Morgunblaðið - 15.03.1992, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. MARZ 1992
C 7
elsti sonur hans, Haraldur Orn,
9001 XiI/.M .r.i H’JDAG'MYMft QKIMfl/flDnOM
Við eitt klapparnef ið rekumst við
á hóp villtra steingeita. Við fikrum okur nær.
Þær eru kyrrar og ótrúlega samlitar skriðunum
en þegar þær af mikilli fótafimi stinga okkur af
í löngum stökkum fer ekki á milli mála hveijir
eru hér á heimaslóð og hveijir eru gestir.
Slík ferð er ekki undirbúin í einu
vetfangj heldur verður að byggja á
reynslu í fjallamennsku. Þetta fer
þó að nokkru eftir hversu erfíð leið
er valin á fjallið. Erfíðustu leiðimar
eru aðeins á færi bestu fjalla-
manna. En jafnvel þótt farin sé
auðveldasta leið á Mont Blanc er
nauðsynlegt að hafa æfingu í að
ganga og klifra nokkurn bratta á
mannbroddum, vinna með klifurl-
ínu, þ.m.t. undirstöðuhnútar og frá-
gangur klifurbeltis, notkun ísaxa,
a.m.k. langra gönguaxa, björgun
úr sprungu, meðferð korta og átta-
vita og loks eru góðir líkamsburðir
og þol skilyrði og síðast en ekki
síst viljinn til að klífa fjallið og
andlegur styrkur til að sigrast á
óvæntum erfiðleikum. Við leggjum
mikla áherslu á góðan undirbúning
og skipulag ferða og notum aðeins
vandaðan búnað.
Sennilega komast einhveijir á
Mont Blanc'án alls þessa en það
er líka staðreynd að þar farast
margir á hveiju ári, sennilega mest
vegna vanbúnaðar og vankunnáttu.
Því má aldrei gleyma að í 4-5 þús.
metra hæð, þar sem fetuð er mjó
en nokkuð örugg leið geta aðstæður
breyst skyndilega og útheimt mikla
hæfni í fjallamennsku. Hættumar
geta síðan aukist verulega þegar
fjallgöngumennirnir þjást af há-
Ijallaveiki en það er hún sem oft
hindrar hvað mest sjálfa upp-
gönguna. Háfjallaveiki stafar af
súrefnisskorti í þunnu andrúmslofti
háfjalla. Einkenni hennar eru mæði,
ör hjartsláttur, höfuðverkur, ógieði,
lystarleysi, kæmleysi, skortur á
áhuga og einbeitingu og máttleysi.
Afdrifaríkast er máttleysið og lyst-
arleysið, en þessu áttum við eftir
að kynnast.
Nefna má okkar reynslu sem
dæmi um undirbúning. Haraldur er
þrautþjálfaður fjallamaður í ísklifri
og klettum, virkur í Islenska Alpa-
klúbbnum, kennari þar á sumum
námskeiðanna og var í fjalla- og
klifurskóla í Ölpunum 16 ára gam-
all og kleif þá meðal annars Mont
Blanc. Mín reynsla var úr íslenskum
fjallgöngum og jöklaferðum en á
síðustu misserum hafði ég bætt við
nokkru ís- og klettaklifri ásamt
vetrarferðum á erfiðum leiðum svo
sem á Skessuhorn í Skarðsheiði,
Hrútfjallstinda, Öræfajökul o.fl.
Og loksins, súnnudaginn 30. júní
1990, sitjum við tveir saman um
borð i nýrri Flugleiðavél á leið til
Lúxemborgar. Erfíðum undirbún-
ingi er lokið; við höllum okkur aftur
í þægilegum sætum og njótum
góðrar þjónustu Flugleiðafólks;
niðri í farangurslestinni lúra bak-
pokarnir troðnir fjallabúnaði. Æv-
intýrið er hafið.
Þegar til Lúxemborgar kemur
opnast manni allar leiðir. Góður
bílaleigubíll bíður eftir okkur og við
sprettum úr spori suður Þýskaland,
inn í Alpana, suður fyrir Genfar-
vatn, gegnum hluta Sviss til fjalla-
bæjarins Chamonix sem er í þeim
krika Frakklands sem umlukinn er
Ítalíu að sunnan og Sviss að norðan.
Margir hafa mátt bíða í Chamon-
ix dögum saman og jafnvel snúa
frá án þess að fá veður á fjallið.
