Morgunblaðið - 24.06.1992, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JÚNÍ 1992
11
JSök um
Kristján Davíðsson
KRISTJÁN DAVÍÐSSON
dYNDUST
AÐALSTSINN INQÓLFSSON
List og hönnun
Bragi Ásgeirsson
Málarinn Kristján Davíðsson
telst Nestor íslenzkra framúrstefn-
umálara, en hann er, þótt ótrúlegt
kunni að virðast, að verða sjötíu
og fímm ára. Allt frá stríðslokum
hefur hann verið einn ferskasti
fulltrúi óhlutlægra athafna í mál-
verki hér á landi, þótt oft sé stutt
í hlutlægu veröldina í myndverkum
hans, en hann færir allt í stílinn,
sem hann kemur nálægt, umbreyt-
ir og umskapar.
í meira en þijá áratugi hefur
hann verið helsti fulltrúi óformiega
sjálfsprottna málverksins í ís-
lenzkri myndlist, eða „art infor-
me!“ eins og það nefnist á fag-
máli, en það er ekki sérstök stefna
(ismi) heldur málunarmáti, sem
spannar vítt svið, eins og ég hef
áður ítrekað skilgreint í skrifum
mínum.
Aðferðin sækir upphaf sitt í
Parísarmálarana og mun hafa ver-
ið í geijun frá stríðsárunum síðari,
en blómstraði einmitt á þeim tím-
um, sem strangflatalistin átti hvað
mestri velgengni að fagna meðal
framúrstefnumálara á Norðurlönd-
um. Einmitt árið 1952, er íslenzkir
málarar voru að þreifa fyrir sér í
„geometríunni", gaf hinn nafn-
kunni Michael Taipé út rit sitt
Öðruvísi list („Une art autre“) þar
sem hann skilgreinir „informel“-list
á fræðilegum grundvelli.
Þetta var á þeim árum er hug-
myndimar komu fyrst og fremst
frá myndlistarmönnunum sjálfum,
sem gáfu jafnvel út stefnuyfírlýs-
ingar (manifest). Hugmyndimar
voru enn ekki orðnar markaðsvara
listhúsaeigenda og skólalærdómur,
en skáld og fræðimenn gáfu þeim
gjarnan nöfn og skilgreindu at-
hafnir listamannanna á fræðilegum
og heimspekilegum grundvelli.
Óformlega listin gekk út á það
að gera hið sjálfsprottna og skyn-
ræna jafneðlilegt og lífsloftið og
hin mörgu fyrirbæri náttúrunnar
allt um kring, án þess að líkja eft-
ir neinu. En hún er þó minnst af
öllu sjálfsprottinn hlutur í eðli sínu,
því að hér þarf mikla tilfinningu,
þjálfun og aga líkt og í allri ann-
arri mikilli list.
Aðferðin barst til Bandaríkjanna
og þar fékk hún nafnið „action
painting", sem skilgretfia má sem
list hins innra gangverks og sjálf-
ráðu athafna. En mikilvægt er að
menn skilji að hér er um að ræða
algjörlega nýjan skilning á innra
eðli málverksins, en ekki neina eina
stefnu.
Þá afneitaði einn helsti frum-
kvöðull aðferðarinnar, Jean Fautri-
er, ekki náttúrunni þegar aðrir
áhangendur í ákafa sínum og hrifn-
ingarvímu skilgreindu hugtakið
þannig: „Óraunveruleiki hins „in-
formela" tjáir alls ekkert.“ Af-
greiddi það sem bull með þessum
orðum: „Engin listgrein er fær um
að miðla, ef hún er ekki hluti þess
raunveruleika sem hún hrærist í.“
Þetta síðastnefnda er mikilvægt
að athuga, því að ég álít það ein-
mitt inntakið í list Kristjáns Dav-
íðssonar.
Aðferðin fæddi hins vegar af sér
ýmsar nafngreindar listastefnur og
getum við nefnt tvær andstæður,
sem eru ijóðræn abstraksjón og
hömlulaus útrás skynrænna tilfínn-
inga eins og t.d. í „tassismanum"
eða slettulistinni.
En svo sem mjög vel kemur fram
í bókinni um Kristján, þá er ekki
hægt að setja myndir hans undir
ákveðinn isma, heldur hefur hann
notfært sér það sem honum hefur
boðið við að horfa hveiju sinni, og
umfram allt telst hann „informel“-
málari á breiðum grundvelli.
