Morgunblaðið - 15.03.1992, Blaðsíða 2

a a
SOOíXJlAM
aiöA.]aMUíiaí)M
árið. Eftir tvö ár var ég orðin það
hress að ég gat aftur sótt skóla í
Landakoti.
Á uppvaxtarárum mínum tók
pabbi mig á konserta, en að öðru
leyti var samband okkar lítið. Feð-
ur þeirra tíma skiptu sér lítið af
börnum, nema Sigurður Eggerz,
hann leyfði okkur m.a. að vera
með sér í krokket. Verkaskiptingin
var glögg innan heimilisins á þeim
tíma og skýrt hvað hver átti að
gera. Eg mátti t.d. alls ekki tala
við vinnukonurnar. En ég var
stundum einmana og þá fór ég inn
kjallaramegin til þess að tala við
vinnukonurnar, sem ýmist voru
danskar eða íslenskar, þótt
mamma hefði harðbannað mér
það.
ÆSKULEIKIR
Það tók við skemmtilegur tími
þegar Sveinn Björnsson flutti í
næsta hús með öll sín börn. Þegar
Sigurður Eggerz hætti að vera
ráðherra flutti hann ekki burt,
heldur uppá loft í ráðherrabústað-
inn með fjölskyldu sína. Börnin
hans voru leikfélagar mínir til árs-
ins 1925. Aðal vinkonur mínar
voru þó dætur Gísla Ólafssonar,
Nanna og Helga. Við krakkarnir
í götunni héldum hópinn og bjugg-
um við mikið fijálsræði úti, enda
voru fáir bílar á þessum árum og
sáralítið byggt miðað við það sem
nú er. Við renndum okkur t.d. á
sleða niður alla brekkuna og langt
út á tjörn, gegnum þröngt hlið sem
Eggert Briem hafði sífelldar
áhyggjur af að við rækjumst á, en
við sluppum alltaf framhjá. Við
lékum okkur líka mikið í boltaleikj-
um á túnunum í kring, t.d. túninu
hjá Melkoti þar sem líka bjuggu
krakkar. Ég vil halda því fram að
Melkot hafi ekki verið rifíð árið
1916, heldur seinna, því ég man
vel eftir því.
VEISLUHÖLD
Ég ólst upp við mikið selskaps-
líf og veisluhöld. Meðal annars var
alltaf haldið veglega uppá afmæli
okkar Bjössa og þeim slegið sam-
an. Fyrstu árin var veislukosturinn
súkkulaði og kökur en seinna urðu
þetta fín matarboð. Meðan
Guðmundur Thorsteinsson, Mugg-
ur, lifði var hann fastur skemmti-
kraftur í þessum veislum, en hann
var í miklu vinfengi við forelda
mína. í afmælisveislunum bæði
söng hann og spilaði og sagði okk-
ur sögur sem við hlustuðum hug-
fangin á. í tveimur síðustu afmæl-
isveislunum mínum áður en pabbi
dó var alvöru middagur og dans á
eftir. Pabbi og mamma fóru þá
út, en ég man að áður en sú fyrri
af þessum tveimur veislum hófst
hafði pabbi sagt, sem svo við Agn-
ar Klemens Jónsson að hann ætti
nú að tala fyrir minni kvenna, sem
hann gerði með ágætum. Síðan
stigum við dans við undirleik frá
stóra handsnúna Edison-grammi-
fóninum sem pabbi kom með heim
frá útlöndum árið 1918. Enn betri
aðstaða til veisluhalda var þó í í
ráðherrabústaðnum hjá Ernu og
Pétri Eggerz. Allur ráðherrabú-
staðurinn var þá lagður undir ball-
ið, dansað í stóra borðsalnum og
svo marsérað upp á loft og niður
hinum megin. í dansinn var dregið
saman með málsháttum. Það var
mikið hlegið þegar við Agnar
Klemens fengum sama málshátt-
inn, ég, sem var ósköp lítil písl og
seinþroska og Agnar sem orðinn
var 180 sm á hæð. Málshátturinn
var: Litlu verður Vöggur feginn.
