Morgunblaðið - 17.12.1991, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1991
Opið bréf til sjómanna:
Veijum sjómannaafslátt-
inn með oddi o g egg
- spornum gegn misnotkun á reglum um sjómannaafslátt
eftir Árna Johnsen
Ágætu félagar.
Sjómannaafslátturinn er erfitt
mál sem ég vinn að lausn á ásamt
mörgum öðrum um þessar mundir
og þið vitið ástæðuna, sem er áform
um að skerða þessi réttindi. Með
þessu bréfkorni vil ég útskýra fy/ir
ykkur stöðu mála og fá ábendingar
í flóknu máli.
Um árabil hefur áróður gegn sjó-
mannaafslætti farið stöðugt vax-
andi. Allt frá því sl. vor að hugmynd-
ir komu upp enn einu sinni í stjórn-
málaumræðunni um að skerða eða
jafnvel afnema afsláttinn þá hef ég
barist af fullri hörku gegn því að
hreyft væri við honum á nokkurn
hátt. Um árabil hafa jafnvel verið
hugmyndir í ráðuneytum að afnema
afsláttinn algjörlega í nokkrum
áföngum.
Þegar málið kom aftur upp við
umræður um afgreiðslu fjárlaga í
síðustu viku lagði ríkisstjómin fram
þá hugmynd að skerða afsláttinn
um 250 milljónir sem síðar urðu 180
(af alls 1.500 milljónum kr.) og enn
lagði ég mikið kapp á að ekki yrði
hreyft við málinu. Hins vegar maá
geta þess að við afgreiðslu fjárlaga
nú er víða spúlað dekkið í subbi og
svindli í kerfinu og þeir sem vildu
nú ganga til verks og skerða sjó-
mannaafsláttinn töldu að með þess-
um tillögum mætti hreinsa til í því
kerfi og festa um leið eðlilegan sjó-
mannaafslátt í sessi, þ.e. afslátt
handa sjómönnum sem raunverulega
vinna það starf. Þegar það lá Ijóst
fyrir að við málinu yrði hreyft og
við, sem vildum það ekki, vorum í
minnihluta féllst ég á að kanna til
hlítar möguleika á 180 milljóna
króna spamaði í dæminu ef ásættan-
leg aðferð fyndist sem myndi veija
hlut sjómanna, sem raunverulega
stunda sjósókn sem aðalvinnu, enda
var ég þá farinn að sjá við gagn-
gerða skoðun að víða var pottur
brotinn í kerfinu og ótrúlega frjáls-
lega farið með framkvæmd málsins
á kostnað málstaðar sjómanna, þar
sem fyrst og fremst hefur verið deilt
á það fyrirkomulag að greiða mönn-
um sjómannaafslátt fyrir dvöl í landi.
Með því að opna möguleika á því
að standa að baki 180 milljóna kr.
skerðingu tel ég mig hafa stuðlað
að því að stöðva skerðinguna við þá
upphæð um leið og sjómönnum verði
með nýrri útfærslu tryggður fullur
sjómannaafsláttur framvegis, og
skal ég útskýra það í stuttu. máli.
Þegar málið var skoðað kom
nefnilega í ljós að fjöldi manna sem
stundar ekki sjómennsku nýtur sjó-
mannaafsláttar og verulega er spilað
á kerfið. Þær brotalamir eru á kostn-
að málstaðar sjómanna. Ég skal
nefna dæmi. Maður, sem vann við
eftirlit á skipasmíðum í útlöndum
og hafði ekki farið á sjó í tvö ár,
fékk sjómannaafslátt, hafsögumað-
ur með fullan bílastyrk var einnig
með fullan sjómannaafslátt, útgerð-
arstjórar sem aldrei fara á sjó hafa
sumir verið með sjómannaafslátt,
hafnarverðir einnig, beitningamenn
sem aldrei fara á sjó hafa verið inni
í afláttarkerfinu, en í gegnum þann
lið hefur mikið möndl átt sér stað
og allt bendir til þess að hundruð
sunnudagstrillusjómanna hafi verið
með sjómannaafslátt. Forsvarsmenn
sjómanna í landi töldu nefnilega
þangað til í gær að liðlega 9.000
menn nytu sjómannaafsláttar, en við
athugun kom í ljós að þeir eru lið-
lega 11 þúsund talsins. Þetta er því
hið versta mál og tfmi til kominn
að spúla dekkið svo sjómenn haldi
sínum hlut með reisn.
