Morgunblaðið - 15.09.1991, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ MANNUFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1991
C 7
höijifræÖv/Hvada þýbingu hefur
slíkur sáttmálif
Sáttmáli Sameinuðu
þjóðanna um
réttindi bamsins
ÞANN 20. nóvember 1989 samþykkti allsheijarþing Sameinuðu
þjóðanna sáttmála um réttindi barnsins (The Convention on the
Right of the Child). Sáttmálinn er afrakstur mikils starfs, sem
er að rekja allt aftur til yfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna um
réttindi barna þijátíu árum áður. Islendingar eru aðilar að sátt-
málanum.
ótt sáttmálinn sé ekki fyrsti
alþjóðasáttmálinn sem fjall-
ar um börn þá er hann tvímæla-
laust einn sá mikilvægasti. Fyrir
það fyrsta felur hann í sér alþjóð-
lega viðurkenn-
ingu á því að
réttindi barna
séu ekki nægi-
lega tryggð með
giidandi mann-
réttindasát-
tmálum. Með því
að hafa sér-
stakan sáttmála
um réttindi
barna fæst svigrúm til að koma
til móts við þarfir þeirra og hags-
muni. Sem dæmi má nefna að
gildandi sáttmálar gera ekki ráð
fyrir að yfirvöld í hverju ríki hafi
svigrúm til að ijúfa friðhelgi heim-
ilisins vegna hagsmuna barna sem
þar eru. Þetta er hins vegar gert
í sáttmála Sameinuðu þjóðanna.
í öðru lagi felst mikilvægi sátt-
málans í því að þar er ekki aðeins
reynt að tryggja borgaraleg rétt-
indi barna í víðasta skilningi, held-
ur er þar einnig reynt að tryggja
félagslega, menningarlega og efn-
alega velferð þeirra. í þriðja lagi
felst mikilvægi hans í stofnun
sérstakrar barnaréttarnefndar
(Committee on the Rights of the
Child).
Með sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna um réttindi barnsins skuld-
binda aðildarríkin sig til þess að
tryggja börnum viss lágmarks-
réttindi á þeim sviðum sem hann
tekur til. Þar kemur m.a. fram
að öll böm skuli hafa meðfæddan
rétt til lífs, nafns og þjóðernis,
að skapa skuli bömum skilyrði til
fulls þroska og setja velferð þeirra
ofar öðru þegar fjallað er um
málefni þeirra. Þá segir að böm-
um beri réttur til að tjá skoðanir
sínar og að yfirvöldum sé skylt
að taka tillit til þeirra eftir því
sem unnt sé. í sáttmálanum segir
ennfremur að vemda beri börn
gegn hverskonar fordómum að
því er varðar kynferði, þjóðerni,
litarhátt, trú og stjórnmálaskoð-
anir. Samkvæmt sáttmálanum er
meginreglan sú að foreldrar hafa
rétt og skyldu til að annast börn
sín sjálfir og sú skylda er lögð á
herðar yfirvöldum í hveiju ríki að
aðstoða foreldra við að fullnægja
uppeldisskyldum sínum. Þá segir
að böm megi ekki skilja frá for-
eldrum sínum nema ákvörðun um
slíkt sé byggð á faglegu mati og
samræmist best hagsmunum
barnsins. Aðildarríkjum sáttmál-
ans ber að sjá öllum börnum fyrir
bestu mögulegu heilsugæslu og
tiyggja þeim lágmarksmenntun
þeim að kostnaðarlausu. Þá skulu
öll börn eiga rétt á hæfilegri hvíld
og leik og vernda ber þau gegn
vinnu sem hindrar eðlilegan
þroska þeirra. Að síðustu er gert
ráð fyrir sérstökum reglum um
meðferð afbrotamála sem börn
tengjast. Ljóst er að mörg ríki
heims munu eiga erfitt með að
uppfylla öll ákvæði sáttmálans.
Þetta á ekki síst við um þau
ákvæði hans sem leggja skyldur
á herðar ríki til að tryggja öllum
börnum góða heilbrigðisþjónustu
og menntun. Sáttmálinn kemur
hins vegar ekki til með að hafa
mikil áhrif á löggjöf hér á landi
um málefni bama, þar sem heita
má að öll ákvæði hans séu þegar
uppfyllt, þótt eflaust megi gera
betur við börn á ýmsum sviðum.
Alþjóðasáttmálar eins og sá sem
hér hefur verið lýst, hafa gjaman
verið gagnrýndir fyrir það að vera
í reynd lítið annað en yfirlýsing
um góðan vilja þeirra sem að þeim
standa, þar sem engin trygging
sé fyrir því að eftir ákvæðum
hans verði farið og engin úrræði
til sem nota má til að þvinga aðild-
arríki til þess. Þetta á vissulega
við um sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna um réttindi barnsins. Þó er
rétt að geta þess að í honum er
gert ráð fyrir stofnun svokallaðrar
barnaréttamefndar sem ætlað er
að fylgjast með framkvæmd á
ákvæðum sáttmálans í aðildarríkj-
unum. Er ríkjum skylt að láta
nefndinni í té skýrslur um það
efni með ákveðnu millibili. Nefnd-
in getur að auki mælt fyrir um
sérstakar rannsóknir á málefnum
bama í einstökum ríkjum og
kynnt niðurstöður sínar allsheij-
arþinginu og viðkomandi ríki. Með
þessu er reynt að stuðla að því
eftir mætti að farið verði að
ákvæðum sáttmálans þótt ekki sé
um að ræða beinar þvingunarað-
gerðir.
