Morgunblaðið - 28.12.1991, Síða 26

26 MORGUNBLAÐIÐ I.AUGARDAGUR 28. DESEMBER 1991
SOVETRIKIN LIÐIN UNDIR LOK
Bush Bandaríkjaforseti:
Fjendur orðnir félagar
í uppbyggingu lýðræðis
Reuter
VVashington. Reuter.
GEORGE Bush Bandaríkjaforseti ávarpaði þjóð sína á jóladagskvöld
og ræddi um þá umbyltingu sem yrði á vettvangi heimsmálanna
með endalokum Sovétríkjanna. Hann sagði að undanfarin 40 ár hefðu
Bandaríkjamenn verið í fararbroddi þeirra Vesturlandaþjóða sem
barist hefðu gegn kommúnismanum og þeirri ógn sem hann hefði
verið við dýrmætustu gildi þjóðarinnar. Þessi barátta hefði mótað
líf þjóðarinnar og neytt allar þjóðir til að búa við hættuna á gjö-
reyðingarstríði. Þessari baráttu væri nú lokið og stríðshættan væri
að minnka þótt því færi fjarri að hún væri úr sögunni. Lýðræðið
og frelsið hefðu unnið sigur og allir Bandaríkjamenn gætu verið
stoltir af þeim sigri.
„Ný, sjálfstæð ríki hafa komið
fram á sjónarsviðið á rústum so-
véska heimsveldisins," sagði Bush.
„Um síðustu helgi mynduðu þessi
ríki Samveldi sjálfstæðra ríkja. Sá
gjörningur táknar endalok Sovét-
ríkjanna gömlu, endalok sem Mík-
haíl Gorbatsjov staðfesti í dag er
hann ákvað að segja af sér forseta-
embætti." Forsetinn sagðist hafa
rætt við Gorbatsjov þann sama dag
og þakkaði honum fyrir hönd
Bandaríkjamanna framlag hans til
friðarins, stefna hans hefði umbylt
Sovétríkjunum. Gorbatsjov hefði
lagt traustan grundvöll að góðu
samstarfi sem Bandaríkjamenn
ættu að geta átt við arftaka Sovét-
forsetans. Bush óskaði nýju iýðveld-
unum til hamingju með að hafa
kosið stefnu friðar og lýðræðis,
einnig með að hafa lagt sig fram
um að treysta öryggi kjarnavopn-
anna og yfirstjórn þeirra meðan á
umbreytingunni stæði. Þótt hætta
væri á ókyrrð og upplausn væri ljóst
að þessir atburðir væru Bandaríkj-
unum til hagsbóta.
„Við stöndum nú í kvöld frammi
fyrír nýjum heimi vonar og mögu-
leika fyrir bömin okkar, heimi sem
við hefðum ekki getað séð fyrir
hugskotssjónum okkar fyrir nokkr-
um árum. Viðfangsefni okkar núna
er að fá þessi nýju ríki til að halda
áfram að taka þátt í að treysta frið-
inn og auka velmegun.
Nokkur þessara ríkja hafa látið
okkur í té loforð og tryggingar
hvað snertir öryggi kjarnavopn-
anna, lýðræði og markaðsstefnu og
þess vegna mun ég í dag skýra frá
mikilvægum skrefum í áðurnefnda
átt.
í fyrsta lagi fagna Bandaríkin
tilurð fijáls, sjálfstæðs og lýðræðis-
legs Rússlands undir forystu hins
hugrakka forseta þess, Borís Jelts-
íns. Sendiráð okkar í Moskvu mun
framvegis verða sendiráð okkar í
Rússlandi. Við munum styðja yfír-
töku Rússlands á fastasæti Sovét-
ríkjanna í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna. Ég hlakka til þess að eiga
nána samvinnu við Jeltsín forseta
um aðgerðir hans til að koma á
lýðræðis- og markaðsumbótum í
Rússlandi.
í öðru lagi viðurkenna Bandarík-
in einnig sjálfstæði Úkraínu,
Armeníu, Kazakhstan, Hvíta-Rúss-
lands og Kírgístan - þetta eru allt
ríki sem hafa látið okkur sérstök
loforð í té. Við munum koma á
stjórnmálasambandi við þessi ríki
við fyrsta tækifæri og koma á nýj-
um tengslum við þau. Varðandi þau
sem ekki eiga þegar aðild að Sam-
einuðu þjóðunum þá munum við
mæla með aðild þeirra að samtök-
unum.
í þriðja lagi viðurkenna Banda-
ríkin einnig í dag sem sjálfstæð ríki
þau sex Sovétlýðveldi sem ekki
hafa verið nefnd; Moldovu, Túrkm-
enistan, Azerbajdzhan, Tadzhikist-
an, Georgíu og Úzbekistan. Við
munum koma á stjórnmálasam-
bandi við þau jafnskjótt og við erum
þess fullviss að þau hafi ákveðið
að fylgja ábyrgri stefnu í öryggis-
og vamarmálum og starfa í sam-
ræmi við lögmál lýðræðisins eins
og hin ríkin, sem við viðurkenndum
í dag, hafa gert“.
