Morgunblaðið - 08.03.1992, Page 28

23 C
MORGUNBLADIg VELVAKANPt^,8- MARZ 1992
„Fljót, ntöu i kabai. 'Rognar 'Reykás
er \/í& áticUjrnaíir."
HÖGNI HREKKVfSI
ÉEYOWOWOW »•
BREF TIL BLAÐSINS
Aðalstræti 6 101 Reykjavík - Sími 691100 - Símbréf 691222
Hvers vegna erum við með
öll þessi verkalýðsfélög?
Frá Guðrnundi Gunnarssyni:
Undanfarið hefur í vaxandi
mæli borið á þeirri umræðu að
verkalýðsfélög séu óþörf auk þess
að fram hefur komið að skylduað-
ild að þeim sé ógeðfelld. Það er
skiljanlegt að vinnuveitendur vilji
veika verkalýðshreyfingu eða jafn-
vel enga, en þegar maður verður
var við að hluti launþega er farinn
að trúa þessu og neitar aðild að
stéttarfélagi, þá er rétt að staldra
við.
Ef við höfum ekki verkalýðsfé-
lög við hvað ætia menn að miða.
Iaun sín? Hver verður vinnutími?
Hvenær hefst vinnudagurinn og
hvenær lýkur honum? Hve langt
orlof reikna menn með að fá og
þá á hvaða árstíma? Allt eru þetta
atriði sem eru tiltekin í kjarasamn-
ingum og hafa náðst fram eftir
áralanga baráttu. Reikna menn
með því að vinnuveitendur standi
við þessi atriði og bæti þau á ein-
hvern hátt af sjálfsdáðum?
Þróun verkalýðshreyfingarinnar
í Bandaríkjunum er gott dæmi um
hve mikil áhrif sterk verkalýðs-
hreyfíng hefur á stöðu launþega
og hvað gerist þegar áhrif hennar
minnka. Allt fram til 1979 var
stöðugur uppgangur í bandarísku
atvinnulífi en þá snerist dæmið
við, vinnuveitendur fóru að sækja
fram með aukinni hörku. Félögum
verkalýðsfélaganna fækkaði stöð-
ugt, vegna þess að vinnuveitendur
lögðu að fólki að ganga úr félögun-
um. Félagsmönnum fækkaði niður
í 17% af launþegum. Samtaka-
máttur fjöldans var ekki til staðar
og launþeginn stóð einn gagnvart
fyrirtækinu með einhverskonar
undirverktakasamning eða engan
og varð því að sætta sig við lægri
laun, lengri vinnutíma og óhag-
stæðari vinnuskilyrði eða fara út
í atvinnuleysið.
í kjölfar veikrar stöðu verka-
lýðshreyfingarinnar blasti hrikaleg
staðreynd við launþegum í Banda-
ríkjunum, atvinnuleysi er um 10%
og launabil vex. Yfir sjö milljónir
bandarískra heimila er undir fá-
tækramörkum, þar er miðað við
760.000 kr. árstekjur fýrir
fjögurra manna ijölskyldu. Helm-
ingur þeirra hefur enga fyrirvinnu.
Athygli vekur að margir eru í fullu
starfi, en ná samt ekki þeim laun-
um sem fleyta þeim yfir fátækra-
mörkin. Frá 1979 hafa kjör hins
efnaða fimmtungs þjóðarinnar
batnað um 19%, á meðan kjör hins
fátæka fimmtungs versnuðu um
9%,
Árið 1970 var vinnuvikan komin
niður í 39 stundir, launþegar sáu
í hillingum 35 stunda vinnuviku
og rætt var um að langur frítími
yrði eitt af stóru vandamálum
framtiðarinnar. Samtök launþega
börðust fyrir styttri vinnuviku til
að auka frítíma, ekki síður til þess
að skapa fleiri atvinnutækifæri.
Síðan hefur sú öfugþróun átt sér
stað að vinnuvikan hefur lengst
jafnt og þétt um sem svarar einn
mánuð á ári. Með því að nota færri
launþega borga fyrirtækin minni
launatengd gjöld, minnna fer í
starfsþjálfun, minna atvinnuhús-
næði o.fl. Hærri laun fyrir yfir-
vinnu áttu að þvinga atvinnurek-
endur til þess að vinnuvikan yrði
40 stundir. En nú eru launatengd
gjöld orðin nær helmingur útgjalda
vegna starfsmanna, því er betra
að láta vinna yfirvinnu en að ráða
fleira starfsfólk.
Við höfum ekki lengur sjálf-
dæmi um hversu mikla yfirvinnu
við vinnum. Við getum heldur ekki
gengið að því vísu að fá vinnu eins
og við höfum getað gert mörg
undanfarin ár, þar sem hægt hefur
verið að ganga úr einu starfi í
annað. Hvort þetta ástand verður
viðvarandi eða ekki þá er það víst
að það öryggi sem verkalýðsfélög
hafa skapað launþegum hér á landi
er verulega meira en það er í
Bandaríkjunum. Launþegar geta
einnig verið vissir um að atvinnu-
rekendur bæta ekki kjör launþega
óbeðnir. Einstaka launþegar eru í
þeirri stöðu að geta sótt bætt kjör
vegna hæfni sinnar, en meirihluti
launþega verður ofurseldur
duttlungum atvinnurekanda síns
og hefur enga tryggingu fyrir því
hvað morgundagurinn ber í skauti
sér.