Við krakkarnir höfðum flest lært
að dansa, ég fyrst hjá frú Stefaníu
Guðmundsdóttur leikkonu og síðan
hjá Sigurði Guðmundssyni klæð-
skera.
SELSKAPSLÍFIÐ
Stjúpmóðir mín var alveg ein-
stök að standa fyrir veislum, hún
bjó ekki til matinn sjálf, en hún
stjórnaði vinnukonum. Pabbi kom
aldrei í eldhúsið nema til að snúa
Eg er fædd í
Tjarnargötu 35
í Reykjavík,
fyrsta og eina
bam föður míns,
sem þó var þrí-
giftur,“ sagði
Guðrún þegar
ég spjallaði við hana fyrir skömmu.
„Hann giftist árið 1890 kaup-
mannsdóttur úr Keflavík sem
Kristín hét. Hún hafði fallega
söngrödd, var músíkölsk og geysi-
lega falleg. Þau bjuggu m.a. á
ísafirði, þar sem þau höfðu mikið
umleikis. Sem dæmi um lífsmáta
þeirra var mér sagt að á fögrum
kvöldum hafi iðulega sést til þeirra
hjónanna þar sem þau leiddust,
hún í glæsilegasta Parísarfatnaði,
og á eftir þeim gekk ein af vinnu-
stúlkunum og bar körfu með smá-
kökum og víni í. Ég man eftir
Kristínu sem gamalli konu. Hún
var það íhaldssöm í klæðaburði að
hún hélt sig enn við aldamótatísk-'
una á séinni stríðsárunum. Um það
leyti dó hún og lét að sögn eftir
sig heilmikið af mjög fínum, hand-
saumuðum gömlum Parísarmódel-
fötum.
Pabbi var að hluta til alinn upp
hjá frænda sínum Eggert Laxdal
kaupmanni á Akureyri. Hann lang-
aði í 'æsku helst til að verða skó-
smiður, af því skósmiðurinn í bæn-
um átti orgel. Hjá honum vaknaði
snemma tónlistaráhugi. En honum
var ætlað annað hlutskipti og fór
snemma að vinna við verslunar-
störf hjá frænda sínum. Þegar
hann var rúmlega tvítugur sendi
Eggert hann fyrst til Danmerkur
í Landmansbanken þar sem hann
var í eitt ár og svo til Hambros í
Englandi þar sem hann var annað
ár. Á þessum stöðum lærði hann
dönsku og ensku og komst vel inn
í allt sem laut að bankastarfsemi.
Svo varð hann faktor fyrir danska
fyrirtækið Tang og Riis og settist
að á Isafirði, auk þess sem hann
rak útgerð. Á ísafirði „komponer-
aði“ hann öll sín bestu lög. Hann
hafði nýtt sér vel dvöl sína erlend-
is til þess að læra á orgel. Hann
stofnaði karlakór á ísafirði og var
mikill drifkraftur í menningarlífínu
þar, þangað til hann flutti þaðan
árið 1912. Þá var hann skilinn við
fyrstu konu sína og kvæntist móð-
ur minni ári seinna.
MÓÐURMISSIR
Pabbi var kominn um fimmtugt
þegar hann kvæntist Elínu móður
minni, sem var 18 árum yngri.
Hún var hans stóra ást í lífínu, en
hann naut hennar sorglega stutt.
