Morgunblaðið - 08.12.1991, Blaðsíða 6

6 C
MÖRGÍJNBLAÐÍÐ SUNNUDAGUR 8' DESEMBER 1991
SÁLIN VERÐUR
SVO ÍTURHREIN
eftir Oddnýju Sv. Björgvins
Ég geng fram á Stefán í Narsak á Grænlandi, þegar
hann er að koma með 800 hreindýr af hreinasta jöklabeitar-
svæði í heimi til slátrunar. Hressilegur andblær norðurpóls-
ins leikur um hamingjusama náttúrubarnið sem hlær hátt
og mikið að spurningum íslenskrar blaðakonu. Augu hans
eru hrein og tindrandi eins og tæra jöklaloftið gefi aukna
sýn. Ótrúlegt að hann skuli vera íslendingur, gæti verið
beinn afkomandi Eiríks rauða svo samgróinn er hann þess-
um slóðum, en íslenska þúfnagöngulagið leynir sér íslensku
Breiðafjarðarkyni. Unglingslegur, enda segist hann ekki
hafa elst síðan hann flutti til Grænlands fyrir 7 árum.
Hreindýrarækt hefur ekki þekkst áður á Grænlandi. Is-
lenski hreindýrabóndinn er að skapa nýja sögu.
Prammarnir sem fluttu 800 hundruð hreindýr frá Stefáni lóna innan um borgarísinn.
Og við rekumst á bráðhressan karl — mesta veiðimanninn í Narsak.
Hvers vegna land-
nemi á Grænlandi
„Forvitni, aðal-
lega,” segir Stefán
frá Ytra-Fagradal á
Skarðsströnd, og
hlær hátt og mikið. „Nei, ætli það
hafi ekki verið_ fyrst og fremst
olnbogarýmið. ísland er svo of-
beitt, að þar er ekki hægt að
stunda hreindýrarækt. Ég útskrif-
aðist sem búfræðingur frá Hvann-
eyri ’73 og stefndi á sauðfjárbú-
skap. Fór hingað eitt sumar til
að kynna mér sauðfjárrækt og
heillaðist af Grænlandi og Græn-
lendingum. Þá kynntist ég Ole
Kristiansen hreindýrabónda, sem
varð til þess að ég fór í sænskan
landbúnaðarháskóla og sérhæfði
mig sem hreindýrafræðingur. Var
lærlingur hjá hreindýrabændum
bæði í norska og finnska Lap-
plandi og ráðunautur í hreindýra-
rækt um þriggja ára skeið í Al-
aska.
Hreindýraræktunarstöð
undir jökli
Síðan kom ég hingað og stofn-
aði hreindýrabú með Ole vini mín-
um. Ég er líka að skrifa bók um
hreindýrarækt á vegum græn-
lensku landstjómarinnar. Við Ole
erum með sérstaka ræktunarstöð
og reynum að ná fram bestu eigin-
leikum dýranna. Norskur hrein-
dýrastofn var fluttur til Nuuk-
íjarðar í Grænlandi frá Noregi
árið 1953 og þar er önnur hrein-
dýraræktunarstöð, en við erum
fyrstu hreindýrabændur Græn-
lands. Við erum með um 2.800
dýr og ég kom með 800 dýr til
slátrunar sem ekki eru hæf til
undaneldis. Þetta er fyrst og
fremst kjötframleiðsla og helm-
ingur kjötsins er fluttur út til
Danmerkur og þaðan að hluta til
Tókýó, hitt fer á innanlandsmark-
að.”
Hreindýrarækt er miklu arð-
vænlegri en sauðfjárrækt. Og
hreindýrakjöt er miklu hollara en
lambakjöt, alveg fitusnautt og
laust við kólesteról. Ég gæti selt
fleiri tonn af því. Ég flakka oft
um Norðurlönd og kynni mér
markaðinn sem fer stöðugt vax-
andi. Á meðan þessi græna bylgja
stendur yfír, næstu 20-30 árin,
verður mikil eftirspurn. Brúttó-
veltan núna er um 2 milljónir dan-
skra króna. Ég þarf aldrei að
kaupa fóður og enginn húsakostn-
aður. Dýrin ganga sjálfala úti allt
árið. Aftur á móti er töluverður
kostnaður í bensíni og olíu, ég
þarf um 10 þúsund lítra árlega
fyrir vélsleðann. Ég er búinn að
keyra um 55 þúsund km á vél-
sleða um auðnir Grænlands.