Við ákváðum hins vegar að drífa
okkur af stað síðdegis næsta dag
þrátt fyrir tvísýna veðurspá og
komast á einum og hálfum degi upp
í efsta skála og freista síðan upp-
göngu. Ef þá yrði ófært vildum við
fremur bíða í efsta skála uns gæfí
á tindinn jafnvel þó að það yrðu
einhveijir dagar. Kosturinn við slíka
bið er að þá má venjast hinni miklu
hæð og litlu súrefni og draga þann-
ig úr líkum á háijallaveiki. Venju-
legast byija menn á að klífa nokk-
urs konar æfíngaljall eða fjöll til
að aðlagast þannig hæðinni áður
en lagt er á Mont Blanc. Við vorum
þess vegna viðbúnir því að lenda í
háfjallaveiki ef veður gæfí strax
alla leið á efsta tind.
Steingeitur og fjaðurhattar
Neðst í fjallinu er auðratað eftir
slóð fjallgöngumanna enda ijölfarið
í neðstu skálana. Landið er mjög
gott undir fæti, fíngerð og þétt
granítmylsna eða granítklappir en
býsna stórgiýtt á köflum. Þetta er
skemmtiganga miðað við íslensku
fjallaskriðurnar sem flestir þekkja.
Fljótlega mætum við tveimur heið-
ursmönnum á sjötugsaldri, klædd-
um einkennisfötum gamalreyndra
göngumanna á þessum slóðum,
hnjábuxum, dúsksokkum, vel-
gengnum leðurskóm, með göngu-
stafí og hina ómissandi Alpa-fjaður-
hatta. Þeir höfðu látið sér nægja
að röltu upp í neðsta skála. Nokkur
orð falla um veður, færð og gott
gengi og við dáumst að þessum
vingjarnlegu kempum sem bera
með sér langa fjallgönguhefð í Ölp-
unum. Það var ólíkt yfírbragð á
þeim eina manni öðrum sem við
mættum þennan dag. Hann var um
þrítugt, vanbúinn að öllu leyti,
klæddur gallabuxum og skíðajakka^
fölur og illa til reika. Hópur hans
hafði gefist upp ofarlega í fjallinu;
ósætti komið upp og hann orðið
viðskila og var nú einn á dapur-
legri niðurleið. En það voru fleiri á
ferð. Við eitt klapparnefíð rekumst
við á hóp villtra steingeita. Við fjkr-
um okkur nær. Þær eru kyrrar og
ótrúlega samlitar skriðunum en
þegar þær af mikilli fótafimi stinga
okkur af í löngum stökkum fer
ekki á milli mála hveijir eru hér á
heimaslóð og hveijir eru gestir. Þær
staldra við á gijóthryggnum ofan
við okkur, sveiglöguð homin ber
við himin; rykkja til höfðinu með
þótta þeirra heimaríku og hverfa í
gráan þokuruðninginn.
Skálinn á ystu brún
Okkur sóttist ferðin vel þrátt
fyrir dimmviðri og hvöss él. Síðdeg-
is næsta dag komum við hrímaðir
og veðurbarðir í efsta skála, Gouter-
skálann 3.817 m eftir nokkúð bratt
en hindrunarlítið snjó- og kletta-
brölt. Notuðum við þar alltaf h'nu
og á köflum brodda og axir. Hættu-
legasti kaflinn var allbreitt gil þar
sem gijóthrun hefur reynst ýmsum
skeinuhætt.
Gouter-skálanum er tyllt utan við
jökulsporð á ystu klettabrún. Fram-
an við dyrapallinn eru flughamrar
en bak við skálann aðeins tveggja
metra geil yfír í snjóvegginn sem
gnæfír aftan við húsið. Og ekki er
minni ævintýrablær yfir náðhúsinu
skammt frá skálanum, byggt að
hálfu út yfír hamrabrúnina. Er þar
hvorki staður fyrir lofthrædda né
lognkæra menn. Frá skálanum að
náðhúsi þessu lá leiðin með kletta-
brúninni á íshálum stíg þannig að
ekki var vogandi á prívatið nema
vopnaður ísöxi.
Gouter-skálinn var yfírfullur en
þar þarf að panta svefnpláss með
margra mánaða fyrirvara eða sofa
á gólfinu ella. Tugir manna höfðu
safnast þar fyrir og biðu betra
ferðaveðurs fyrir síðasta áfangann.
Við fengum þijár svefndýnur sem
við deildum með tveimur Skotum.
Sváfum við lítið en hvíldumst í fjóra
tíma. Háfjallaveikin var það eina
sem var að hrella okkur enda voru
þá aðeins tveir sólarhringar frá því
að við stóðum á stofugólfínu heima
í Reykjavík. Lagðist hún ver á
Harald.
