Morgunblaðið - 17.12.1991, Síða 56

56
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1991
Vald og frelsi
eftirHelga Jónsson
Lengi hefur sá sem þetta ritar
alið með sér efasemdir varðandi
lýðræðið sem við búum við og þá
stefnu sem háværastar kröfur eru
um að það taki. Þessar kröfur eru
bornar fram í nafni frelsis og lýð-
ræðis en minna fer fyrir skilgrein-
ingu á því hvað felist í þessum
hugtökum. Kröfunum um aukið lýð-
ræði fylgja oft kröfur um meiri
völd þjóðarinnar, valddreifingu eins
og það er kallað.
Hér vaknar sú spurning, hvað
við köllum völd og hvaða völdum
eigi að dreifa. Við kjósum sextíu
og þijá þingmenn og felum þeim
völd þjóðarinnar. Vald og sjálfstæði
þingtnanna er mjög afdráttarlaust
samkvæmt stjórnarskránni og
raunar ekki takmarkað af öðru en
heimild forsetans til að neita að
undirrita lagafrumvarp.
Og hvað með frelsið? Við erum
alltaf að heimta meira frelsi, en
hættir til að gleyma því að frelsið
er oftar en ekki fólgið í því að láta
vera að gera það sem okkur langar
til. Marxisminn blessaður, sem má
víst ekki nefna lengur, skilgreinir
frelsið sem „skilning á nauðsyn“.
iKnda þótt þetta, eins og fleiri skýr-
ingar á þeim ágætu viðhorfafræð-
um, sé dálítið slagorðakennt, þá er
mikill sannleikur fólginn í því.
Oft verða stjórnvöld að grípa til
aðgerða sem skerða frelsi þégn-
anna. Ef þegnarnir skilja hins vegar
sjálfir nauðsyn aðgerðanna og haga
gerðum sínum 'með tilliti til hennar,
þá er það þáttur í frelsinu og að-
gerðirnar kannski óþarfar. Öll
framkvæmd laga felur i sér skerð-
ingu á frelsi. Ef við skiljum nauð-
syn laganna og tökum tiliit til henn-
ar, þá er framkvæmd þeirra óþörf.
Janfvel þó menn skildu og virtu
nauðsyn iaga, þannig að fram-
kvæmd þeirra væri óþörf, þá eru
lögin að sjálfsögðu nauðsynleg og
því nauðsynlegri sem þjóðfélagið
verður flóknara og ruglingslegra.
Lögin eiga að tryggja rétt einstakl-
inganna og er sjálfsagt leitast við
að gera það. Hins vegar rugla menn
oft saman rétti einstaklingsins og
valdi meirihlutans. Og því miður,
þá eru þingmenn meira og minna
bundnir við hagsmunahópa og
flokka, sem eru að sjáifsögðu ekk-
ert annað er reglur frá kjósendum
þeirra.
„Alþingismenn eru eingöngu
bundnir við sannfæringu sína og
eigi við neinar reglur frá kjósendum
sínum,“ segir í upphafi 48. greinar
stjórnarskrárinnar, en að henni
vinna þingmenn eið eða drengskap-
arheit samkvæmt 47. grein. Engir
flokkar eða valdaklíkur geta sam-
kvæmt þessu ráðið afstöðu þing-
manna. Þeir verða að vera fijálsir
því að gera á hveijum tíma það sem
þeirra eigin sannfæring býður þeim.
Heimild forsetans til að synja
lagafrumvarpi staðfestingar er
mjög mikilvæg og vert að skoða
hana nánar, einmitt í ijósi þess að
kjósendur afhenda þingmönnum og
forseta vald sitt. Forseti lætur ráð-
herra framkvæma vald sitt. Þar
með er forsetinn orðinn valdalaus,
eins og aðrir þegnar, að öðru leyti
en heimildinni til að synja lagafrum-
varpi staðfestingar.
Mér virðist að þessi heimild sé í
raun sá óskráði réttur sem hver
þjóð hlýtur að eiga til að grípa í
taumana, ef þingmenn fyrirgera
gjörsamlega því trausti sem kjós-
endur sýndu þeim. Það ætti að vera
auðséð að þessi neyðarréttur er
betur kominn á hendi viturs og
sanngjarns forseta, heldur en ef
hópar úti í þjóðfélaginu grípa til
ofbeldisaðgerða, eins og blasir víða
við, líka hér á landi þó við beitum
ekki vopnum, sem betur fer. Heim-
ild forsetans á að sjálfsögðu aldrei
að beita. Við verðum að eiga kost
á að velja það góða þingmenn að
til þess komi ekki. Það er skylda
sem kjósendum ber að taka alvar-
lega.
