Morgunblaðið - 29.01.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 1992
Fiske-safnið á
tímamótum?
Rætt við Philip M. Mitchell, bókavörð Fiske-safnsins í íþöku
eftirJakob F.
*
Asgeirsson
íslenska bókasafnið við Comell-
háskóla í íþöku í Bandaríkjunum,
sem kennt er við Willard Fiske og
skólinn eignaðist að honum látnum
1904, er eins og kunnugt er hyming-
arsteinn rannsókna í íslenskum fræð-
um þar vestra. Það er raunar merk-
asta safn íslenskra bóka að frátöld-
um söfnum í Reykjavík og Kaup-
mannahöfn. Nú standa fyrir dyram
breytingar á varðveislu safnsins sem
núverandi bókavörður, Bandaríkja-
maðurinn Philip M. Mitchell, telur
að geti leitt til þess að safnið glati
sérstöðu sinni og verði af þeim sökum
í framtíðinni ekki sú lyftistöng í rann-
sóknum í íslenskum fræðum í Banda-
n'kjunum sem það hefur verið hingað
til.
Mitchel! var á ferð hér á landi um
jólin. Hann er hálfáttræður orðinn,
en sýnist við hestaheilsu, kvikur í
spori og hress í anda. Hann hefur
um langt skeið farið til Evrópu, aðal-
lega Dar.merkur og Þýskalands, einu
sinni til tvisvar á ári til fræðaiðkana.
Lengst af hefur hann skipt við ís-
lensk flugfélög og hefur nú flogið
um fimmtíu sinnum yfír Atlantshaf
með íslenskum farkostum. I þeim
ferðum hefur hann oft komið hér við
til skammrar dvalar og skömmu fyr-
ir 1950 dvaldist hann hér eitt sumar
sem vinnumaður á Hvítárbakka og
á þaðan ljúfar minningar.
Fyrstu kynni hans af íslandi urðu
á námsáram hans við Cornell-
háskóla í íþöku á fjórða áratugnum,
en þar kynntist hann Halldóri Her-
mannssyni prófessor og bókaVerði
við íslandssafn Willards Fiskes.
Hann telur Halldór mesta áhrifavald
í lífi sínu og eru tveir sona hans
heitnir eftir Halldóri. Mitchell hefur
skrifað ævisögu þessa lærimeistara
síns og kom hún út árið 1978 í ritröð-
inni Islandica.
Raunar hugðist Mitchell leggja
stund á læknisfræði, en Halldór
kveikti áhuga hans á norrænum bók-
menntum og hann settist í þýsku-
deild Comell-háskóla og skrifaði
doktorsritgerð um áhrif norrænna
bókmennta á þýskar bókmenntir
18du aldar. Þá vann hann ásamt
Halldóri Hermannssyni að lokabindi
hinnar þekktu skrár um íslandssafn
Willards Fiskes. Á námsáranum
dvaldist Mitchell bæði í Þýskalandi
og Danmörku, en hefur síðan stund-
að kennslu og fræðistörf í heimal-
andi sínu. Hann kenndi um skeið við
Comell- og Harvard-háskóla, en síð-
an í yfir þijátíu ár við Illinois-
háskóla, sem býr við annað stærsta
háskólabókasafn í Bandaríkjunum.
Þar kenndi hann forn-íslensku,
dönsku, norrænar bókmenntir og
þýska bókmenntasögu á 18. öld.
Eiginkona Mitchells er dönsk og
hann semur rit sín jöfnum höndum
á ensku og dönsku. Meðal þeirra
má nefna danska bókmenntasögu og
bók um danska rithöfundinn Vilhelm
Grönbech. Hann hefur auk þess ver-
ið mjög. afkastamikill á sviði bók-
fræði og gefið út m.a. þriggja binda
skrá um þýsk rit gefin út í Dan-
mörku á 17du öld og tekið saman
ásamt Kenneth Ober stórmerka skrá
um erlendar þýðingar íslenskra bók-
mennta frá síðari öldum, en hún kom
út 1975 sem 40. bindi í ritröðinni
Isiandica; loks er að nefna skrá um
útgáfur riddarasagna sem hann
samdi ásamt nemanda sínum, Mari-
anne E. Kalinke, og kom út í Is-
landica 1985.