Ég vinn að málinu á þeim nótum
að fiskimenn, farmenn og feiju-
menn, auk sjómanna á rannsóknar-
skipum, varðskipum o.þ.h. njóti
réttindanna. w Þá liggur einnig Ijóst
fyrir að verulegt svindl hefurátt sér
stað í þessum efnum með uppáskrift-
um handa mönnum sem hafa ekki
stundað sjó eins mikið og vottorð
þeirra segja til um. Öll þessi dæmi
stórveikja málstað sjómanna i þessu
máli og ekki verður skorast undan
því að taka á málinu ef við eigum
að tryggja rétt sjómanna til fram-
búðar.
Eins og skerðingin var kynnt í
þeirri tillögu að fjárlögum, sem nú
er rædd í 2. umræðu, en verður
ekki afgreidd fyrr en við 3. umræðu
í lok næstu viku, þá skaraðist talan
sem við er miðað, 180-200 milljónir,
og sá texti sem sagði að aðeins
ætti að greiða sjómannaafslátt, 660
kr. á dag, fyrir dagafjölda á sjó. Ef
það yrði gert væri ekki um að ræða
ea. 200 milljónir kr. heldur 600-700
milljónir kr. skerðingu. Það liggur
hins vegar ljóst fyrir að ríkisstjórnin
vill standa við að skerðingin verði
ekki meiri en 180-200 milljónir kr.
og fjármálaráðherra hefur staðfest
að með því móti sé stuðlað að því
að festa sjómannaafsláttinn í sessi
hjá þeim sem raunverulega stunda
sjómennsku og að um það mál ætti
þá að skapast friður. Ég tel því aug-
ljóst að með því að laga til í kerfinu
og tryggja rétt fiskimanna, far-
manna og feijumanna, auk fyrr-
greindra, sé nægt borð fyrir báru
þegar búið er að hreinsa út misnotk-
unina.
Þetta má gera á margan hátt en
ég vil nefna dæmi sem eru til athug-
unar varðandi lausn á málinu svo
menn viti nákvæmlega hvernig
framkvæmdin yrði. Það er hugsan-
legt að miða sjómannaafsláttinn við
lögskráningardaga sem innihalda
Árni Johnsen
„Forsvarsmenn sjó-
manna í landi töldu
nefnilega þangað til í
gær að liðlega 9.000
menn nytu sjómannaaf-
sláttar, en við athugun
kom í ljós að þeir eru
liðlega 11 þúsundtals-
ins. Þetta er því hið
versta mál og tími til
kominn að spúla dekkið
svo sjómenn haldi sín-
um hlut með reisn.“
landlegur, frídaga og þess háttar og
að auki veikindadaga og orlofsdaga
og hækka jafnframt daggreiðslur
sjómannaafsláttarins þannig að
menn héldu sínum frádrætti á þess-
ari viðmiðun einni án þess að greitt
væri fyrir daga í landi. Varðandi
lögskráningu á bátum undir 12 tonn-
um mætti t.d. miða við að allir bátar
yfir 6 m að lengd kalli á lögskrán-
ingu og að allir trillusjómenn ættu
kost á lögskráningu, en finna yrði
leið til þess að sporna gegn misnotk-
un á réttinum varðandi þá sem eru
fyrst og fremst sportsjómenn. Þetta
fyrirkomulag ætti að tryggja öllum
sannanlegum sjómönnum fullan rétt
en að sjálfsögðu koma margar aðrar
leiðir til greina og það þarf að skoða.
Það eru engin rök, hvorki hjá sjó-
mönnum né okkur sem eru málsvar-
ar sjómanna, að veija svindlið í þess-
um efnum og tilfæringarnar sem
eiga ekki við rök að styðjast og því
er mikið mál að nota nú tækifærið
að hreinsa á dekkinu, spúla út það
sem kallar á sívaxandi slúður og
áróður gegn sjómönnum, en veija
hlut sjómanna með oddi og egg.
Þetta vona ég að verði niðurstaðan,
mér sýnast öll færi á því ef rétt er
á málum haldið og menn nota sam-
komulagsleiðina og taka tillit til
mótraka í málinu. Sjómannaafslátt-
urinn er hluti af hefðbundnum tekj-
um sjómanna vegna fjarvista frá
heimili, þjónustu, félagslífí og öðru
því sem er landkröbbum daglegt
brauð og það er valdbeiting af verstu
gráðu ef stjórnvöld ætluðu sér að
skerða þannig kjör einnar stéttar
umfram annarrar.
