Morgunblaðið - 08.03.1992, Page 2

eftir Urði Gunnarsdóttur
ÍSLENDINGAR hafa löngum státað af því
að hér sé ólæsi nánast óþekkt. Lítið er
hins vegar vitað um lestrarvenjur Islend-
inga og umhverfi barna sem eru að læra
að lesa. Bandaríkjamaðurinn Ronald Tayl-
or er prófessor í uppeldis- og kennslu-
fræði við Borgarháskólann í Kansas City
í Missouri. Hann er nú að leggja lokahönd
á doktorsritgerð sína sem fjallar um lestra-
rumhverfi sex ára barna á íslandi. í könn-
un sinni skilgreindi Taylor lestrar-
umhverfi barnanna og foreldra þeirra og
tengdi það menntun og búsetu. Könnun
hans bendir til þess að tengsl séu milli
menntunar móður og lestrarhæfni barns
hennar; líkur á lestrarörðugleikum eru
meiri ef móðir er lítið menntuð. Segir
Taylor niðurstöðurnar benda til þess að
ólæsi geti aukist á íslandi á næstu árum
og áratugum, verði ekkert að gert.
Taylor, sem er giftur íslenskri
konu, Vigdísi Aðalsteins-
dóttur, ræðismanni íslands í
Kansas City, hefur margoft
komið til íslahds en ritgerð
hans er fyrsta verkefnið sem
hann vinnur hérlendis. Leið-
beinandi hans við doktors-
verkefnið hér á landi er dr. Sigrún Klara
Hannesdóttir, dósent í bókasafns- og upplýs-
ingafræði við Háskóla íslands, en hún var
sett aðjúnkt við háskólann í Kansas City í
þeim tiigangi að vera leiðbeinandi Taylors.
Sigrún vinnur jafnframt að norrænni rannsókn
á fjölskyldulestri, SKRIN - Skríftkultur och
mediabruk í Nordiske familier. Sú rannsókn
er þó skemmra á veg komin en ritgerð Taylors.
Að sögn Taylors er mikið rætt um lestur
og lestrarörðugleika í Bandaríkjunum og hefur
m.a. Barbara Bush forsetafrú verið ötul bar-
áttukona fyrir aukinni umræðu um læsi. „Þessi
áhugi, sem kann að virðast Islendingum fram-
andi, er trúlega sprottinn af áhyggjum fólks
vegna aukins ólæsis í Bandaríkjunum," segir
Taylor. Auk kennslu við Borgarháskólann í
Kansas aðstoðar hann háskólanema sem eiga
við lestrarörðugleika að stríða; örðugleika, sem
einnig kunna að hljóma ótrúlega í eyrum ís-
lendinga. „íslendingar teljast með best læsu
þjóðum í heimi og þegar ég fór að leggja drög
að rannsókn minni, þótti mér því athyglisvert
að kanna hver þáttur fjölskyldunnar væri í
því þegar íslensk börn læra að lesa,“ segir
Taylor.
Hann hóf rannsóknina á því að senda 250
fjölskyldum sex ára bama spurningalista. 55
svöruðu og gerði hann tölfræðilega úttekt á
svörum þeirra. Úr þessum hópi valdi hann svo
tólf fjölskyldur sem hann heimsótti og kann-
aði lestrarvenjur þeirra nánar.„Við valið á fjöl-
skyldunum miðaði ég við menntun móður og
búsetu. Fjórðungur bama átti vel menntaða
móður og bjó í Reykjavík, fjórðungur minna
menntaða móður og bjó í Reykjavík, fjórðung-
ur átti vel menntaða móður og bjó utan höfuð-
borgarsvæðisins og síðasttaldi fjórðungurinn
vom böm minna menntaðra mæðra utan
höfuðborgarsvæðisins.
Hjá þessum fjórum hópum athugaði ég níu
þætti sem eru líklegir áhrifavaldar á lest-
arhæfni og þroska bama: 1. Fjölskyldulíf;
hversu miklum tíma eyðir fjölskyldan saman
og við hvað. 2. Bókaeign og -notkun. 3. For-
eldra sem fyrirmynd við lestur; hvort þeir lesa,
hvað og hvemig. 4. Hagnýtan lestur foreldra
og bama; til hvers sé lesið. 5. Sameiginlegan
lestur; hvort lesið sé fyrir böm og hverjir lesa.
6. Hvort fylgst sé með skólagöngu bama. 7.
Samræður; hvernig sé talað við böm og um
hvað. 8. Hvemig sjónvarp sé notað. 9. Hvað
og hversu mikið sé skrifað á heimilinu.“
Taylor segir bandarískar rannsóknir hafa
leitt í ljós mikla fylgni á milli lestrarhæfni
bama og menntun móður. Því minni menntun
móður, því meiri líkur á lestrarörðugleikum
bama. Hann segir menntun föður oft svipaða
og menntun móður. „Niðurstöður rannsókn-
arinnar hér á landi benda til sömu fylgni
menntunar móður og lestrarþroska barna. Þær
benda því til þess að ólæsi geti aukist á kom-
Morgunblaðið/Júlíus
Rannsókn Bandaríkja-
mannsins Ronalds Taylor
sem gerð var á Islandi
bendir til þess að meiri lík-
ur séu á að börn lítt mennt-
aðra mæðra eigi við lestr-
arörðugleika að stríða en
börn meira menntaðra
mæðra. Ennfremur bendir
rannsóknin til þess að
ólæsi geti aukist hérlendis
á næstu árum.
