Morgunblaðið - 28.12.1991, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 28.12.1991, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1991 Heilbrigðisspjall um áramót eftir Ólaf Ólafsson Framfarir í heil- brigðisþjónustu Við erum að komast á það stig að geta framkvæmt flest allar flókn- ar aðgerðir hér heima, sem áður hafa verið gerðar erlendis, t.d. hjarta-, nýrnasteina- og glasa- ftjóvganaaðgerðir og stöndum þá jafnfætis fjölmennari þjóðum. Árangur forvama kemur í Ijós, t.d. hefur dregið verulega úr nýgengi kransæðasjúkdóma, heilablóðfalla og blindu, en dánartíðni vegna slysa og leghálskrabbameins hefur lækkað verulega. Tíðni alvarlegra smitsjúk- dóma fer hratt lækkandi og einni tegund heilahimnubólgu virðist hafa verið útrýmt með bólusetr.ingu. Nú er verið að takast á við aðrar tegundir heilahimnubólgu og ef vel tekst til verður hægt að hindra far- aldra af heilahimnubólgu í framtíð- inni. Margt gengur okkur því í haginn og mætti telja fleira í þeim dúr. Ýmislegt má þó betur fara og verður minnst á nokkur atriði hér. Sjúkdómstíðnin hefur breyst Um aldamótin síðustu bar mest á smitsjúkdómum en eftir 1950 héldu „menningarsjúkdómar" s.s. hjarta- og æðasjúkdómar innreið sína. Nú þegar þessir sjúkdómar eru í rénum hafa sk. samfélagssjúkdómar tekið við. Um orsakir þeirra má deila en meðal samverkandi þátta má nefna m.a.: Mikil útivinna beggja foreldra en barnafjölskyldur reyna eftir mætti að sameina fjölskyldulíf og vinnu. Það er skortur á barnaheimilum og skapar það fjölskyldum streitu. Það er tilefni til nánari athugunar að streitutíðni hefur tvöfaldast á síðustu 15 árum. Hjónaskilnuðum fjölgar jafnt og þétt (á íslandi hefurtíðnin tvöfald- ast frá árunum í kringum 1970). Mörg börn alast upp við ótryggar aðstæður. Margir telja að þetta hafi leitt til- „nýrra veikinda“, þ.e. sálarkreppu og félagslegra vandamála, leiða, þunglyndis, samskiptavandamála og höfnunar. Margt ungt fóik á erfitt með að ná fótfestu á lífsbrautinni. Eitt ein- kenni þessa er mikil aukning á sjálfs- morðum og sjálfsmorðstilraunum meðal ungs fólks á Vesturlöndum og höfum við ekki farið varhluta af því. „Vítahringur" í heilbrigðisþjónustunni í samanburði við hinn Norðurlönd- in starfa hlutfallslega færri heil- brigðisstarfsmenn á stofnunum hér á landi (hjúkrunarfræðingar og sjúkraliðar), að undanskildum lækn- um. Stofnanarými er eins og best gerist. Helsta ástæðan Tyrir ríflegu stofnanarými er trúlega starfsmann- afæð. Auðveldara er að sinna 30 sjúklingum á deild en ef þeir væru dreifðir um allan bæ! I ofanálag höf- um við ekki aðlagað okkur nógu fljott að nýjungum, þ.e. flutningi minni aðgerða út fyrir sjúkrahúsveggina, fjölgun 5-daga deilda, og eflingu heimaþjónustu. Veigamasta orsök starfsmannafæðar er léleg laun. Grunnlaun háskólamenntaðs hjúkr- unarfræðings, sem vinnur hjá ríki, geta verið helmingur af launum skrifstofumanns hjá einkafyrirtæki. Fyrirhugaðar aðgerðir, þ.e. fækkun starfsfólks og takmörkun á yfír- vinnu, verður því til þess að færri fást til starfa og vinnuálag eykst. Þetta getur orðið örlagaríkt því að nú útskrifum við tvöfalt til þrefalt færri hjúkrunarfræðinga og sjúkr- aliða en aðrar Norðurlandaþjóðir miðað við íbúafjölda. Yfírvinna og vinnuálag á mörgum sjúkrastofnun- um er gífurlegt og ekki á bætandi. Eigi að síður tekur 85—90% að- spurðra (Hagvangskannanir)( að heilbirgðisþjónustan sé ágæt, góð eða sæmileg. Heilbrigðisstarfsfólk starfar því yfirleitt af skyldurækni, fagmennsku og tillitssemi. Sjúklingar með bráða- sjúkdóma á biðlistum Biðlistar fylgja sjúkrahúsum og sem betur fer þola margir sjúklingar nokkra bið eftir aðgerð án þess að skaði hljótist af. Með nýrri tækni eru nú gerðar flóknari og erfiðari aðgerð- ir en áður, t.d. hjarta- og æðaaðgerð- ir, hér á landi. Því miður höfum við ekki aðlagað