Þetta er mikil bók sem gefín er
út í tilefni tímahvarfanna í lífí lista-
mannsins, en útgefandi er Mál og
menning og listasalurinn Nýhöfn.
Stuðningsaðilar við útgáfuna voru
svo Listahátíð í Reylqavík, Reykja-
víkurborg og Seðiabanki íslands.
Aðalsteinn Ingólfsson skrifar um
list og lífshlaup Kristjáns, og er
sú ritgerð hæfílega löng og það er
kostur að hún skuli jafnframt vera
á ensku. A köflum er hann nokkuð
hástemmdur í þá veru að það á
frekar heima í afmælisgrein en
listaverkabók, og hann er óþarflega
óspar á fullyrðingar, sem frá mín-
um sjónarhóli eru frekar hæpnar.
Ritgerðin ber þess keim að ger-
andinn hafi upphaflega álitið að
myndavalið yrði allt annað en það
varð á endanum, því að hún er í
nokkru ósamræmi við það. Hún er
hins vegar í besta lagi skilvirk, en
ég get alls ekki fallist á að t.d.
ýmsir málarar sem hann nafngrein-
ir og telur að hafí komið í kjölfar
Kristjáns hafí gert það fyrir áhrif
frá honum og hafí þannig verið
undir hatti hans. Þessi nýju viðhorf
í listinni voru einfaldlega fyrr en
varði alit um kring og í mörgum
útgáfum. Komu bæði frá París og
Bandaríkjunum.
Tel ég þessi áhrif lýsa mun meiri
fjölbreytni og sjálfstæði meðal ís-
lenzkra myndlistarmanna en t.d.
geometrían, því að það var fremur
þröngur angi hennar sem rataði'
hingað, enda varð hún ekki lífsseig
í sinni hreinustu mynd. Og þá má
minna á að list verður ekki úrelt
þótt hún sé ekki lengur á oddinum
í listhúsum heimsins, né listkaup-
stefnum stórborganna, því að t.d.
frumkvöðlar geometríunnar og svo
informel-stefnunnar héldu sallaró-
legir sínu striki, þótt aðrar tegund-
ir myndlistar og önnur hugmynda-
fræði yrði ofaná um stund. Þeir
dýrkendur viðhorfanna sem enn
eru á lífí hafa í flestum tilvikum í
engu breytt skoðunum sínum og
eru mikils metnir listamenn hvar-
vetna. Þá veit ég að „línudans
gærdagsins", svo ég noti hér orð
eins helsta rökfræðings Parísar-
skólans í gamla daga, Jean Jaques
Deyrolle, telst hvergi til framúr-
stefnu nema þá helst á Norðurlönd-
um.
Bókin um Kristján er glæsileg
og mikil um sig á þver- og langveg-
inn, en hins vegar ekki nema 65
blaðsíður. Hana prýða margar heil-
síðumyndir og aðallega af verkum
síðustu ára. Hefði að mínu mati
verið mun vænlegra að skrifa um
þessar myndir sérstaklega en að
rekja allt lífshlaup listamannsins,
því að það hlýtur að fara fyrir ofan
garð og neðan hjá öllum þeim sem
ekki þekkja til listar hans og eru
ekki inni í þróun myndlistarinnar
frá stríðslokum.
í þessu formi er bókin fyrst og
fremst kynningarrit og ber að auki
keim af markaðssetningu, en hún
er síður rit um þróun listamanns-
ins, nema hvað hinn ritaða texta
varðar. Og með hliðsjón af mynda-
valinu skilur maður ekki hvað
fyrsta og síðasta myndin hafa að
gera í bókina, því þær eru röskun
á heildaráhrifunum, svo mjög sem
þær stinga í stúf við hinar myndim-
ar.
Hins vegar eru ýmsar verðmæt-
ar upplýsingar um lífshlaup lista-
mannsins aftast í bókinni ásamt
skrá yfír helstu sýningar sem hann
hefur haldið, þátttöku á samsýn-
ingum og sitthvað sem ritað hefur
verið um hann og hann hefur sjálf-
ur ritað.
Að baki verksins liggur þannig
mikilvæg heimildasöfnun sem kem-
ur í góðar þarfír er stærra verk
verður gefið út um list Kristjáns.
Ég skal þó viðurkenna að heldur
hefði ég viljað sjá bók í minna broti,
en margfalt þykkari og yfírgrips-
meiri.
Prentsmiðjan Oddi hefur séð um
umbrot, fílmuvinnu og prentun og
farist það vel úr hendi að venju,
en þó virka myndirnar of dökkar
og kemur það einkum niður á há-
rauða litnum, sem einmitt gegnir
miklu hlutverki í ýmsum myndum.