Þessar norðlægu slóðir eiga mig
allan. Fólkið hér er líka miklu
opnara á tilfinningar sínar og í
nánari tengslum við landið. Hér á
ég mína bestu vini og hér finn ég
mig heima. Mér hefur Iiðið best
einum úti á snjóbreiðunni, þá þarf
ég ekki að passa upp á aðra, en
núna er konan mín besti ferða-
félaginn. Hef oft gist í tjaldi á
veturna í 20-30 stiga frosti, en
að meðaltali eru aðeins um 17
stig. Ég er yfirleitt í skinnfatnaði
fram að páskum, en eftir það er
nógu hlýtt fyrir vélsleðagalla.
Aðalatriðið er að halda sér þurrum
og þekkja landslagið. Ég er aldrei
með áttavita á landi. Attaviti er
aðeins fyrir sjómenn,” segir Stef-
án og hlær mikið. „Yfirleitt eru
miklar stillur, kuldi og sólskin.”
í vélsleðaslysi, einn á ferð
— Ertu ekki með sjúkrakassa
á þér? „Biddu fyrir þér nei, ég ber
ekki slíkt nýmóðins dót. Gömlu
aðferðir eskimóanna eru miklu
öruggari.”
— Hefurðu aldrei átt í erfíðleik-
um, einn á ferð fjarri manna-
byggðum?
„Jú, í vor munaði litlu að illa
færi. Þá var ég á leið niður fjall
á 35 km hraða, með hreindýra-
hjörð á vinstri hönd, sem ég fylgd-
ist of mikið með, því áður en varði
var ég floginn fram af snjóhengju
og hentist fram í rúðu vélsleðans
sem brotnaði. Veit ekki hvað lengi
ég lá rotaður, en vakna alblóðugur
með sundurskoma vör. Ég setti
strax snjó á sárið, startaði sleðan-
um og ók til nágrannaþorpsins
30 km frá. Neita því ekki að ég
Ég trúi á góða
strauma f rá
jöklinum.
Hann geymir
víða leiðslu-
svæði með
magnaða
strauma. Ef
illa gengur
með hreindýr-
in, relc ég þau
inn á leiðslu-
svæðið eða
bið til aflanna
sem búa í jökl-
inum. Stund-
um er nóg að
hugsa þangað,
þá lagast allt.
var býsna vankaður eftir blóð-
missinn. Hefði þetta komið fyrir
í janúar-febrúar hefði ég trúlega
frosið illa, þar sem ég lá rotaður
með andlitið í snjónum.”
Stjörnumiðstöð jökulsins
— Ertu aldrei einmana?
„Allt í lagi að vera einn í viku
til 14 daga, en einn í heilan mán-
uð yfir hreindýrunum er of mikið.
Maður verður svo tilfinninganæm-
ur í einveru og kyrrð, sálin verður
svo íturhrein, en „mengast” smám
saman eða „þynnist út” í félags-
skap. Kannski má líkja þessu við
„ofurölvun” sem rennur af við
mannleg samskipti.” — Ertu trú-
aður? „Ég trúi á góða strauma frá
jöklinum. Hann geymir víða leiðsl-
usvæði eða staði með magnaða
strauma. Eitt slíkt er á beitar-
svæði okkar og ég hef séð ljósi
stafa frá því. Ef illa gengur með
hreindýrin rek ég þau inn á leiðslu-
svæðið eða bið til aflanna sem búa
í jöklinum. Stundum er nóg að
hugsa þangað, þá lagast allt.
Það má líkja þessum 200 ára
hreindýraslóðum, sem hjörðin
reikar um, við stjörnumiðstöð.
Þetta er risastórt landsvæði, um
2.800 ferkílómetrar. Ég er með
vottorð frá dýralækni upp á að
beitarsvæðið sé eitt hið hreinasta
í heimi, laust við alla sjúkdóma.
Svo er jöklinum fyrir að þakka,
en jökultungur ganga í sjó fram
að austan og norðan, sem dýrin