Við eigum að geta búið til skil-
merkilegri reglur sem hleypa ekki
öllu í bál og brand þar sem menn
hafa ekki einu sinni þurft að míga
í saltan sjó árum saman til þess að
fá sjómannaafsláttinn og smokra sér
þannig inn í kerfið á fölskum for-
sendum. Ég vil ítreka að með því
að laga til í lestinni eiga sjómenn
að geta haldið sínum hlut á miklu
sterkari forsendum en áður, því
menn skulu minnast þess að sjó-
mannaafslátturinn nú er afsprengi
sjómannafrádráttar og fiskimann-
afrádráttar, sem annars vegar var
frádráttur vegna daga á sjó og hins
vegar hreinn kjarasamningur.
Þetta mál vinnst fyrst og fremst
á rökum og með samkomulagi, því
þannig eru nú innviðir margslung-
inna stjórnmála þar sem í mörg horn
er að líta, að menn verða að ná sam-
komulagi og þá nær maður ekki allt-
af öllu fram sem maður vildi en
verður þá að sýna sanngimi og sam-
stöðu ef á móti er komið.
Mér þætti vænt um að heyra frá
ykkur um þetta mál og þessar hug-
myndir með skeyti eða símtali. Til
þess er málið að leysa það og það
hefst ekki nema að menn ræði mál-
in og kryfji til mergjar.
Baráttukveðjur.
Höfundur er einn af
alþingismönnum
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Suðurlandskjördæmi.
Viðskipti aðeins hluti
ínamilegi a samskipta
- segir Örnólfur Árnason um bók sína „A slóð kolkrabbans“
„Hugmyndin var upphaflega sú að skrifa bók um íslensk ættar-
tengsl í stjórnmálum og atvinnulífi en auðvitað hefur efnið þró-
ast eitthvað. Þetta er ekki lengur saga um ættarveldið eingöngu
heldur ná tengslin oft út fyrir það,“ segir Ornólfur Árnason rithöf-
undur en nýlejja kom út hjá Skjaldborg bók hans, „Á slóð kolkrab-
bans“. Þar er fjallað um samþjöppun auðs og valda á íslandi,
baksvið íslensks viðskiptalífs og stjórnir og eigendur stórfyrir-
tækja.
Ornólfur hefur unnið að bókinni
í rúmt ár. „Þegar ég hóf vinnuna
átti ég alls ekki von á því að
umfjöllunarefni bókarinnar yrði
svo mikið í fréttum sem raun bar
vitni. Sú umfjöllun ágerðist eftir
því sem leið á vinnu mína og er
ég var að leggja síðustu hönd á
bókina í haust, lenti ég í hálfgerð-
um vandræðum með hvar ég ætti
að slá striki undir, vegna þess að
sífellt voru að koma fram nýjar
fréttir er tengdust þessu viðfangs-
efni.“
Örnólfur segist síður en svo
hafa sett sig í hátíðlegar stellingar
er hann hóf að skrifa bókina. Enn
síður hafi hann talið sig þess
umkominn að setja sig .í dómara-
sæti yfir því fólki sem um ræði
og kunnj ef til vill að teljast ábyrgt
fyrir því sem mörgum þyki athug-
unarvert við áðurnefnd ætt-
artengsl. „Ég hef reynt að skoða
þá gagnrýni og það kastljós sem
beint hefur verið að þessum
tengslum á breiðari grunni. Ég
þekki þá mannlegu þætti sem eru
undirstaða þess að hlutirnir þróast
með þeim hætti að fyrirtæki og
tengsl þeirra geti orðið of öflug í
þjóðfélaginu. Eg á ekki erfitt með
að skilja hvers vegna duglegir
menn stækka fyrirtæki sín og
tengja þau saman þannig að það
kunni að verða vandamál fyrir
þjóðfélagið. Mér finnst það ósköp
mannlegt og eðlilegt.“
Kveikjuna að bókinni og sitt
helsta veganesti segir Örnólfur
vera gagnrýni Morgunblaðsins í
Reykjavíkurbréfum í mars 1990,
þar sem tekið sé í lurginn á Eim-
skipafélagsmönnum fyrir að seil-
ast mjög víða til áhrifa í íslensku
atvinnulífi, sérstaklega þó á sviði
flutninga og trygginga. „Ég átti
síðan viðtöl við yfir.100 manns á
þessum sviðum atvinnulífsins og
reyndi að raða saman þeim heim-
ildum; skoðunum, sögum og at-
hugasemdum sem mér áskotnuð-
ust með þessum hætti. Að baki
liggur því margra mánaða rann-
sóknarstarf."