Morgungyðjan sveik
okkurekki
Sá sem leggur í síðasta áfangann
á Mont Blanc mun aldrei iðrast
þess að leggja nógu snemma af
stað, helst ekki seinna en kl. 2.30
eftir miðnætti. Kemur þar margt
til. Framundan er löng og erfið
dagleið og færið þyngist verulega
í sólbráðinni þegar líða tekur á
morguninn og snjóflóðahættan vex.
En síðast en ekki síst er árrisulum
fjallgöngumanni launað ríkulega
með fundi við morgungyðjuna en
rísrauð fegurð hennar er hvergi
áhrifameiri en hér á efstu tindum.
— Skálabúar höfðu þessi sannindi
í heiðri með fótaferð klukkan
hálftvö og hefði handagangurinn í
dimmum skálanum ekki orðið meiri
þó að eldur hefði verið laus. Klukk-
an hálftvö eftir miðnættið ruku all-
ir á fætur og ferðbjuggu sig með
brodda, línur axir og poka og þustu
af stað. Það var engu líkara en
fólk héldi að fjallið væri á förum.
Úti var stjörnubjart og fjallrisar
sem af öðrum heimi eins og lýst
var hér í upphafi. Við gengum af
stað eftir mjóum snjóhrygg, upp
jökulinn í myrkrinu með sterk höf-
uðljós á enninu. Við vorum um
miðjan hóp göngumanna. Við létum
kapp þeirra ekki raska göngutakti
okkar sem við höfðum margreynt
á íslenskum fjöllum. Það vinnur
enginn skyndisigra á 12-15 tíma
fjallgöngudegi. Mikilvægt er að
halda föstum takti og þeim hraða
sem menn treysta sér til að halda
nokkurn veginn til leiðarloka.
Stansað er stutt á klukkutíma eða
eins og hálfs tíma fresti. Strax eft-
ir fyrstu tvo tímana fórum við að
mæta eða ganga fram hjá þeim sem
fyrst sneru við. Yfirleitt virtist okk-
ur þetta vanbúnaði að kenna eða
háfjallaveiki. Sú veiki ágerðist nú
einnig stöðugt hjá Haraldi, mátt-
leysi, höfuðverkur og ógleði. Við
komum nú upp á jökulsléttuna þar
sem tindurinn gnæfír.
Morgungyðjan sveik okkur ekki.
Hún boðaði komu sína með mjóu
dumbrauðu litabandi í norðaustri
en í gagnstæðri átt með breiðum
fjólubláma hátt á himni og þrengdi
þar stöðugt að skugga næturdrottn-
ingarinnar. Með rósbleikri birtu
náði hún loks öllum völdum, bæði
á lofti og snjónum umhverfís okk-
ur, uns hún í einni svipan snart
þessa kyrru mynd með sólsprota
sínum. Og á augabragði voru dimm-
leitir og illúðlegir fjallrisarnir leyst-
ir úr álögum og ljómuðu í morgun-
sólinni. Hæst á hamrastóli sat fjall-
anna hilmir, Mont Blanc,' skrýddur
skínandi snjá. Og þar sem við Har-
aldur stóðum hugfangnir mitt í
þessari morgundýrð fann ég innra
með mér svarið við spurningu vætt-
ar fjallsins: „Hvað vilt þú?“ Eg skildi
líka að aðeins þarna uppi er svarið
að finna.
Háfjallaveikin ágerist
Við nálgumst efsta hnjúkinn sem
er um 500 m hár en við rætur hans
er Vallot-neyðarskýlið sem líkist
helst álkassa á hvolfí, óeinangrað,
ískald, fleti og bekkir úr áli en þó
er þar neyðartalstöð. Háfjallaveikin
sótti æ heiftarlegar á Harald en
síður á mig, en óáran þessi virðist
ekki fara í manngreinarálit. í skála-
dyrum rákumst við á Skotana tvo,
lagsmenn okkar frá nóttinni, og
voru þeir að leggja til upgöngu.
Urðum við nú að taka skjótar
ákvarðanir. Og þar sem Haraldur
hafði komið á tindinn tveimur árum
áður varð að ráði að hann yrði eftir
í skýlinu og biði þar meðan ég
freistaði uppgöngu með Skotunum.
Þótti mér illt að láta leiðir skilja
og óvissa fylgdi því að fara í línu
með öðrum en honum sem ég treysti
best. Ég vissi það ekki fyrr en
seinna hversu illa honum leið veik-
um í biðinni þarna í köldu álskýlinu.
Á tindinn
Nú hófst uppgangan með hæg-
fara pjakki í roki, skafrenningi og
15-20 stiga frosti eii biaH, í lofti.
