handtek-
inn. Nokkrir blaðamenn á fundinum
virtust rengja sögu Oganesíjans. Þá
reis upp roskin kona, sem setið hafði
yzt til vinstri á fremsta bekk, og
svaraði þeim reiðilega. Þar var kom-
in Jeiena Bonner. Hún krafðist þess
m.a. að A/W-fréttastofan yrði dreg-
in til ábyrgðar fyrir að láta handtöku
blaðarriannsins afskiptalausa. Full-
trúi APN reyndi að bera í bætifláka
fyrir fyrirtæki sitt og sagði að for-
ráðamenn fréttastofunnar hefðu
reynt að afla upplýsinga um afdrif
Oganesíjans eftir að hann hvarf
skyndilega, en hefðu ekkert fengið
að vita hjá azerskum stjórnvöldum
og ekkert getað gert.
Oganesíjan slapp úr fangelsinu
fyrir tilstuðlan armensku sjónvarps-
konunnar, sem talaði á fundinum.
Hún sagðist hafa lesið um hvarf
hans í frönsku dagblaði — einu réttu
fréttirnar af atburðunum í Nag-
orno-Karabakh hefðu komið frá út-
löndum. Eftir sjö daga leit í Kar-
abakh hefði hún haft uppi á Ogan-
esíjan í fangelsinu, og þegar hafizt
handa um að reyna að fá hann laus-
an. Hún hefði leitað til ýmissa ijöl-
miðla, sovézkra og erlendra. Til að
mynda Moskvufréttir og- Sloboda-
útvarpsstöðin hefðu vakið athygli á
máli blaðamannsins. CBS-sjónvarps-
stöðin hefði hins vegar neitað að
birta nokkuð um það. Herferð henn-
ar bar loks árangur, og Oganesíjan
var sleppt, þó með því skilyrði að
hann færi til Lenínakan og yfírgæfi
ekki borgina. Hann hunzaði þær
skipanir og strauk til þess að kom-
ast til Moskvu og vekja athygli á
máli sínu. „Ég yrði ekki hissa þótt
þeir kæmu og gripu mig á morg-
un,“ sagði hann. „Þeir sögðust
myndu ná mér, hvert sem ég færi.“
Á blaðamannafundinum kom
fram að enn berðust vopnaðar sveit-
ir Armena í Nagorno-Karabakh við
Azera og sovézka alríkisherinn.
Armenska sjónvarpskonan sagðist
hafa verið í Karabakh fyrir þremur
dögum. Hún hefði slegizt í för með
vopnuðum Armenum, en þeir hefðu
skipað henni að fara burt úr hérað-
inu, þar sem hún setti sig í of mikla
hættu. Hún sagði frá sveitarfor-
ingja, sem hefði bjargað lífi hennar
í sprengjuárás. Fáeinum dögum
síðar hefði hann fallið í bardaga við
skriðdrekasveitir Sovétmanna. Ang-
istin skein úr svip konunnar og hún
barðist við grátinn á meðan hún
sagði frá.
Ekki þrek í löng viðtöi
Blaðamannafundurinn leystist
upp og fréttamenn flykktust í kring-
um armensku sjónvarpskonuna og
blaðamanninn. Ég notaði tækifærið
og gaf mig á tal við frú Bonnér, sem
sat í gluggakistu og reykti. Hún
sagðist hafa fengið skilaboð frá mér
um að ég vildi taka við hana viðtal.
„Ég hef ekki þrek í löng viðtöl,"
sagði hún, „en ég skal svara þremur
eða fjórum spurningum." Við rædd-
um saman með aðstoð dóttur Sakh-
arov-hjónanna, Tatjönu Jankelevitsj,
sem túlkaði fyrir okkur._ Bonrier
ræddi að fyrra bragði um ísland og
frumkvæði Islendinga í málefnum
Eystrasaltsríkjanna. Ég spurði hana
um álit hennar á ástandi mannrétt-
indamála í Sovétríkjunum.
Fáránlegt að tala um
mannréttindi í þessu fangelsi
Samtalið varð stutt, þar sem
Bonner var á förum. Ég fékk Tatj-
önu dóttur hennar hins vegar til að
aðstoða mig við að ná tali af blaða-
manninum Oganesíjan og túlka fyrir
okkur. „Það, sem ég sá í Gedashjen,
sannfærði mig um að þar er ekki
aðeins um deilur milli tveggja þjóða
að ræða,“ sagði Oganesíjan. „Sov-
étríkin heyja stríð gegn armenskum
íbúum Nagorno-Karabakh og arm-
enska lýðveldinu. Það er verið að
kenna Armenum lexíu vegna afstöðu
þeirra til nýja sambandssáttmálans,
sem þeir neita að undirrita.“
Oganesíjan sagði að sovézki her-
inn hefði staðið að brottflutningum
fólksins frá Gedashjen. Tuttugu
manns hefðu verið drepnir í þorpinu
• og tuga annarra væri shknað. Marg-
ir sætu í fangelsi.
Hann sagðist hafa verið tvo og
hálfan mánuð í f'angelsinu. Hann
hefði ekki fengið að skrifa nein bréf,
og engin sendibréf eða dagblöð feng-
ið. „Það er fáránlegt að ætla að tala
um einhver mannréttindi í þessu
fangelsi,“ sagði Oganesíjan. „Um
það bil tuttugu dögum áður en
fangavist minnjlauk hættu þeir fyrst
að beija mig. Ég var ekki barinn á
hveijum degi, en alltaf nokkrum
sinnum í viku. Hefur þú lesið um
dómsmál í Los Angeles þar sem
manni voru dæmdar háar skaðabæt-
ur af því að lögreglan barði hann?
Ef ég og aðrir, sem sátu í þessu
fangelsi, nytum sömu réttinda, vær-
um við allir ríkir.“
Oganesíjan sagði að það væri
fyrst og fremst fjölmiðlum og al-
menningsáliti að þakka að sér hefði
verið sleppt úr fangelsinu. Nefnd
sem Sakharov-ráðstefnan um frið
og mannréttindi hefði skipað til að
rannsaka mál hans, hefði líka hjálp-
að mikið til. Stjórnvöld hefðu loks
neyðzt til að sleppa honum.
Armenskir íbúar þorpsins Gedashjen fluttir nauðugir með herþyrlu frá Stepanakert í Nagorno-Karabakh-héraði í Azerbajdzhan, til
Jerevan, höfuðborgar Armeníu, í maí sl.