Þegar Mitchell komst á eftirlaun
falaðist Comell-háskóli eftir starfs-
kröftum hans til að sjá um vörslu
Fiske-safnsins. Mitchell sló til, enda
aðeins um hlutastarf að ræða og
honum myndi því gefast tími til að
sinna fræðum sínum. Ekki spillti
fyrir að hann og kona hans unna
íþöku mjög, þykir hún fegurst allra
staða, auk þess sem þau myndu vera
þar í nálægð við tvö barna sinna.
Forverar Mitchells í starfí bóka-
varðar era fímm. Mest reisn var yfír
starfanum í tíð Halldórs Hermanns-
sonar, en þá var bókavarðastaðan í
senn kennarastóll í Norðurlandamál-
um og bókmenntum við Comell-
háskóla. Halldór gerðist ungur hand-
genginn Willard Fiske og lagði Fiske
sjálfur til að hann yrði fyrsti bóka-
vörður safnsins. Fiske gaf Cornell-
háskóla ekki aðeins safn sitt af ís-
lenskum bókum heldur einnig besta
safn í heimi af bókum um og eftir
ítölsku skáldin Dante og Petrarca
ásamt 5 milljónum í peningum, sem
var mikil fjárhæð árið 1904. Hið
merka skákbókasafn sitt gaf Fiske,
sem kunnugt er, Landsbókasafni Is-
lands. Síðustu tvo áratugi ævi sinnar
bjó Fiske í Flórens á Italíu, en að
honum látnum flutti Halldór hið ís-
lenska bókasafn hans, alls um átta
þúsund bindi, til íþöku sumarið 1905
og var bókavörður safnsins allt til
1948. En áður en hann lét af störfum
bókavarðar hafði Norðurlandadeild
Comell-háskóla verið lögð niður og
þar með kennarastóllinn í norrænum
málum og bókmenntum.
Eftirmaður Halldórs var Kristján
Karlsson. Hann gegndi starfanum í
fimm ár, en þá tók Jóhann S. Hann-
esson við og var bókavörður til 1959.
Við heimflutning Jóhanns réðst Vil-
hjálmur Bjamar til safnsins og var
bókavörður allt til dánardægurs
1983. Að Vilhjálmi látnum var
Bandaríkjamaðurinn Louis Pitehman
fenginn til að annast safnið uns próf-
essor Mitchell var kallaður á vett-
vang þremur árum síðar.
Fiske kvað svo á í erfðaskrá sinni
að bókavörður íslenska safnsins
skyldi vera íslendingur. Mitchell seg-
ir að þar sem einvörðungu sé um
hlutastarf að ræða og engin trygg
kennsla fylgi stöðunni hafi reynst
örðugt í seinni tíð að laða íslending
til starfans. Til þess að koma til
móts við fyrirmæli Fiskes hafí þá
verið bragðið á það ráð að bjóða ein-
um íslenskum fræðimanni að dvelja
í íþöku í allt að þrjá mánuði á ári
og er hinum íslenska gesta-bókaverði
ætlað að vera hinum útlenda bóka-
verði til halds og trausts á ýmsa lund,
gera tillögur um bókakaup og úrbæt-
ur í starfí safnsins, en halda jafn-
framt fyrirlestur við háskólann um
íslenskt efni. Lætur Mitchell mjög
„Verst ég skyldi ekki vera í fylgd fallegu dætranna minna,“ sagði
prófessor Mitchell þegar ég dró upp myndavélina. Myndin er tekin
í Bókasafni Seðlabankans.
vel af þessu fyrirkomulagi, en sex
fræðimenn hafa hingað til þekkst
boðið: Jakob Benediktsson, Finnbogi
Guðmundsson, Ólafur Pálmason,
Þórunn Sigurðardóttir, Davíð Erl-
ingsson og Stefán Karlsson. Talið
er að það muni kosta um 2 milljónir
dollara að endurreisa kennarastól
þann sem Halldór sat og því trúlegt
að ofangreint fýrirkomulag — banda-
rískur bókavörður en íslenskur gesta-
bókavörður — verði við lýði um fyrir-
sjáanlega framtíð.