GUÐMUNDUR GUNNARSSON
formaður Félags íslenskra raf-
virkja.
Yíkveiji skrifar
Igömlum annálum, sem geyma
sögu genginna kynslóða, er tal-
að um sumarið sem aldrei kom. Þá
lá hafís við land þegar sól var hæst
á lofti. Máski hefur ofan í kaupið
Hekla eða Katla kryddað stráin eit-
urefnum, sem stungu sér upp úr
moldinni, til að kitla bragðlauka
búsmalans. Þá var hart í ári fyrir
Mörlandann. Það var ekki auðvelt
að metta marga munna í stórfjöl-
skyldum þeirra tíma. Og engin vopn
í lífsbaráttunni önnur en hugur og
hönd, hvötin til sjálfsbjargar, trúin
og bjartsýnin. Þetta var löngu áður
en nokkur maður tók sér í munn
orðið efnahagskreppa.
Á því herrans ári, sem við nú lif-
um, er máski hægt að tala um vet-
urinn sem aldrei kom. Það hefur
að minnsta kosti ekki farið mikið
fyrir snjó í Bláfjöllum eða á öðrum
vetrarleikvöngum tómstundaríkra
borgarbúa. ísinn undir skauta vel
búins nútímafólks í Laugardalnum
hefur sjálfsagt verið „framkallaður"
með töfrabrögðum tækninnar.
En kreppujónar líðandi stundar
láta ekki veturinn sem aldrei kom
skemma fyrir sér skíðasportið. Þeir
bregða undir sig betri fætinum til
Austurríkis eða annarra heims-
horna, sem selja skíðabrekkur og
fleira notalegt. Á sama tíma aug-
lýsa samkeppnisglaðar ferðaskrif-
stofur flug og bíl, flug og fimm
stjörnu hótel, flug og sól og hvítar
strendur. Viðskiptahallinn við um-
heiminn verður nefnilega ekki nema
litlir fimmtán milljarðar á árinu.
Og það munar ekki um einn kepp
í sláturtíðinni.
Menn líðandi stundar, menntaðir
menn og kúltiveraðir, kunna að
sjálfsögðu góð skil á efnahags-
kreppunni, hagvextinum eða hag-
vaxtarleysinu, að ekki sé nú minnst
á höfuðstoltið, sjálft veraldarundrið,
ríkissjóðshallann! Slíkir lifa góðu
kreppulífi við að gera fjárhagsáætl-
anir og þjóðhagsspár, sem hafa
þann magnaða eiginleika að fara
langleiðir, jafnvel hundrað prósent,
fram úr sjálfum sér. Þá list kunni
ekki klakaliðið fyrir margt löngu
þegar veturinn kom en sumarið
ekki. Það skíðaði heldur ekki f Aust-
urríki né varð brúnt á suðrænni
strönd.
XXX
Kóngur vill sigla en byr hlýtur
að ráða stendur einhvers
staðar í fornum fræðum. Þannig
hefur það verið sumar sem vetur -
og hvort sem sumarið eða veturinn
létu sjá sig eða ekki að mati annála-
höfunda.
Það var hægur byr á dimmum
desemberdögum árið 1990 þegar
ríkisstjórn Steingrims Hermanns-
sonar og eyðslumálaráðherra henn-
ar, Ólafur Ragnar Grímsson, sigldu
fögrum fjárlagaknerri félagshyggj-
unnar og ráðdeildarinnar í höfn hins
nýja árs, ársins 1991.
Fjárlagavíkingar, sem þar voru
á ferð, sögðust að vísu ætla að
syndga upp á náðina, eins og vík-
inga er siður, eyða dulítið umfram
tekjur, en ekki að neinu ráði, enda
hófsamir menn og lítillátir. Auk
þess væru fjárlagaforsendur traust-
ar sem stuðlabergið, beint úr tölvum
tækninnar, og forritin pottþétt,
nema hvað.
Nú er ijárlagaárið liðið í aldanna
skaut og aldrei það kemur til baka,
sem er út af fyrir sig þakkarvert,
a.m.k. frá sjónarhorni skattborgar-
ans. Umframeyðslan, sem áætluð
var 4.000 m.kr., varð 12.500 m.kr.
Samt sem áður brutu heildartekjur
ríkissjóðs hundrað milljarða múrinn
og reyndust hvorki meira né minna
105.800 m.kr. Hefur margur orðið
að lúta að minna. Og rúsínan í
pylsuendanum, tekin beint úr
skýrslu ljármálaráðuneytisins um
ríkisfjármál árið 1991: „Hrein láns-
fjárþörf opinberra aðila í heild nam
rúmlega 40 milljörðum króna árið
1991 sem jafngildir 10,6% af lands-
framleiðslu“ [lánsfjárþörfin var
metin 24.000 m.kr. í „pottþéttri“
lánsfjáráætlun ársins].
Fyrri tíðar menn töluðu, sem fyrr
segir, um sumarið sem aldreí kom.
I dag tölum við um snjóaveturinn
sem ekki sýndi sig. Hvenær skyldi
það lán henda þjóðina að geta talað
um íjárlagahallann sem ekki kom?
Þá væri tilefni til að skíða í Alpa-
fjöllum og sóla sig í hvítum sandi
Mexíkóflóans. Og gera vel í dagpen-
ingum við utanreisulið hins opin-
bera.