Morgunblaðið - 26.09.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1992
B-flokkur sjúkra-
flutníngsmaima
eftir Stefán
Steinsson
Það gerðist síðsumars 1992 milli
túnasláttar og slátrunar að ég
þurfti að koma hjartaáfallsmanni
úr Dalasýslu suður flugleiðis. Hann
var ansi veikur og því fór ég með.
Ég fékk menn frá Herði flugkappa
á Isafirði til að þjónusta mig með
flug svo sem oft áður. Hörður sendi
mér tvo unga heiðursmenn, mikil
prúðmenni og snjalla flugmenn.
Flugvélin var af tegundinni Piper
Aztec módel 1979, góð maskína
og ákaflega lífsreynd. Nú hófum
við okkur til flugs nærri Kaldrana
og flugum suður Sælingsdalsheiði
og þveran Skeggjadal og yfir
Skorravík og Hvammsfjörð og suð-
ur Heydal og Mýrar og um Akra-
nes og allt til Reykjavíkur. Við
höfðum beðið um hjartábíl á völlinn
því þannig var tilfellið vaxið. Gert
var ráð fyrir lendingu tuttugu og
sex mínútum yfir tíu en við lentum
tuttugu og sjö mínútum yfir tíu
svo bíllinn þurfti að bíða einni
mínútu lengur en vænst var. Við
lögðum að gamla flugturninum og
áttum von á öllu góðu af hálfu
sjúkraflutningsmanna, slíkt er
vanalegt. En nú bar nýrra við.
Þeir voru heldur afundnir við okk-
ur og fannst greinilega mesti
óþarfí að láta ónáða sig út af göml-
um karli úr Dölunum. Með þeim í
för var læknir, ung kona, hún var
kurteis ög vel að sér. Sjúkraflutn-
ingsmennimir hrifsuðu körfuna
með manninum af ísfirðingum og
ætluðu að hafa hana ofan á eigin
bílbörum á spítalann. Mér sýndist
þó betra að setja manninn yfir á
bílbörumar sakir þess hve þær má
hækka upp í bakið, það ekki er
hægt á flugvélakörfunni. Þetta er
hentugt fyrir hjartveika. Auk þess
vildi ég ekki að ísfirðingar töpuðu
körfunni ef við þyrftum að nota
hana aftur seinni part dags. Svona
körfur fara alltaf á flæking ef
engar frekjudósir em með í förum
og passa þær. Ég spurði sjúkra-
flutningsmennina: „Ætlið þið ekki
með hann yfir á börurnar ykkar?“
„Nei, við höfum körfuna ofan á,“
svömðu þeir snúðugt. „Ætlið þið
þá að skutla körfunni hingað ofan
eftir á eftir?“ spurði ég. „Nei, við
höfum engan tíma til að standa í
svoleiðis snatti,“ svömðu þeir
snúðugt. „Ég vil fá körfuna vest-
ur, við getum þurft að nota hana
aftur í dag,“ sagði ég. „Það em
færri körfur fyrir vestan heldur en
í henni Reykjavík." „Já, enda fólks-
fjöldinn ekki samur,“ svöraðu þeir
snúðugt. Ég ansaði engu: Þeir
gáfu í skyn að þeim veitti svo sem
ekki af að bísa einni viðbótarkörfu
til af ísfírðingum vegna fólksfjöld-
ans í Reykjavík. Eftir töluvert
stapp og þó engar hnippingar vipp-
uðu þeir manninum samt yfir á
bömrnar sínar enda linnti ég ekki
látum. Það var kominn í mig galsi
og ég var með vesen og vildi auk
körfunnar hafa af þeim teppi og
kodda og lak og gott ef ekki plast-
poka og skyrpudall, allt hluti að
vestan. Þeim gekk vippunin lista-
vel og vafðist tæknileg hlið sjúkra-
flutninga sýnilega ekki fyrir þeim.
„Reisið hann nú upp, þá líður hon-
um betur,“ sagði ég. „Já, við kunn-
um þetta alveg,“ svöruðu þeir
snúðugt. Þá fengu ísfirðingar körf-
una sína aftur og dótið. Þegar
sjúkraflutningsmennimir voru að
loka bílnum mundi ég allt í einu
að ég hafði ekki kvatt manninn
og stökk inn í bílinn til þeirra.
„Nú, hva, ætlar þú með á spítal-
ann?“ spurðu sjúkraflutnings-
mennirnir snúðugt. Ég svaraði
ekki en tók í höndina á manninum
og sagði: „Félagi, nú ert þú kom-
inn meðal manna sem eru gáfaðri
en ég, þú heyrir það.“ „Já,“ svar-
aði hann dauft, „ég heyri það.“
Stefán Steinsson
„Á leiðinni hugleiddi ég
það að tveir flokkar
sj úkraflutningsmanna
kynnu að vera til, stór
A-flokkur sem eru ljúf-
menni og minni B-
flokkur sem vill vera
með derring og merki-
legheit.“
„Hafðu það þá ævinlega sem best
og láttu fara vel um þig á spítalan-
um. Vertu sæll.“ „Já, vertu sæll,
þakka þér fyrir,“ svaraði_ hann
dauft. Handtakið var hlýtt. Á með-
an gláptu sjúkraflutningsmennirn-
ir á okkur eins og þessar kveðjur
væru ættaðar frá annarri stjömu.