okkur að þessum breyt- ingum því nú er sjúklingum er t.d. þjást af hjarta- og æðasjúkdómum, -sem í mörgum tilfellum flokkast undir bráðasjúkdóma, raðað á biðl- ista. Sú bið getur orðið örlagarík og hefur embættið undir höndum sannanir fyrir því. Sumir sjúkdómar eru hættulegri en aðrir. Orsök þesa ástands er fjárskortur og að nokkru leyti skipulagsleysi. Nú er veruleg vinna lögð fram til endurbóta á innra skipulagi sumra sjúkrahúsdeilda og er það vel. Alnæmi/eyðni Talið er að 8—10 milljónir manna hafí smitast af HlV-veirunni, þar af 5—6% í Evrópu, 10—12% í Norður- Ameríku en 82—85% í þriðja heimin- um. Um framtíðina er erfítt að spá öðru en að hún er á næsta leiti. Ál- þjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur spáð um þróunina fram að aldamót- um. Sjá mynd I. I spánni kemur fram að nýgengi sjúkdómsins (fjöldi nýrra tilfella ár- lega) mun trúlega ná hámarki í Evr- ópu og Norður-Ameríku um 1994—96, en þá hafi margir sýkst. Um nýgengi í þriðja heiminum er erfiðara að spá, en talið er að nokk- uð muni draga úr fjölgun tilfella þar. í sumum löndum í Afríku verður ástandið geigvænlegt. í Ugarida er talið að 2/3 hlutar fólks á aldrinum 20—25 ára hafi tekið sóttina um ald- amótin! Sjá mynd II. í Norðurálfu, og þ. á m. á ís- landi, er útbreiðsla sjúkdómsins mun hægari en búist var við. Þjóðir er búa við góða almenna menntun, góð- an efnahag og virka heilbrigðisþjón- ustu virðast geta tekist á við sjúk- dóminn með nokkrum árangri. Ánægjulegt er að vita að t.d. kyn- fræðsla er nú almennt veitt í skólum (ástandið var allt annað fyrir 10 árum) enda hefur nýgengi helstu kynsjúkdóma, s.s. lekanda, sárasótt- ar og trúlega klamydíu, minnkað á síðustu árum. Væntanlega hefur kynfræðslan er jókst í kjölfar eyðnif- araldursins borið árangur. Mikil óvissa ríkir þó um framtíð- arhorfur. Við verðum að halda vöku okkar. Meðalhófið er best Sagt er að við íslendingar rötum seint meðalveginn og séum fundvísir á sérþarfir. Dæmi sem hér fylgja gefa til kynna að svo geti verið. Okkur er tjáð að á ævinni þurfum við að búa í a.m.k. þremur tegundum af íbúðum, þ.e. í foreldrahúsum, á Ólafur Ólafsson „ Við búum við velmeg- un og eigum kost á góðri heilbrigðisþjón- ustu. Það sem betur mætti fara er þess eðlis að ráða má fram úr því ef vilji er fyrir hendi, þrátt fyrir að nú þrengi að um skeið.“ eigin heimili og í þjónustuíbúðum. Rökin eru þau að félagslegar og heilsufarslegar þarfir aldraðra valdi því að íbúðir þeirra skuli reistar ná- lægt heilsugæslu- og þjónustum- iðstöð. En þarfnast ekki barnafjöl- skyldur búsetu í námunda við fram- angreindar stofnanir? Sagt er að þjónustuíbúðir þurfi að vera vandaðri en aðrar íbúðir vegna þess að eldra fólk hefur ekki efni á eða getu til sinna viðhaldi. En hafa barnafjölskyldur næg efni til viðhalds húsa? Sagt er að þjónustuíbúðir skuli byggðar án þröskulda. En þröskuldar þjóna engu hlutverki hvort sem er. Sagt er að þörf sé allskyns tækni- breytinga við byggingu þjónustu- íbúða, t.d. sérstakrar staðsetningar handlaugar miðað við salernisskál, rafmagnsinnstungur, hurðabreidd o.fl. Allan þennan búnað má hanna á þann veg að það þjóni bæði barnafjöl- skyldum og eldra fólki. Sagt er að þjónustuíbúðir skuli reistar í tengslum við miðbæjar- og útisvæði en ekki í íbúðarhverfum. Rökin eru þau að íbúðarhverfí séu „svefnstaðir“ og þar séu engir heima á daginn. Eldra fólkið verði því ein- mana. En hver er heima í miðbænum á kvöldin, frídögum og á nóttunni? Verður ekki eldra fólkið einmana þá? Mér sýnist sem rökin fyrir því að reisa þjónustuíbúðir í íbúðarhverfum séu býsna haldgóð. Verða áætlaðar MYND II SP< UH CLtilUO LVltH A AIDRIHUM ?0-50 <RA UCAIIDA 1 HÍLLJÓMIR 1985-1989 1990-1994 1995-1999 WHO/GPA/RES/SFI/9/91 -PYL 1 <HAH' 1 ÁÐHMI DÁMÁHORSÁKIH I DÁMIH ÚH ALIMMI MYND III Samanburður á aðbúnaði