Fjárskortur hefur staðið safninu
fyrir þrifum á ýmsan annan hátt.
Mitchell segir að fram eftir öldinni
hafí safnið eignast flest eða allt sem
gefið hafi verið út á íslandi, en síðan
hafí það orðið að velja og hafna og
nú séu keyptir u.þ.b. 500 nýir titlar
árlega. Fé til kaupanna kemur nú
úr þremur gjafasjóðum, stofnsjóði
Fiskes og tveimur yngri sjóðum sem
kenndir era við Peter Dirlam og Gi-
les Shephard, auk þess sem Alþingi
veitir árlega nokkum styrk til bó-
kakaupa. Þá hefur safninu ekki verið
unnt að halda önnur dagblöð en
Morgvnblaðið síðustu 3-4 áratugi og
er það vitaskuld bagalegt. Fyrir
nokkrum áram stóð til að spara póst-
burðargjöld með því að fá Morgun-
blaðið sent í pakka viku- eða hálfs-
mánaðarlega. Segir Mitchell að Matt-
hías Johannessen hafí þá haft for-
göngu um að Morgunblaðið yrði sent
til safnsins daglega á kostnað blaðs-
ins sjálfs. Fjárskortur hefur ennfrem-
ur hamlað endurskráningu safnsins,
en skráning þess er með flóknasta
móti og hefur ekki tekist að fella
hana að einni reglu. Notendur Fiske-
safnsins þurfa því að búa við það
að leita bóka í þremur aðskildum
safnskrám.
Mitchell segir að bókavörðurinn
sjái um kaup á nýjum bókum í safn-
ið og sinni margvíslegri fyrirgreiðslu,
svari fyrirspumum bréflega og leið-
beini stúdentum um bókaval. Allmik-
ið er um lán á bókum til annarra
safna víðs vegar um Bandaríkin og
era þær bækur ljósprentaðar eða ljós-
myndaðar sem ekki er talið unnt að
endurkaupa. Mitchell til aðstoðar
vinnur ritari í hálfu starfi við safnið.
Þá er bókavörðurinn jafnframt rit-
stjóri hins merka bókaflokks Is-
landica, sem Halldór Hermannsson
hóf að gefa út 1908 í samræmi við
óskir Willards Fiskes og ritstýrði af
miklum þrótti á sinni tíð þótt útgáfan
yrði síðan stijálli.
í tíð sinni sem bókavörður hefur
Mitchell auk þess séð um útgáfu á
tveimur merkum bókum utan Is-
landica bókaflokksins: enskri þýð-
ingu Vilhjálms Bjamar á íslenskri
menningu Nordals (1990) og bók um
íslandsferð Williards Fiskes árið
1879, sem byggð er á minniskompum
hans (1989).
En hveijar era þær fyrirhuguðu
breytingar á rekstri Fiske-safnsins
sem Mitchell óttast svo mjög og
minnst var á í upphafí?
Innilokaðar konur
— útilokaðir karlar
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Fúría — Leikfélag Kvennaskól-
ans í Reykjavík: Lýsistrata.
Sýningarstaður: Galdraloftið.
Höfundur: Aristófanes. Leik-
stjóri: Pétur, Einarsson.
Kvenskörungurinn Lýsistrata,
og afrek hennar, er verkefni Leik-
félags Kvennaskólans í ár. Það á
vissulega vel við og er síðan bara
að vona að leikhópurinn læri um
sitthvað fleira en leiklist af þessu
verkefni.