Tæplega þarf að óttast það, að
kosningar séu ekki haldnar eins og
tilskilið er. Hins vegar má færa
sterk rök að því að kjósendur fái
ekki að velja til þings á lýðræðisleg-
an hátt. Frambjóðendur eru valdir
af stjórnmálaflokkunum, sem eru
að meira eða minna leyti undir
stjóm og áhrifum hagsmunaafla.
Fólk sem er óflokksbundið hefir
enga möguleika á vali frambjóð-
enda. Flokkarnir skammta okkur
kosningarréttinn.
Hvaðan kemur stjórnmálaflokk-
unum það vald sem þeir hafa? Ekki
frá stjórnarskránni, svo mikið er
víst. Stjómarskráin byggist á rétti
og ábyrgð einstaklinganna. Félags-
legur réttur er réttur manna til að
starfrækja félög og, því má ekki
gleyma, ábyrgð einstaklinganna á
starfi þeirra. Þannig má, sam-
kvæmt stjórnarskránni og ströng-
um skilyrðum hennar, banna félög.
Enda þótt maður voni að til þess
komi aldrei, þá er það umhugsunar-'
vert hvenær forsendur séu til að
banna félög. Er það ekki helst þeg-
ar félögin og flokkarnir ganga á
rétt og skoðanir einstaklinganna?
Bæði stjórnmálaflokkar og stétt-
arfélög ganga á rétt og skoðanir
einstaklinganna og taka sér vöid
sem enginnn hefir falið þeim með
lýðræðislegum hætti. Þingmennirn-
ir sem við kjósum og eiga ekki að
Helgi Jónsson
„Yald meirihlutans get-
ur ekki verið lýðræðis-
legt nema að því marki,
að kjósa meirihluta
þingmanna sem eru
frjálsir og óháðir öllum
reglum frá kjósendum
sínum og hafa sömu
skyldur gagnvart öllum
þegnum þjóðfélagins.“
vera bundnir við neinar reglur frá
kjósendum sínum, sýna það hvað
eftir annað, bæði ráðherrar og aðr-
ir, að þeir liggja hundflatir fyrir
ákvörðunum flokksþinga og vitna
jafnvel í skoðanakannanir eins og
þær væru bindandi fyrir stjórnvöld.
Við megum ekki rugia saman
valdinu sem við fáum sextíu og
þremur þingmönnum og engum
varamönnum og því valdi sem menn
sölsa undir sig úti í þjóðfélaginu.
Þetta mætti skýra nánar, en ég læt
nægja að hvetja fólk til að verða
sér úti um stjórnarskrána og lesa
hana, í stað þess að láta þingmenn
mata sig á rugli um uppruna henn-
ar; það er innihaldið sem máli skipt-
ir. Lykill að skilningi á stjórnar-
skránni er ekki sá, hvort hún sé
dönsk eða ekki, heldur að einstaki-
ingunum sé hvergi mismunað.
Hér er við hæfi að bæta því við,
að ágæta tillögu sem Haraldur
Óiafsson hefir sett fram um „rann-
sókn á valdi á íslandi“ ætti hann
sjálfur að gera með aðstoð manna
sem skilja þörfina á slíkri rannsókn.
Alþingismenn myndu aldrei, eins
og ástandið er, standa að slíkri
rannsókn svo vit væri í.
Okkur hættir til (að líta svo á að
lýðræði sé fyrst og fremst bundið
við okkar heimshluta, enda mark-
visst hamrað á þeim skilningi af
valdamönnum og ljölmiðlum. Lýð-
ræði með ýmsu móti og ýmsum
áherslum er víðar til og hefir trú-
lega lengi verið. Vafalaust hafa
menn frá fyrstu tíð velt fyrir sér
réttu og röngu í samskiptum
manna, en frekja og yfirgangur
þeirra sem meira máttu sín ráðið
mestu. Vald meirihlutans, eins og
það er túlkað af ráðamönnum og
hagsmunaaðiljum, er dæmi um
slíkt.