LÆKNISFRÆDI/£r» líjfæraflutningar rétt ab hyrjaf
Græðum og græðum
í FYRRAHAUST var hér í þessum pistlum minnst á kana-
díska lækninn Frederick Banting, en þá voru liðin um 70 ár
frá því hann hóf tilraunir sem leiddu af sér lyfið insúlín,
náðargjöf til handa sykursjúkum.
tla má að þau mannslíf
sem insúlín-sprautan
hefur bjargað séu óteljandi og
á undanförnum áratugum hafa
önnur sykursýkilyf í töfluformi
komið til skjal-
anna og þykir
mörgum sem
vonlegt er gott
að losna við
stungurnar. En
við sykursýki á
eftir Þórarin háu stigi duga
Guðnason engar töflur og
frá einstöku
sjúklingi megnar jafnvel insúl-
ínið ekki að bægja alvarlegum
fylgikvillum svo sem blindu,
slagæðaþrengslum í fótum eða
nýmabilun. Eftir að líffæra-
græðslur komust á rekspöl hef-
ur stundum verið gripið til þess
ráðs að græða heilbrigt nýra í
sykursýkisjúkling sem er illa á
vegi staddur vegna þvageitrun-
ar.
Briskirtillinn eða brisið, eins
og hann er oftast nefndur,
framleiðir meltingarvökva sem
rennur inn í skeifugörnina og
blandast fæðunni og öðrum
kirtlasöfum. Þeirra erindi þang-
að er að kljúfa matinn sem við
kyngjum í efnasambönd er lík-
aminn geti notfært sér til vaxt-
ar og viðhalds. En brisið hefur
fleira á sinni könnu; víðs vegar
um kirtilvefinn eru dreifðar —
eins og ber í skyri eða eyjar á
breiðum firði — svolitlar agnir
sem greinilega eru af öðru
sauðahúsi. Þær heita Langer-
hans-eyjar og eru líka kirtlar
en skila hormónsafa sem er ins-
úlín beint út í blóðrásina. Það
sér um að sykur í líkamanum
haldist innan þeirra marka sem
okkur eru ásköpuð. Ef verk-
smiðjumar í eyjunum slá slöku
við eða hætta jafnvel framleiðsl-
unni með öllu skellur sykursýk-
in á og þá er ekki von á góðu.
í
Bandaríkj-
unum,
.Kanada og
á Ítalíu
hafa Lan-
gerhans-
eyjar
nokkmm
um varanlegan árangur. Fyrsta
ígræðsla af þessu tagi í Bret-
landi var gerð á spítala í Leic-
ester snemma í ágúst í sumar
og mætti þykja girnilegt til
fróðleiks að forvitnast dálítið
um hvað þarna var á seyði.
Fertug kona með sykursýki
hafði þurft insúlín tvisvar á dag
allt frá bamæsku og var svo
illa farin vegna nýrnabilunar
að í hana var grætt nýra fyrir
nokkrum árum. Það reyndist
henni mikil hjálp en nú var svo
komið að rétt þótti að freista
þess að framkvæma nýja og
annars konar græðsluaðgerð.
Tekin var á að giska hálf millj-
ón eyjafrumna úr heilbrigðum
briskirtli og þær gróðursettar í
lifur konunnar. Þetta blessaðist
allt og þegar hún útskrifaðist
til síns heima framleiddi hún
um það bil helming þess insúlíns
sem hún þurfti á að halda og
þúist er við að hún verði sjálf-
bjarga á næstunni. „í 32 ár
hefur allt mitt líf snúist um
sykursýkina," segir hún, „og
nú vonast ég til að losna við
kvíðann og mæðuna sem henni
fylgja. Ég kann mér ekki læti.“
Tíu manns bíða þess nú að
vera kallaðir inn á þetta sama
sjúkrahús til eyjagræðslu og af
þeim öllum er sömu sögu að
segja og hér var rakin, ins-
úlínsprautur frá unga aldri og
skipt um nýra ekki alls fyrir
löngu og þeir taka ónæmis-
bælandi lyf til undirbúnings á
meðan þeir bíða. Ef vel gengur
er hætt við að eftirspurn verði
mikil og fleiri spítalar í landinu
eru í þann veginn að hefjast
handa en sykursjúkir horfa
bjartsýnir til betri tíðar. Og
suma vísindamenn í læknis-
fræði dreymir um að hægt verði
að nota eyjafrumur úr dýrum
áður en lángt um líður.
sinnum
verið tekn-
ar úr heil-
brigðum
og fluttar
í syk-
ursjúka og
þótt ekki
sé langt
um liðið
eru lækn-
ar þeirra
vongóðir
„STÓRMÓT í skák eru mjög
RAUTT EÐAL
GINSENG
krefjandi. Pess vegna nota ég
Rautt eÖal-ginseng. Þannig
kemst ég í andlegt jafn-
vægi, skerpi athyglina
og eyk úthaldið."
Helgi Ólafsson,
stórmeistari í skák.
- þegar reynir á athygli og þol
Hvert
hylki
inniheldur
300 mg af
hreinu rauðu
eðal-ginsengi.
VASKUR
0G VAKANÐI
Metsölublað á hwrjum degi!