En það er óhætt að fullyrða
að Fúríu hefur farið töluvert fram
í leiklistinni frá _því í fyrra. Þá
sýndi félagið „Ástir Bjartmars
ísidórs," dálítið sprellaðan sam-
setning eftir Sjón, sem féll ágæt-
lega að getu þess. Hinsvegar var
það fyrsta verkefni Fúríu eftir að
leiklist var endurvakin í Kvenna-
skólanum og sýningin bar þess
merki.
Lýsistrata er mun fyllri sýning
hjá Fúríu. Verkið er auðvitað
markvissara og felur í sér skýr
skilaboð. Lýsistrata safnar saman
konum frá Aþenu og Spörtu og
hvetur þær til að hætta að sofa
hjá mönnum sínum — þá sjaldan
þeir koma heim úr stríðinu. Til-
gangurinn er að fá karlana til að
hætta stríðsrekstri. Það er allur
gangur á undirtektum, en að Iok-
um láta kerlur til leiðast og loka
sig inni í ráðhúsinu í Aþenu og
þaðan stjórnar Lýsistrata fram-
kvæmdum hins þögla og snerting-
arlausa stríðs. Karlamir verða
stöðugt aumari og krepptari og
ekki bætir það úr skák að kerling-
arnar þeirra ögra þeim stanslaust.
Mér fínnst Lýsistrata alltaf ár-
ans skemmtilegt leikrit, en verst
að það skuli vera leikrit en ekki
sagnfræðileg staðreynd með góð-
um árangri.
En hvað um það, það er ekki
bara verkefnavalið sem sýnir
framför hjá Fúríu í ár, heldur er
augljóst að þau hafa notið ágætis
tilsagnar í leiklistinni. Sviðsfram-
koman er mun opnari og fijáls-
legri en fyrir ári — og í rauninni
undraði mig hversu ótrúlega djörf
þau voru í atriðunum þar sem
konurnar ögra körlunum og þegar
karlarnir mæta aðframkomnir að
hofínu þar sem kerlingamar
þeirra dvelja. Hópurinn missti þó
hvergi stjórn á leiknum og hann
var síður en svo ýktur. Það sem
var þó athyglisverðast var að leik-
endurnir fylgdu persónum sínum,
og textanum, vel eftir með svip-
brigðum og augntjáningu — sem
er mikil framför frá fyrra ári.
Textameðferðin var skýr, en enn-
þá vantar meðlimi Fúríu nokkuð
á raddbeitingu. Eins safaríkur
texti og er í Lýsiströtu, býður upp
á miklu blæbrigðaríkari meðferð.
En það er atriði sem ég efast
ekki um að á eftir að lagast með
áframhaldandi þjálfun.
Bæði leikmynd og búningar
voru mjög skemmtilega unnin og
Svipmyndir úr Lýsiströtu.
næsta ótrúlegt að hægt skyldi
vera að koma svo mannmargri
og viðamikilli sýningu inn á Galdr-
aloft. Hinsvegar held ég að Fúría
ætti að huga að því að finna ann-
að húsnæði til að Ieika í, vegna
þess að það var greinilegt að þetta
litla pláss hefti hreyfíngar leik-
endanna. Þegar ekki er hægt að
hreyfa sig frjálslega, verður radd-
beitingin heftari og tjáningin aldr-
ei eins opin. Mér sýnist þessi hóp-
ur hinsvegar alveg tilbúinn til að
nýta orku sína í mun stærra rými.
Þrátt fyrir þessa annmarka er
sýning Fúríu á Lýsiströtu ánægju-
leg og afar lifandi. Sviðsetningin
hefur tekist furðanlega vel í þessu
afmarkaða plássi og það er aug-
ljóst að mikill metnaður er hjá
Leikfélagi Kvennaskólans. Það er
Ijóst að þáttur leikstjóra er þar
stór, því sýningin er mjög þétt;
laus við hik og rennur á góðum
hraða sem hópurinn, um 25
manns á sviði, þó ræður við.