Morgunblaðið - 28.12.1991, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1991
35
Athugasemd við umsögn
um rit doktors Helga
eftir Þorstein
Guðjónsson
Lofsvert er það og framfaravæn-
legt, að í ritdómi sínum um nýja
útgáfu á verkum dr. Helga Pjeturss
lætur Guðmundur H. Frímannsson
þess getið, að þeim verkum verði
ekki „gerð nein sónmsamleg skil í
stuttnm ritdómi". Og stuttu síðar
spyr hann sig: „hvernig er skynsam-
legast að meta þetta verk? Það er
ekki einfalt, og hér verður ekki gerð
nein tilraun til að lýsa hugmyndum
dr. Helga til neinnar hlítar né leggja
skipulegt mat á sanngildi þess eda—'
sennileik “. Ritdómarinn segir að vart
fái áhugamenn um dulfræði betri
lesningu en dr. Helga Pjeturss; nefn-
ir einnig ritsnilld hans eins og marg-
ir hafa gert og áhrif hans á íslensk-
ar bókmenntir yfirleitt; einnig nefnir
hann vald dr. Helga á því að mynda
nýyrði, og hef ég nú talið það sem
mér virðist jákvæðast og merkast
um ritdóm þennan.
Að ritdómari geti haft annan skiln-
ing eða viðhorf til efnisins en höfund-
ur - og ýmsir lesendur - er nokkuð
sem menn telja nær sjálfgefið. En
verði lýsing hans svo ónákvæm og
íjarri sanni, að óþekkjanlegt verði
það sem um er ritað þá versnar í
efni, og því miður er það þetta sem
hér hefur gerst. Þá er líka óhjá-
kvæmilegt að fara um það nokkrum
orðum. Að ég vík að þessu á ekki
nema lítið skylt við það, þegar mönn-
um mislíkar ritdómar um skáldverk.
Hér er um að ræða vísindalega kenn-
ingu, og getur misheppnuð framsetn-
ing á slíku efni, úr áhrifaaðstöðu,
orðið til mikils skaða.
Þegar í fyrirsögn sinni sannar
G.H.F. það, að hann hefur engan
skilning á frumþætti í umræddri
kenningu. „Draumfarir til annarra
stjarna" segir hann. í framhaldinu
sést að G.H.F. heldur að kenningin
sé á þá leið, að sofandi menn fari
úr rúmum sínum og leggi í ferðalag.
G.H.F. vill láta gá í bólið, og vita
hvort hinn draumspaki sé horfinn.
Með allri virðingu fyrir dulfræðing-
um - og G.H.F. - hlýt ég að vekja
athygli á því, að þetta á ekkert skylt
við kenningu dr. Helga - og ekki
heldur bollaleggingar G.H.F. um „í
hvaða skilningi þeir séu að ferðast“.
Annað atriði: G.H.F. gerir dr.
Helga það upp, stutt með tilvitnun,
að hafa þóst hafa talað við mann á
Mars. En hér skýtur heldur betur
skökku við. Einmitt á þeim tímum
þegar mest var talað um menningu
á Mars, lét Helgi ævinlega í ljós að
hann teldi litlar eða engar líkur á
slíku. Kenning Helga pm Mars í
Stjörnujarðfræði (Nýall 3. útg. s.
219) var hinsvegar á þá leið, að þar
séu -„rauðleit öræfi, sandar og gijót,
allt sundurrifíð af gínandi gjám“.
„Hann lýsti plánetunni nákvæmlega
rétt“ hefur kunnur nútímavísinda-
maður sagt.
Þriðja atrið: G.H.F. leggur mikið
upp úr því að dr. Helgi hafí verið
haldinn framfaratrú (en það orð er
á vorum dögum í vissum klúbbum
orðið að skammaryrði!) og „þd skín
„Starf ritdómara er
óefað mjög vandasamt,
og skiljanlegt að maður
sem fær næsta óvænt
verkefni í hendur til
þeirrar meðferðar, geti
átt erfitt með að átta
sig.“
út úr orðum hans.hvað eftir annað
alger fullvissa um að hann hafi rétt
fyrir sér“. Þarna kemur nú loksins
nokkuð til að tala um, í ritdómi þess-
um! (Ég sleppi alveg að ræða um
skrif G.H.F. um hina æðstu vcru,
enda liafa þær setningar ruglast í
prentun). - Allir hinir bestu braut-
íyðjendur vísindanna (fremur en
tækninnar) hafa verið sannfærðir um
réttmæti kenninga sinna - og auðvit-
að með réttu, því annars hefði ekki
veríð um uppgötvanir að ræða.
Kópernikus var sannfærður, Brúnó
var það, Gilbert, Kepler, Newton,
Lamarck og Darwin, Thomas Young
og Roberí Mayer (sem fann lögmálið
um viðhald orkunnar, en þeir settu
hann á vitfirringahæli fyrir of háar
hugmyndir um sjálfan sig). Það er
auðskilið, að sá sem geit hefur ínikla
uppgötvun, sé sannfærður. Út frá
þessum hugleiðingum um of mikla
sannfæríngu dr. Helga kemst G.H.F.
líka að því, sem telja verður aðalnið-
urstöðuna í rítdómi hans. „Sálar-
mein“er skýring hans á kenningu dr.
Helga - og ennfremur á reynslu
Swedenborgs. Þetta orð „sálarmein"
er oss kunnugt úr kvæðum Einars
Benediktssonar, og hefur enginn
fundið að því þar - en hvaða erindi
það á inn í umræður um vísindakenn-
ingu er vandséð.
Það er óhætt að fullyrða, að ri¥-
dómarinn er með öllu ófróður þá
kenningu sem er í þessum bókum.
Það eru landlægir hleypidómar, sem
hann er að færa í letur, en engin
athugun á ritunum sjálfum.
G.H.F. talar í niðurlagi greinar
sinnar um „áhugamenn um mann-
lega skynsemi, þótt fáir séu“, og ev
auðsætt, að hann telur sjálfan sig
til hins fámenna hóps. Jafnvel þótt
menn hafi náð miklum árangri er
alltaf hægt að bæta við sig. Og besta
ráðið sem ég get gefið honuin til að
bæta sig á þessu sviði,1 er að lesa
betur og reyna að skilja.
Höfundur er rithöfundur.

V »>

irnitN h.f.

Einsöngs-
tónleikar í
Njarðvík
AÐALSTEINN Einarsson bassa-
söngvari heldur tónlcika í Njarð-
víkurkirkju 2. janúar og í Hafnar-
borg, Hafnarfirði 3. janúar og
hefjast báðir tónleikarnir klukkan
20,30. Miðar verða seldir við inn-
ganginn.
A efnisskrá eru
þýzk ljóð, íslenzk
sönglög og arírur
úr óperum eftir
Mozart og Verdi.
Undirleikari er Ól-
afur Vignir Al-
bertsson.
Aðalsteinn hefur
verið búsettur í
Keflavík um árabil, _______
stundaði söngnám Aðalsteiim Ein-
við Söngskólann í arsson _ bassa-
Reykjavík í 3 ár og sonftvan-
hélt síðan í framhaldsnám til Banda-
ríkjanna. Lýkur hann BM-prófí í söng
í ágúst. Hann hefur komið fram sem
einsöngvari með kórum hérlendis og
í Bandaríkjunum, auk þess, sem hann
hefur sungið nokkur hlutverk við
óperuhúsið í Bloomington í Indiana.