Eftir það fór ég út úr þessum
sjúkrabíl og hef ekki séð hann síð-
an. Maðurinn fór á hjartadeild
Landspítalans og fékk bestu hugs-
anlegu meðferð og reiddi vel af.
Mesta upplifunin þennan dag
fannst mér vera að hitta menn sem
voru bæði drýldnir og drúldnir í
senn. En snúðurinn á sjúkraflutn-
ingsmönnunum gerði það að verk-
um að ég sagði heldur fátt og
ekkert af viti við kollega minn,
ungu konuna kurteisu. Ég var
hálfruglaður og kannski ekki lík-
indi á að ég segði mikið af viti
hvort sem var og best að þegja.
En það var ekki illa meint. Við
flugmennirnir fórum því næst inn
í flugstöð Ernis og íslandsflugs og
Leiguflugs, hún var troðfull af
Kínveijum sem ætluðu að sjá
Grænland. Hörður flugkappi ætl-
aði að lóðsa þá þangað og margir
aðrir. Kínveijarnir voru forríkir og
töluðu kínversku og tóku kvik-
myndir í ákafa, þó ekki af mér.
Flugmennirnir spurðu hvort
sjúkraflutningsmennirnir hefðu
verið eitthvað strekktir. Ég kvað
það ekki grunlaust. Þá kom upp
sá rómur í flugstöðinni að annar
hinna styggu sjúkraflutnings-
manna væri fyrrum fótboltagarpur
og landsliðskappi og þessi fram-
koma kynni að skýrast af gömlum
fótboltaskjálfta í hjartanu. Um það
vissi ég ekkert og hef aldrei vitað
en langaði ósegjanlega að spyija
Kínveijana út í það og fræðast sem
fórst þó fyrir því ég kann ekki
hundgjamm í kínversku hvað þá
meir. Við fórum inn í kompu og
drukkum kaffi með Snæbirni flug-
manni káta frá Leiguflugi. Hann
er úr Reykhólasveit og ætlaði líka
til Grænlands. Á meðan var mask-
Þekking og rannsóknir samtíð-
ar ráða lífskjörum framtíðar
eftirÞorkel
Sigurlaugsson
í nóvember á síðasta ári ritaði
ég grein í Morgunblaðið og lýsti
áhyggjum mínum vegna þess hve
framlög ríkisins væm naum til
rannsóknar- og þróunarstarfsemi
hér á landi. Nú er að verða nokkur
breyting hér á og er rétt að vekja
athygli á því, sem vel er gert, og
leggja þá áherslu á að hlutum sé
vel fylgt eftir. Ástæðan fyrir ofan-
greindum skrifum mínum var að
samkvæmt fjárlagafmmvarpi árs-
ins 1992 átti ekki að fylgja þeirri
stefnu sem mörkuð var á árinu
1990, að auka bæri framlög til
rannsókna hér á landi að raungildi
um 10% á ári. í grein minni sagði
ég m.a. þetta:
„Framlög til Rannsóknarsjóðs á
árinu 1991 vom á fjárlögum ákveð-
in 110 milljónir króna. Gert er ráð
fyrir að þau verði óbreytt að raun-
gildi á árinu 1992 og ríkissjóður
„sparar" sér heilar 11 milljónir
króna á að þurfa ekki að fram-
fylgja fyrri stefnu. Er það þess virði
að klípa þetta lítilræði af því sviði
sem m.a. á að byggja upp ný at-
vinnutækifæri. Þetta er gert á sama
tíma og dulið atvinnuleysi er g-ífur-
legt, atvinnuleysi yfírvofandi og
mjög mikil þörf fyrir nýsköpun í
þjóðfélaginu."
Fagna ber aukinni áherslu á
rannsóknar- og þróunarstarf
Nú hefur það gerst að stjórnvöld
hafa ákveðið að gera verulegt átak
íþessu efni ogjafnvel tvöfalda fjár-
framlög til rannsóknarsjóðs, úr lið-
lega 100 milljónum í 200 milljónir
á ári. Auk þess er talað um að verja
um 240 milljónum til þróunarstarfs
og rannsókna í tengslum við sölu
ríkisfyrirtækja. Þetta er jákvætt og
ég er sannfærður um að þetta er
skynsamieg ákvörðun og treysti því
að þessu viðbótarfjármagni verði
vel varið.
Mörgum er áhyggjuefni hversu
einhæft atvinnulíf okkar er og hve
lítið hefur almennt áunnist í að
byggja upp nýjar atvinnugreinar
og stuðla að nýsköpun í atvinnulíf-
inu. Við höfum staðið í stað allt of
lengi.