Það var því kalt í kófínu og loft-
þynningin þama í 4.700 m hæð dró
úr úthaldinu. Klifíð upp sjálfan tind-
inn er að mestu eftir mjóum snjó-
hrygg og verður að fara þar með
fullri aðgæslu, sérstaklega þar sem
brot, geilar eða mjóar sprungur
skerast inn í snjóhrygginn sem far-
ið er eftir. Tryggðum við þar línuna
til öryggis. Skotarnir unnu allt
öðruvísi en ég var vanur. Þeir klifu
stuttar en nokkuð hraðar lotur. En
eftir því sem ofar kom urðu þeir
að hægja ferðina. Fann ég að ann-
ar þeirra var orðinn illa haldinn af
háfjallaveiki. En upp á tindinn,
4.807 m seigluðumst við þó. Þar
vorum við lausir við skafrenninginn
í ljómandi heiðríkju en kulda og
roki.
Sumir spyija hvernig sé að
standa á hæsta fjalli Evrópu. Þessu
má reyna að svara með tvennum
hætti. Annars vegar verður að vísa
til eigin reynslu hvers og eins sem
glímt hefur við erfitt verkefni og
tekst að ljúka því eftir langan undir-
búning og barning; hógvær fögnuð-
ur, þakklæti, hugsað heim, þreyta
og tómleiki. Mest saknaði ég Har-
alds. Hins vegar þekkja flestir ís-
lendingar þá anægju að njóta fag-
urs útsýnis. Útsýni af Mont Blanc ■
er stórfenglegt. Loftið er þunnt,
kalt og tært. Mengun og ský liggja
langt fyrir neðan. Til allra átta er
yfír Alpatinda að sjá; þeir næstu
skírir, stakir og skornir niður en
fjær virðast þeir standa þétt saman
uns kollarnir renna í eitt út við sjón-
deildarhringinn; ekki ósvipað kynn-
um af því fólki sem stendur manni
næst og hinu sem maður þekkir
síður.
Niðurleiðin varð strembnari en
ég átti von á enda er það þekkt að
á þeim hluta leiðangursins verða
slysin ekki síst. Skafrenningurinn
barði okkur aftur á snjóhryggnum.
Ég var aftastur í línunni og verst
var mér við hversu reikull í spori
annar Skotinn var orðinn. Ef hann
skyldi nú skjögra út af snjóhryggn-
um öðru megin var ég því viðbúinn
að stökkva í línunni niður hinum
megin til að forða okkur frá hrapi.
Þegar niður undir Vallot-skýlið kom
slagaði hann mikið og hné meðvit-
undarlaus niður við skýlisvegginn.
Eftir litarhætti og öðrum einkenn-
um mátti halda að maðurinn væri
látinn. Svo reyndist ekki og eftir
ýsar tilraunir komum við honum á
fætur. Skildu þama leiðir. Skotarn-
ir héldu sömu leið allt niður í
Gouter-skálann en við Haraldur
fórum aðra leið allt niður (um 3.800
lækkun) til Chamonix-bæjarins.
Meðan við gátum fylgdumst við
með Skotunum þar sem þeir fikruðu
sig langt út eftir jöklinum, stönsuðu
þeir oft og lá þá annar þeirra alltaf
í snjónum. En þeir veifuðu stöðugt
í kveðjuskyni uns jökulbrúnina bar
á milli. Við komum til Chamonix
síðdegis sama dag og höfðum þá
verið 14 tíma á ferð.
Við höfðum farið á þremur sólar-
hringum frá Reykjavík og á Mont
Blanc. Þetta er full hratt, sérstak-
lega að klífa frá Chamonix upp á
topp á einum og hálfum sólarhring
án þess að ganga fyrst á aðlögun-
artind. Þetta hefndi sín með há-
fjallaveiki.
Matterhorn bíður
Næsta dag var komið vonskuveð-
ur á fjallinu og ófært en erindi
okkar var lokið. Við Haraldur
kvöddum Chamonix og ókum beint
til Zermatt í Sviss. Matterhorn var
næsta takmark. Snemma næsta
dag gengum við þar upp í efsta
skála. Við vildum komast þangað
upp sem fyrst til þess að missa
ekki þá aðlögun sem líkamar okkar
höfðu fengið að þunna loftinu. En
Matterhorn var ófært vegna óvenju-
mikilla snjóa og langvarandi illviðr-
is. Þar hafði enginn komist upp það
sem af var þessu sumri. A því voru
ekki breytingar fyrirsjáanlegar
næstu viku. Svo langan tíma höfð-
um við ekki og drifum okkur því
heim til íslands. Tíu dögum síðar
var Haraldur floginn á vit nýrra
ævintýra með félögum sínum í sex
vikna klifurleiðangur norðan við
Meistaravík á Austur-Grænlandi.