Vald meirihlutans getur ekki ver-
ið lýðræðislegt nema að því marki,
að kjósa meirihluta þingmanna sem
eru fijálsir og óháðir öllum reglum
frá kjósendum sínum og hafa sömu
skyldur gagnvart öilum þegnum
þjóðfélagins. Sá skilningur, að þing-
menn geti verið fulltrúar einhverra
ákveðinna hópa er fjarri því að vera
lýðræðislegur.
Höfundur er starfsmnður RARIK.
Rösum ekki
um ráð fram
eftir Sif Knudsen
Sem starfsmaður Landa-
kotsspítala vil ég gjarnan leggja
orð í belg varðandi framtíð vinnu-
staðar míns, Landakotsspítala.
l^Undanfarið hefur margt verið
rætt um sparnað í heilbrigðiskerf-
inu og víst er að sú umræða á
fyllilega rétt á sér. En það hlýtur
að þurfa að hyggja vel að málum
og harla vafasamt er að ijúka út
í breytingar breytinganna sjálfra
vegna. Slíkt getur haft í för með
sér þvílíkan óskunda að betur hefði
verið látið kyrrt liggja.
Nú stendur fyrir dyrum, eftir
jþ'ví sem við starfsfólk Landa-
kotsspítala best vitum, að sameina
jj^andakot Borgarspítalanum. í
sjálfu sér getur slík sameining orð-
ið til góðs og margvísleg hagræð-
ing og Verkaskipting náðst fram,
ölíum til hagsbóta, svo sem í yfir-
stjórn, innkaupum, skiptingu verk-
efna o.fl.
En hvaða hugmyndir eru uppi
varðandi verkaskiptingu ef af
fyrirhugaðri sameiningu verður?
Eftir því sem við starfsfólkið höf-
um heyrt utan að okkur, mun hug-
myndin vera sú að leggja alla nú-
verandi starfsemi Landakotsspít-
ala niður og flytja hana á hendur
Borgarspítalanum. Þar er um að
ræða skurðstofur, augnskurðstof-
ur, legudeildir og rannsóknir. I
mínum huga er ekki hægt að kalla
slíkt sameiningu heldur yfirtöku.
En hvað á þá að gera við Landa-
kotsspítala? Jú, eftir því sem við
starfsfólkið heyrum sem flugu-
fregnir, þá mun ætlunin að breyta
Landakoti í elli- og hjúkrunarheim-
ili fyrir aldraða, sem ég held að
flestir sem í heilbrigðisþjónustu
starfa, geti verið sammála um að
húsnæði Landakotsspítala sé hvað
síst heppilegt til.
Ég vona að starfsfólk Landakots
standi vörð um vinnustað sinn.
Landakot er einn elsti spítali lands-
ins, verður 90 ára á næsta ári.
Ef marka má könnun sem gerð
var árið 1991 meðal sjúklinga um
gæði þjónustunnar á Landakoti þá
nýtur spítalinn mikils álits. Niður-
staðan varð sú að 98% af þeim sem
svöruðu lýstu sig mjög ánægða
með allt starf og þjónustu á spíta-
lanum og allir þeirra kváðust vilja
aftur njóta þjónustu hans, færi svo
að þeir þyrftu á þjónustu spítala
að halda á ný.
Árið 1990 voru gerðar róttækar
breytingar og endurbætur á spítal-
anum, einkum á 1. deild B, augn-
sjúkdómadeild sem rekin er í bein-
um tengslum við augnskurðstof-
una. Það sama ár voru gerðar
breytingar og endurbætur á al-
mennum skurðstofum spítalans
fyrir rúmar 10 milljónir kr. Þeim
fjármunum sem í þetta hafa farið,
verður á glæ kastað ef leggja á
nú niður þá starfsemi sem þar fer
fram. En ekki nóg með það. Ef
flytja á þessa starfsemi í Borgar-
spítalann þarf að kosta milljónum
til þar, áður en svö geti orðið. Er
eitthvert vit í slíku? Varla. Núver-
andi starfsemi á Landakoti er mjög
skilvirk og samkvæmt- skýrslum
voru gerðar ails sjö þúsund aðgerð-
ir á skurðstofum Landakots árið
1990. Ég held að það sama ár
hafi verið gerðar ámóta margar
aðgerðir á Borgarspítalanum sem
er miklu stærri spítali.