Hún dó úr spönsku veikinni árið
1918. Ég var þá fjögurra ára göm-
ul. Hann tók lát hennar svo nærri
sér að hann varð aldrei samur
maður og hætti algerlega að semja
tónlist. Þótt ég væri lítil þegar
móðir mín dó man ég vel eftir
henni og mörgum atvikum sem
snerta hana. Hún lyfti mér t.d. upp
til þess að sjá strókinn þegar Katla
gaus, þá var ég veik af spönsku
veikinni. Eftir það Tagðist hún og
hitt heimilisfólkið veik og skömmu
seinna dó hún. Ég man vel þegar
mér var sagt lát hennar, ég varð
ofsalega hrædd. Eftir að móðir
mín dó sá ég pabba lítið, því hann
var afar sjaldan heima eftir það.
Missirinn var svo óskaplegur að
hann undi sér hvergi og var mikið
á ferðalögum erlendis. Sumarið
eftir móðurmissinn fór ég með
Halldóru móðursystur minni, sem
var kennari en bjó um tíma heima
og annaðist mig, í heimsókn til
Matthíasar afa og Guðrúnar ömmu
á Akureyri. Þau voru harmi slegin,
höfðu misst tvær dætur úr spönsku
veikinni í sömu vikunni, móður
mína og Herdísi. Ingveldur dóttir
þeirra var þá einnig dáin. Það er
merkilegt að þessar dætur þeirra,
sem báru nöfn fyrri kvenna afa,
skyldu hljóta sömu örlög og þær,
að deyja ungar.“
Til er kvæði sem Matthías Joch-
umson orti til dótturdóttur sinnar
JlLiíi VAOIJMM\J£í
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. MARZ 1992
Jón Laxdal með Guðrúnu litlu dóttur sína.
Guðrúnar Laxdal, sem lengst af
hefur í ættingja og vinahópi geng-
ið undir nafninu Lilla. „Ég var
tveggja ára þegar afi gaf mér ljóð-
mæli sín og lét kvæði fylgja með
sem hefst á þessum erindum:
Lestu þessa Iitlu bók
Lilla mín svo verðir klók
raulaðu svo við rokkinn þinn
rímurnar hans afa,
þegar kanntu kvæðin hans að stafa.
Þá er búin þessi tíð
þá er afi dáinn.
Kannski stansar stúlkan fríð
og starir út í bláinn.
„Hvert fór hann, sem Gunnu gaf
gömlu snjáðu blöðin."
Blöðin þegja bygð og haf
biluð símastöðin.
Gervalt breytt þv! tæp eru tímans vöðin.
TÓNLISTARHÆFILEIKAR
Tónlistarhneigð var rík í móður
minni og systrum hennar. Herdís
og móðir mín komust til Danmerk-
ur í tónlistamám með tilstyrk Frið-
riks áttunda, sem var vinur afa.
Nú segja fræðingarnir að ef mæð-
ur syngja fyrir böm sín meðan þau
enn em í móðurkviði, verði þau
ákaflega músikölsk, en þessi kenn-
ing hefur ekki sannast á mér.
Móðir mín söng mjög mikið bæði
meðan hún gekk með mig og eftir
að ég fæddist, hún svæfði mig t.d.
alltaf með söng á daginn, en þetta
dugði því miður ekki til. Tónlistar-
hæfileikar foreldra minna hafa
hins vegar komið mun meira fram
hjá öðrum afkomendum mínum en
mér. Þegar ég var krakki var allt-
af verið að biðja mig að syngja en
ég vildi það ekki, af því ég var svo
óskaplega feimin. Seinna söng ég
í skólakirkjukórum í Englandi og
Frakklandi og fannst það gaman.
Ég var þá hvött til þess af kennur-
unum að læra söng, en ég vildi
það ekki, ég lærði hins vegar á
píanó.