Forsetinn ræddi um efnahags-
vanda Bandaríkjamanna og varaði
ákaft við einangrunarstefnu en í
lokin sagði hann að þetta væri dag-
ur miklla vona fyrir Bandaríkja-
menn. „Fjendur okkar eru orðnir
félagar okkar, félagar sem eru stað-
ráðnir í að byggja upp lýðræðislegt
þjóðfélag með borgaralegum rétt-
indum. Þeir biðja um aðstoð okkar
og við munum veita þeim aðstoð.
Það munum við gera af því að við
erum Bandaríkjamenn og getum
því ekki gert minna. Við verðum
að tryggja börnum okkar frið og
hagsæld í framtíðinni, framtíð í
heimi þar sem byggt er á sterkum
lýðræðislögmálum og hættan á
gjöreyðingarstríði er úr sögunni.“
George Bush flytur ávarp til bandarísku þjóðannnar.
Leiðtogar Sov-
étríkjanna
Vladímír Lenín er talinn stofnandi
Sovétríkjanna og hann var valda-
mestur meðal bolsévika i borgara-
styijöldinni 1917-’21 og frá stofn-
un ríkjasambandsins 1922 til
dauðadags 1924. Arftaki hans var
Josef Stalín, sem lést árið 1953,
en við af honum tók Níkíta
Khrústsjov. Honum var ýtt til hlið-
ar 1964 og var síðan Leoníd Brez-
hnev við stjómvölinn þar til hann
lést 1982. Eftirmaður hans var
Júríj Andropov, yfírmaður KGB,
en 1984 kom til sögunnar Konst-
antín Tsjernenko. Hann lést árið
eftir og var þá röðin komin að
Míkhaíl Gorbatsjov.
Gorbatsjov segist ekki hætt-
ur afskiptum af stjómmálum
ið gerbyltingu jafnt heima fyrir sém
á alþjóðavettvangi. Afsagnarræða
hans, sem var sjónvarpað um öll
Sovétríkin, var stutt, aðeins 12 mín-
útur, og Gorbatsjov var augljóslega
þreyttur. Hann kvaðst þó ekki vera
hættur afskiptum af stjómmálum og
hann staðfesti það í samtali við
CNN-sjónvarpsstöðina bandarísku
að afsögninni lokinni.
„Ég ætla áfram að hafa afskipti
af stjórnmálum þessa lands þótt það
verði með öðrum hætti en áður og
ég vil vinna að því að festa í sessi
hinn nýja tíma og hinn nýja skilning
í alþjóðamálum. Vinir mínir og sam-
starfsmenn eru mér sammála um
þetta,“ sagði Gorbatsjov og bætti því
við, að nú ætlaði hann að taka sér
nokkurt frí. „í þessi sjö ár hef ég
aldrei tekið mér fullt sumarfrí og
hvert þessara ára hefur verið ígildi
margra annarra."
í eftirlaun fær Gorbatsjov 4.000
rúblur, aðeins 2.400 ÍSK. á svarta-
markaðsgenginu, og hann fær íbúð
og sveitasetur, 20 lífverði og tvo bíla.
í hófi, sem Gorbatsjov hélt fyrrum
samstarfsmönnum sínum í fyrradag,
sagðist hann hafa miklar áætlanir
um framtíðina en hét um leið að
styðja Borís Jeltsín, forseta Rúss-
lands, með ráðum og dáð svo lengi
sem hann ynni að lýðræðislegum
umbótum.
Bandaríska dagblaðið The New
York Times sagði frá því á mánu-
dag, að nokkrir bandarískir háskólar
hefðu boðið Gorbatsjov prófessors-
stöðu og Gorbatsjov segist hafa feng-
ið slík boð frá háskólum í Japan,
Þýskalandi og Frakklandi. Ekki er
líklegt, að hann þekkist boð af þessu
tagi en talsmaður hans, Vladímír
Túmarkín, tilkynnti á aðfangadag,
að forsetinn ætlaði að veita forstöðu
nýrri rannsóknastofnunú þjóðfélags-,
efnahags- og alþjóðamálum, Gorb-
atsjov-sjóðnum svonefnda, en það
var Borís Jeltsín, forseti Rússlands,
sem stofnaði hann. Túmarkín kvaðst
hins vegar ekki geta staðfest frétt í
dagblaðinu Ízvestía þess efnis, að
ýmsir kunnir, erlendir stjórnmála-
menn, þar á meðal Margaret Thatch-
er, fyrrum forsætisráðherra Bret-
lands, og Roh Tae-woo, forseti
Suður-Kóreu, ætluðu að taka sæti í
sjóðsstjórninni.
Moskvu. Reuter.
„ÉG hef miklar áætlanir um fram-
tíðina," sagði Míkhaíl Gorbatsjov,
fyrrum forseti Sovétríkjanna, í
kveðjuhófi, sem hann hélt sam-
starfsmönnum sínum i fyrradag
en miklar vangaveltur eru um
framtíð hans og hugsanlegt hlut-
verk í hinu nýja samveldi sjálf-
stæðra ríkja. A aðfangadag sagði
einn aðstoðarmanna Gorbatsjovs,
að hann myndi veita forstöðu ný-
stofnaðri rannsóknastofnun í al-
þjóðamálum, Gorbatsjov-sjóðnum,
og talið er víst, að svo verði. Jafn
víst þykir, að hann muni ekki láta
við það eitt silja.
Míkhaíl Gorbatsjov sagði af sér
sem forseti Sovétríkjanna á jóladag
og hafði þá gegnt því embætti í tæp
sjö ár. Á þeim tíma hafði hann vald-