Morgunblaðið/Emilía
„íslendingar teljast með best læsu þjóðum í heimi og þegar ég fór
að leggja drög að rannsókn minni, þótti mér því athyglisvert að
kanna hver þáttur fjölskyldunnar væri í því þegar íslensk börn læra
að lesa,“ segir Ronald Taylor en með honum á myndinni er leiðbein-
andi hans hér á landi, dr. Sigrún Klara Hannesdóttir.
andi árum, verði ekkert að gert,“ segir Tayl-
or. Rétt er að geta þess að búseta virðist
ekki skipta neinu máli í þessu sambandi.
Samkvæmt könnun. hans hefur menntun
móður mest áhrif á ijölskyldulíf og sjónvarp-
snotkun, sem hann segir hafa komið sér á
óvart. „Pjöldi rannsókna bendir til þess að
sjónvarpsgláp dragi úr lestrarhæfni barna.
Böm vel menntaðrar móður horfa minna á
sjónvarp og fjölskyldan ræðir meira um hvort
og hvað þau megi horfa á, en börn minna
menntaðra mæðra. Betur menntaðar mæður
ræða einnig við börnin um hvað þau hafi séð
í sjónvarpinu. Þá er fylgni milli menntunar
móður og hvemig fjölskyldan eyðir saman
tíma sínum. Betur menntaðar mæður tala
meira við börnin og eru virkari í að auka
þroska þeirra.“
Yið athugun Taylors kom í ljós að lestri
íslenskra fjölskyldna má skipta í tíu mismun-
andi þætti:
1. Sköpun sjálfsímyndar. íslendingar segjast
lesa mikið af því sem kalla má þjóðlegan fróð-
leik, svo sem bækur um ísland, ævisögur,
ættfræði, ljóð ofl.
2. Hugaræfing. Flestir viðmælendur Taylors
kölluðu lesefni til þjálfunar hugans, hugaræf-
ingu.
3. Málfræði. Islendingar lesa mikið til að efla
íslenskukunnáttu sína, svo og tungumála-
kunnáttu.
4. Almenn þekking. Lesið til að afla sér þekk-
ingar á ýmsum sviðum utan starfsins.
5. Hvíld. Það vakti athygli Taylors hversu
margir sögðust lesa til að hvíla sig. „Fólk
talaði um hvíld fremur en afþreyingu og það
þótti mér óvenjulegt.11
6. Fagbækur. Islendingar eiga mikið af bók-
um, ekki síst fagbókum,og tímaritum. Sigrán
Klara telur það geta tengst því að íslensk
bókasöfn séu oft á tíðum ekki nægilega vel
búin lesefni á sérstökum áhugasviðum og fólk
verði sér sjálft úti um bækur til að hafa örugg-
lega aðgang að þeim.
7. Sköpunargleði. Taylor sagði mikinn mun á
fjölskyldum hvað varðaði magn og notkun
bóka um föndur, handmennt og þess háttar.
8. List. Fjölskyldurnar áttu mismikið af efni
sem tengist list, svo sem bókum, tónlist og
myndlist og tengdist það menntun foreldra.
9. Barnaefni. Enginn marktækur munur var
á milli fjölskyldna hvað varðaði barnaefni.
„Það var að miklu leyti um sama efni að
ræða og svipað magn hjá ölium fjölskyldum.
Þá áttu allar fjölskyldur kassettutæki og tölu-
vert af barnaefni, tilbúnu og heimatilbúnu,
auk þess sem sum börnin hlustuðu á spólur
á erlendum málum. í þeim tilfellum tel ég að
foreldrar hafi viljað ýta undir tungumála-
næmni bamanna og þau virtust hafa gaman
af því að hlusta."
10. Fréttir og stjórnmál. Allar fjölskyldurnar
lásu blöðin og fylgdust með sjónvarpsfréttum
daglega.
Taylor segist hafa notað skilgreiningar fjöl-
skyldnanna sjálfra á lestri, t.d. það sem kallað
var hugaræfingu. „Þessir tíu þættir eru hins
vegar þekktir um heim allan en þrír þeir fyrst-
nefndu voru meira áberandi hjá íslensku ijöl-
skyldunum en erlendis."
Taylor segir erfitt að bera rannsóknir á
mismunandi þjóðum saman nema um töluleg-
ar niðurstöður sé að ræða. „En vissulega hafði
ég gert mér ákveðnar hugmyndir um niður-
stöðuna, sem ekki reyndust á rökum reistar.
Ég átti t.d. ekki von á neinum marktækum
mun á milli fjöl-
skyldna en raunin
varð önnur.
Niðurstaða mín
bendir því til þess
að ólæsi geti auk-
ist hjá hluta ís-
lenskra barna í
framtíðinni og
þar skiptir fjöl-
skyldulífíð miklu
máli, hvernig fjöl-
skyldan ver tíma
sínum saman,“
segir Taylor. Sig-
rún Klara segir
að ólæsi sé vissu-
lega að verða
áhyggjuefni hér
eins og annars
staðar og menn
spyiji sig jafnvel
hvort læsi sé
100% á íslandi
eins og haldið
hefur verið fram.
„Ég vil taka
það fram að í rannsókninni var ekki athugað
hvort foreldrar kenndu börnum sínum að lesa,
enda er það hlutverk skóla. Það er hins vegar
skylda foreldra að styðja börn sín og hvetja
þau til lesturs," segir Taylor. „Ég hvet for-
eldra til að huga að atriðunum níu sem ég
nefndi fyrr, ekki síst fjölskyldulífi, hversu
mikið sé horft a sjónvarp og hvernig sjónvarp-
ið sé notað. Ég ítreka að þessi atriði hafa
ekki aðeins áhrif á lestrarhæfni barna, heldur
allan þroska þeirra.“