Flestallt starfsfólk Landakots-
spítala ritaði undir áskorun til heil-
brigðisráðherra fyrir nokkrum vik-
um þar sem farið var fram á við
ráðherrann að ekki yrði rasað um
ráð fram í málefnum Landakots
heldur teknar ákvarðanir um sam-
einingu að vandlega yfii-veguðu
ráði. Óskandi er að ráðherra taki
mark á þeirri áskorun. Það segir
nokkuð um hug starfsfólksins til
vinnustaðar þeirra að á aðeins
tveim dögum skrifuðu 79% starfs-
fólksins undir áskorunina.
Því miður hefur mikil leynd hvílt
yfír þeim viðræðum sem stjórnend-
ur Landakotsspítala og heilbrigðis-
ráðuneytið hafa átt að undanförnu
um framtíð Landakotsspítala. Það
litla sem lang stærstur hluti al-
Sif Knudsen
„Eg vona að stjórnend-
ur heilbrigðismála at-
hugi þessa hluti gaum-
gæfilega áður en rokið
verður út í breytingar
sem fyrirsjáanlega
munu leiða til annars
og verri vanda en þess
sem leysa átti.“
menns starfsfólks hefur komist á
snoðir um er mest allt fengið úr
fjölmiðlum og hefur komið eins og
kaldar vatnsgusur í andlit þess.
Vistun aldraðra og sjúkra er
vissulega vandamál sem þarf að
leysa, en ég efast um að það verði
leyst með því að breyta góðum
spítala í slíka stofnun. Ég held
raunar að við það muni skapast
annar og meiri vandi. Nú þegar
hefur langlegudeildum á Borgar-
spítalanum verið lokað vegna
skorts á starfsfólki. Fyrst ekki
fæst starfsfólk á einstakar deildir,
hvernig mun þá takast að manna
heila stofnun?
Sjúkraliðar og annað hjúkrunar-
fólk veit fullvel að elli- og hjúkr-
unardeildir eru afar erfiðir vinnu-
staðir þar sem starfsfólki veitir
ekki af miklum líkamlegum styrk.
Sjúkraliðar eru flestir konur og er
varla að búast við því að þær sæk-
ist í að ofbjóða þreki sínu.
Vistunarmál aldraðra sjúklinga
mætti að mínu mati leysa betur á
þann hátt að deila þeim niður á
hinar ýmsu deildir sjúkrahúsanna
og dreifa þannig álaginu og deila
því milli starfsmanna sjúkrastofn-
ana. Þetta held ég að yrði farsælla
heldur en að reyna að koma á fót
stofnun þar sem safnað verði á
einn stað öldruðum og sjúkum.
Þess má geta hér að Landakot
rekur nú þegar elli- og lijúkrunar-
deild í Hafnarbúðum í góðu sam-
ræmi við aðra þjónustu spítalans.
Sjúkraliðar hafa ekkert á móti
því að hjúkra öldruðum. Þvert á
móti. Það er hins vegar mjög erf-
itt og því gefast margir upp á
deildum þar sem einvörðungu eru
aldraðir. í ljósi reynslunnaf hlýtur
fólk því að verða að skoða aðrar
leiðir út úr vandanum, en að safna
öllum sjúklingunum saman á einni
stofnun þar sem engin önnur starf-
semi fer fram. Ég vona að stjórn-
endur heilbrigðismála athugi þessa
hluti gaumgæfilega áður en rokið
verður út í breytingar sem fyrirsjá-
anlega munu leiða til annars og
verri vanda en þess sem leysa átti.
Höfundur cr sjúkraliði á
skurðstofum Landakotsspítala.
-----» ♦ ♦----
Listfræðingur
en ekki mat-
vælafræðingur
Laufey Helgadóttir, listfræðing-
ur í París, var rangt kynnt undir
grein sinni „Einstakur útgefandi og
gullfalleg bók um ísland“ sem birt-
ist í blaðinu sl. laugardag. Hún er
listfræðingur en ekki matvælafræð-
ingur.
Er beðist velvirðingar á mistök-
unum.
ROLAR
RÚLSKL UKKUR
Hjartað er
þér allt.
Hugsaðu vel
um það.
P. Olafsson hf,
sími 91-52655.

Jk