- Hver er „hinn kostulegi og
meinfyndni" samstarfsmaður
þinn, Nóri? „Nánast allir heimild-
armenn mínir báðu um nafnleynd
og ég ákvað því að skýra ekki frá
neinum þeirra, hvorki Nóra né
öðrum.“
Örnólfur segir það hafa komið
sér einna mest á óvart við vinnuna
að bók sinni hversu mikinn grein-
armun fólk geri á bók annars veg-
ar og dagblöðum og tímaritum
hins vegar þegar um sé að ræða
hvað það vilji láta hafa eftir sér.
„Menn eru miklu varfærnari þegar
til stendur að prenta ummæli
þeirra á bók. Mér þótti það líka
býsna fyndið þegar viðmælendur
vísuðu mér £ eigin ummæli í
blaðaviðtölum til að hafa orðrétt
eftir sér undir nafni en sögðu mér
svo nánast hvað sem er „í trún-
aði“.
Annað sem kom mér á óvart
var hversu margir höfðu heitar
og djúpar tilfinningar í sambandi
við efni hennar. Margir atvinnu-
rekendur og aðrir áhrifamenn í
atvinnulífinu erumjög„heitir“ í
þessum málum og telja að hringa-
myndun í þjóðfélaginu standi allri
nýsköpun fyrir þrifum. Að menn
sem hafi nýjar hugmyndir og langi
til að láta þær njóta sín í atvinnu-
lífinu, geti ekki látið þær blómg-
ast vegna risans sem stígur ofan
á nýgræðinginn. Mér hefur fundist
gæta ákveðins klofnings meðal
manna í atvinnulífinu, annars veg-
ar þeirra sem eru hlynntir kjölfest-
Örnólfur Árnason rithöfundur;
unni; gömlum og stórum fyrir-
tækjum og hins vegar þeirra sem
langar til að breyta. Þarna eru
tvær herbúðir inni á sama svæð-
inu, jafnvel innan sama stjórn-
málaflokks.
Þessi klofningur á sér djúpar
rætur en hefur komið mjög ber-
lega í ljós, eftir að skráning hluta-
bréfa hófst. Um svipað leyti urðu
raunvextir jákvæðir og þá kom
enn skýrar í ljós hvernig ákveðnir
einstaklingar og hópar hafa náð
gífurlegum árangri á 3-4 árum.“
Aðspurður um hvort vinna að
bók á borð við „Á slóð kolkrabb-
ans“ krefjist ekki góðar þekkingar
á atvinnulífí og stjórnmálum, seg-
ir Órnólfur hana að sjálfsögðu
ekki spilla fyrir. „Það sem skiptir
hins vegar mestu máli er auðvitað
er að skrifa þann texta sem á
bókina fer. Ég held að hinir mann-
legu þættir og athugun á mann-
legri hegðun sé það sem forvitni-
legast er fyrir lesandann. Skýrsl-
ur, tölur og fræðileg úttekt á
heima á öðrum sviðum, t.d. í skól-
um. Ég reyni að -sjálfsögðu að
styðjast'sem allra mest við stað-
reyndir og hafa allt þar að lútandi
sem nákvæmast.“
- Hvernig heldur þú að bók um
málefni sem er í brennidepli
nú,lifi?„Það get ég ekki gert mér
í hugarlund. Bókin verður líklega
oftast nær flokkuð sem rannsókn-
arblaðamennska á bók, en hún er
þó ekki skrifuð af rannsóknar-
blaðamanni. Þetta er fyrst og
fremst athugun og umfjöllun um
það sem er að gerast í okkar nú-
tíð, atferli þeirra manna sem við
sögu koma og hvernig það kemur
fram í viðskiptalífinu. Mín afstaða
til fólksins og efnisins er fyrst og
fremst afstaða rithöfundar, ekki
rannsóknarblaðamanns.
Þó viðskiptin séu upphafið að
bókinni, má ekki gleyma því að
þau eru aðeins ein tegund mann-
legra samskipta. í viðskiptum tak-
ast á þeir mannlegu þættir sem
brenna heitast á fólki. Græðgi,
afbrýðisemi og metnaður vaða
uppi í viðskiptum eins og annars
staðar, enda einna sterkuðustu
eðlisþættirnir í mannlegu eðli.
Þeir eru því ekki síður áhugavert
svið en t.d. ástir, að þeim ólöstuð-
um.
Örnólfur segir lykilspurning-
arnar vera þær sömu í bók sinni
og í flestum skáldritum. „Það er
spurningin um rétt og rangt út
frá hinum ýmsu sjónarmiðum,
þjóðarhag, hvað sem það nú er,
siðferði, og þá siðferði hvers. Að
ógleymdum öllum þessum álita-
málum sem við glímum við bæði
í daglegu tali og allri stjórnmáia-
umræðu."
U.G.