Farsælla hefði verið að nota ljós-
næmari pappír, vanda litgreiningu
betur og hafa myndirnar lausar á
síðunum, þ.e. álímdar ofantil og
almennar upplýsingar undir þeim.
Letrið truflar þá ekki, en það er
ekki af hinu góða að þurfa að fletta
upp í bókinni aftast til að fá upplýs-
ingar um myndimar. Jafnframt
hefði verið enn gæfulegra að vera
með texta um hveija mynd fyrir
sig á síðunni á móti. Segja frá til-
urð listaverksins og hugsuninni á
bakvið á hlutlægan átt, flétta svo
ýmsar almennar upplýsingar inn í
ritmálið. Slíkt hefur oft verið gert
og hefur mikið upplýsingagildi.
Listamaðurinn annaðist sjálfur
val mynda í bókina og væri hægt
að sætta sig við það út frá ákveðn-
um forsendum, en sem kynning á
listferli hans hefur þetta val síður
tilgang.
Ljósmyndir af listaverkunum tók
Leifur Þorsteinsson og virðist mér
hann hafa skilað verki sínu mjög
vel, en ég hef þó ekki fullan saman-
burð, þ.e. ljósmynd og litgreiningu.
Líti maður framhjá hnökrunum,
sem ég tel að of mikill hraði í til-
urð bókarinnar eigi nokkum þátt
í, er hér um glæsilega og eigulega
bók að ræða.
Olvunarakstur
— glæfraspil
eftir Ómar Smára
Ármannsson
Eitt af stóru vandamálunum í
umferðinni er ölvunarakstur. Lög-
reglan hér á landi hefur sýnt og
sannað að hún getur haft mikil og
jákvæð áhrif á þau mál. Á hveiju
ári undanfarin ár hefur lögreglan í
Reykjavík haft afskipti af hátt í
eitt þúsund ökumönnum, sem grun-
aðir voru um að vera ölvaðir við
akstur. Á hveiju ári lenda og um á
hálft annað hundrað ölvaðra öku-
manna í umferðaróhöppum eða
-slysum á starfssvæðinu. Þetta
hlutfall hefur haldist lítið breytt
síðustu árin. Mismunur á slysatíðn-
inni á milli ára virðist aðallega fólg-
in í vægi umferðareftirlits lögreglu
og tengsl við áróðurs- og upplýs-
ingaherferðir gegn ölvunarakstri.
Hér á landi eru hlutfallslega mun
fleiri staðnir að því að aka undir
áhrifum áfengis án þess að lenda í
óhöppum eða í slysi en í flestum
öðrum löndum.
Sá ölvaður ökumaður, sem stöðv-
aður er af lögreglu má teljast hepp-
inn, þ.e. að til hans náist áður en
hann hefur valdið sjálfum sér eða
öðrum skaða. Ölvaður ökumaður
sem veldur slysi á á hættu að hljóta
Ómar Smári Ármarinsson
þungan dóm til viðbótar þeim
skaða, sem hann kemur til með að
þurfa að bæta, verði hann á annað
borð bættur.
Konur virðast hafa meiri ábyrgð-
artilfinningu og vera skynsamari í
þessum málum en karlar. Á síðasta
ári voru t.d. 977 ökumenn grunaðir
lyM'M'.im-aMi—aaiionaí
GLÆFRASPILIÐ
um ölvun við akstur á starfssvæði
Reykjavíkurlögreglu. Af þeim voru
179 konur. Þó er nógu slæmt til
þess að vita að til hafi verið a.m.k.
179 óskynsamar konur á svæðinu.
Lögreglan í Reykjavík hefur gef-
ið út veggspjaldið Glæfraspil í sam-
vinnu við Umferðarráð. Vegg-
spjaldið á að vekja athygli öku-
manna á mögulegum afleiðingum
ölvunaraksturs. Sá sem tekur þátt
í glæfraspilinu tapar. Eina leiðin til
vinnings er að spila ekki með.
Allir ættu að leggja lögreglu lið
með því að gera það sem í þeirra
valdi stendur til þess að koma í veg
fyrir ölvunarakstur.
Höfundur er aðstoðaryfírlög-
regluþjónn í Reykjavík.
Kyn ökumanna grunaðir um ölvunarakstur.
1991
i§ 600
Yfirlit yfir ölvun við akstur.
1987 1988 1989 1990 1991
ár
(akstri
í óhöppum.