sjúklinga og annarra þjóðfélagshópa 1967-1976 og 1979-1987 Hlutfall % 100 60 60 40 20 0 Eigendur húsn. Ibú&<20 fm./íb. Einbýlishús Bifreibaeign I I Sjúkllngar 67-76 I I Sjúkllngar 79-87 M Abrlr þjóúf.h. 67-76 Aórir þjóM.h. 67-76 sérþarfir sem sjá dagsins ljós á teikniborðum arkitekta til þess að æ fleiri hópar einangrast? Hvað líður sérþörfum fyrir ein- stæða foreldra, fráskilda, unglinga á gelgjuskeiði o.fl.! Verra er að tveggja herbergja „sérhönnuð“ íbúð fyrir aldraða kost- arjafnmikið og 3—4 herbergja venju- leg íbúð. íbúð þarf að vera hönnuð á þann veg að hún geti þjónað íbúan- um frá vöggu til grafar. Enginn má skilja orð mín á þann veg að ég vilji draga úr þjónustu við eldra fólk, en meðaihófið er best. Ég treysti arki- tektum vorum vel til þessa verks. Missa af velferðinni Niðurstaða hóprannsóknar Hjartaverndar frá 1967—1987, sem nær til þúsunda karla og kvenna á aldrinum 34—79 ára, gefur eindregið til kynna að sjúkir og öryrkjar búa nú síður í eigin húsnæði en fyrir 1970, jafnframt að hlutfall þeirra er búa í litlu húsnæði (20mVíbúa eða minna) borið saman við aðra þjóð- félagshópa hafi hækkað og að bif- reiðakostur þeirra sé rýrari en fyrir 18 árum! Á sama tímabili hafa aðrir þjóð- félagshópar (að undanskildum ófag- lærðum verkamönnum) stórbætt húsa- og bifreiðakost sinn (sjá mynd II). Trúleg orsök þessa er að sjúkir og öryrkjar hafa dregist afturúr, eru þeir eru lítt vinnufærir og geta ekki unnið lengsta vinnudaginn í Evrópu líkt og aðrir þjóðfélagshópar. Það er mótsögn, að við sem erum ein tekjuhæsta þjóðin í heiminum og höfum ekki dýran her á framfærslu getum ekki séð sómasamlega fyrir sjúku fólki og fötluðu. Það þarf að hækka greiðslu til öryrkja. Lengri skólaganga en ekki virðist draga úr fordómum Aðalsmerki velmenntaðs manns er umburðarlyndi. Það er athyglis- vert að sámfara sífellt lengri skóla- göngu og jafnvel sérhæfíngu virðast fordómar fólks gegn sumum minni- hlutahópum fremur hafa vaxið en minnkað. Sambýli fatlaðra eiga erfitt uppdráttar og svo virðist sem eina ráðið til þess að búa geðsjúkum föng- um mannsæmandi bústað sé að reisa þeim stofnun á hálendinu, þar sem byggingarnefndir og skipulags- stjórnir hafa ekki afskipti af! Hart er mannsins hjarta að hugsa mest um sig. Atvinnuleysi fylgir heilsutjón og aukið álag á heilbrigðisþj ónustu íslendingar hafa búið við lítið at- vinnuleysi borið saman við önnur Evrópulönd. Nú er spáð vaxandi at- vinnuleysi. Hvaða afleiðingar hefur slíkt í för með sér? Viðamiklar rannsóknir hafa verið gerðar á afdrifum þeirra er verða fyrir því að missa vinnu. Þessar rann- sóknir eru vandasamar því að vissu- lega geta veikindi verið undanfari þess að viðkomandi missir vinnu/ Hér verður því aðeins minnst á þær rannsóknir, þar sem tekið er tillit til þessa og er fólki fylgt eftir sem misst hefur starfíð án undangenginna veikinda. Rannsókn á dánartíðni meðal allra launþega í Finnlandi, 30—50 ára, árið 1980, leiddi í ljós allt að tvöfalt hærri dánartíðni meðal atvinnu- lausra, en þeirra er höfðu starf. Helstu dánarorsakir voru hjarta- /æðasjúkdómar, lungnakrabbi, slys og vímuefnaneysla, en vímuefna- notkun jókst meðal atvinnulausra í samanburði við aðra. Þessar niðurstöður hafa verið staðfestar með rannsóknum á Eng- landi og í Svíþjóð. Atvinnuleysi hefur ekki eingöngu áhrif á heilsufar þess úr fjölskyldunni, sem verður atvinnu- laus, heldur líka á maka og börn samkvæmt rannsóknum gerðum á Bretlandi. Samfara atvinnuleysi eykst yfírleitt aðsókn að heilbrigðis- þjónustunni. Lokaorð Rétt er að ítreka að við búum við velmegun og eigum kost á góðri heilbrigðisþjónustu. Það sem betur mætti fara er þess eðlis að ráða má fram úr því ef vilji er fyrir hendi, þrátt fyrir að nú þrengi að um skeið. Höfundur er landlæknir
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.