STJÚPMÓÐIRIN
Faðir minn giftist aftur árið
1921, þá var ég 7 ára og fóstur-
bróðir minn, sem Björn hét var 10
ára. Foreldar mínir tóku hann að
sér 2 ára gamlan. Móðir mín og
vinkona hennar Ingibjörg Brands
fréttu af fátækri konu sem lægi á
sæng vestur í bæ og ætti fjölda
bama og drykkfelldan mann. Þær
fóru til hennar með mat og þá sat
þar lítill berrassaður strákur á
gólfinu. Móðir mín sagði við sæng-
urkonuna: „Er ekki best að við
tökum drenginn heim með okkur
meðan þú liggur á sæng?“ „Jú,
þakka þér fyrir,“ sagði konan og
síðan var aldrei spurt eftir drengn-
um. Við Bjössi ólumst upp eins og
systkini þar til hann fór til Dan-
merkur 14 ára gamall. Seinna fór
hann til Kanada þar sem hann bjó
Elín Matthíasdóttir Laxdal með Guðrúnu dóttur sína og Björn fóstur-
son sinn.
til dauðadags. Hann var aldrei
bókhneigður og vildi helst ekki í
skóla ganga en hafði þess meira
gaman af ýmsum prakkarastrik-
um. Ég fékk margar ákúrur í upp-
vextinum fyrir það sem hann gerði,
því það var alltaf tekið á okkur
samtímis.
Inger hét konan sem faðir minn
giftist og hún var 25 árum yngri
en hann. Hún var sérstaklega fal-
leg kona, kát og hafði gaman af
selskapslífi eins og pabbi. Mér var
sagt að kalla hana mömmu. Hún
var ströng við mig frá upphafi, það
var hennar uppeldismáti. Hún tal-
aði bara dönsku þá, en ég var fljót
að læra dönskuna. Seinna lærði
hún sæmilega góða íslensku. Þegar
ég var tólf ára tóku pabbi og
mamma kjördóttur sem Birgitte
heitir. Hún var tveggja ára þegar
pabbi dó árið 1928. Lát hans var
mikið áfall fyrir mig og breytti
högum mínum mikið. Ég var send
í kostskóla en stjúpmóðir mín flutti
til Danmerkur með systur mína,
þar sem hún ólst upp og tók stúd-
entspróf. Eftir það kom hún í heim-
sókn til íslands, en mamma vildi
alls ekki að hún giftist íslendingi
og sendi hana því til frekara náms
til Englands. Þar kynntist hún Ein-
ari Pálssyni, giftist honum og þau
eru í hjónabandi enn í dag.
BERKLAVEIKIN
Skólaganga mín hófst á því að
ég lærði að stafa í barnaskóla frök-
en Ragnheiðar, sem seinna varð
skólastýra Kvennaskólans. Hún
var ströng. Við áttum að læra að
lesa, skrifa og reikna, og ef við
vorum með eitthvert múður vorum
við sett í skammakrókinn. Eftir
ár hjá Ragnheiði var ég orðin læs,
þá 6 ára. Eftir það fór ég í „háskól-
ann“ hjá frú Önnu, sem hafði skóla
uppá kvisti á Túngötunni og þar
var ég í tvö ár. Síðan fór ég í
Landakot til nunnanna. Eftir sex
mánaða veru þar varð ég veik og
var rúmliggjandi í nærri 4 mán-
uði. Það var árið 1923, þá var
pabbi búinn að vera giftur í tvö
ár og ég hafði farið með honum
og stjúpmóður minni til Danmerk-
ur að kynnast fjölskyldu hennar.
Faðir hennar var lögfræðingur,
sjálf var hún með gagnfræðapróf
og hafði síðan verið send á góðan
húsmæðraskóla.
Eftir að ég fékk berkla bak við
lungun, sem til allrar hamingju
kölkuðu og breiddust ekki út, var
þess vandlega gætt að ég færi
mjög varlega með mig. Eftir að
ég komst á fætur eftir leguna
þurfti ég að hátta klukkan sex á
daginn og fékk ekki að leika mér
við krakkana í götunni, það þótti
mér verst. Ég var ósköp lítil og
mjóslegin á þessum árum. Vegna
veikinda minna voru teknir tveir
einkakennarar á heimilið sem
kenndu okkur Bjössa sitt hvort