Það hlýtur að vera markmið að
atvinnulífíð sjálft geti byggt upp
rannsóknar- og þróunarstarf af
meiri krafti og að ríkisstofnanir og
stjórnvöld sinni fremur en verið
hefur stefnumarkandi atriðum og
samræmingu eftir því sem kostur
er. Það verður þó aldrei komist hjá
því í okkar litla þjóðfélagi, að opin-
berir aðilar sinni ýmsum sameigin-
legum grunnþörfum og skapi að-
stöðu til rannsókna.
Nýttum ekki níunda
áratuginn rétt
Flestir hafa löngum áttað sig á
því að við höfum búið að mestu við
úrelta stjórnmálasteínu a.m.k. tvo
síðustu áratugi. Núverandi ríkis-
stjórn stefnir að því að breyta þessu
á sama tíma og yfír þjóðina gengur
eitt mesta samdráttarskeið og erfið-
leikatímabil undanfarinna áratuga.
Það er ekki vænlegt til vinsælda
að taka á vandanum á þessum tím-
um, en aldrei mikilvægara en ein-
mitt nú. Því miður bregðast fjöl-
miðlar og hagsmunasamtök nei-
kvætt við mörgum þeim breytingum
sem rætt er um að gera í stað þess
að ýta undir og leggja meiri áherslu
á aukna framleiðni og hagræðingu
í rekstri. Þjóðin má ekki láta áhrifa-
ríkar myndir af sjúklingum Kópa-
vogshælis, eða viðtöl við þá sem eru
á móti breytingum villa sér sýn.
Það er eðli fjölmiðla að tala við
andstæðinga breytinga. Það virðist
enginn fjölmiðill hafa áhuga á því
að ræða við þá sem stunda rann-
sóknar- og þróunarstarf á íslandi
og kanna viðhorf þeirra til aukinna
fjárveitinga, en ef sama fjárhæðin
er tekin af Háskóla íslands eða ein-
hverri heilbrigðisstofnun skortir
ekki á viðtölin. Svona er fjölmiðlun,
ekki bara hér á landi, heldur úm
heim allan.
Atvinnufyrirtæki og almenning-
ur verða að vakna til vemleika, sem
byggir á því að farið er inn á nýtt
samkeppnisumhverfí þar sem öflug
stjómunarþekking, fjárhagslegur
styrkleiki, hagræðing, gæði, frelsi
og öflug markaðssetning er það
eina sem dugar. Ríkisrekstur er
ekki jafn hagkvæmur og einka-
rekstur. Plástrar og deyfílyf eru
ekki.vænleg. Stöðugar gengisfell-
ingar vom leið til að breiða yfir
óhagkvæmnina. Leita þarf nú allra
leiða til að auka hagkvæmni, lækka
kostnað og sækja fram af meiri
festu í nýjum atvinnugreinum og
þeim sem fyrir eru, til að viðhalda
þeim Iífskjömm sem nú era hér á
landi.
Enn höfum við ekki náð því stigi
iðnvæðingar og nútímalegra stjórn-
arhátta, sem við sjáum víða í kring-
um okkur. Við bárum ekki gæfu
til að nýta níunda áratuginn og
leggja gmnn að nýrri atvinnustarf-
semi,' sem mætt gæti samdrætti
þess áratugar sem nú er hafínn.
Nú er ekki eftir neinu að bíða. Við
þurfum að taka strax til hendi. Við
verðum að sækja fram á nýjum
vettvangi. á sama tíma og við drög-
um saman á öðmm sviðum. Að
öðrum kosti er það borin von að
hér verði hagvöxtur og bætt lífskjör
á komandi áram.
Á hveiju ætlum við að lifa?
Margir telja að hér á landi eigi
einkum þrjár útflutningsatvinnu-
greinar framtíð fyrir sér. í fyrsta
lagi sjávarútvegur og fiskvinnsla
sem byggir á nýtingu þeirrar auð-
lindar sem felst í fískiðmiðunum og
nýting annarra náttúruauðlinda svo
sem vatns og jarðefna. I öðru lagi
virkjun orku fallvatna og jarð-
varma, og í tengslum við það stór-
iðja. í þriðja lagi landið sjálft, hrein-
leiki þess, náttúrufegurð og sér-
staða sem m.a. opnar möguleika í
ferðaþjónustu. Að undanförnu hef-
ur skilningur aukist á því að við
eigum fjórðu atvinnugreinina sem
er þekkingin, hugvitið og tölvu-
tæknin sem meðai annars hefur
komið fram í sölu iðnaðarvara, hug-
búnaðar og ráðgjafarverkefnum,
sem tengist þeim greinum er við
þekkjum best.
Öll höfum við séð ýmis tækifæri
og einstaklinga gera stórkostlega
hluti og víða fundið mikinn skiln-
ing, sem staðfestir að hugvitið og
þekkingin er ein dýrmætasta auð-
lind okkar og getur skapað okkur
mikil útflutningsverðmæti.
Afar mikilvægt er að samtímis
því að við eflum þá möguleika sem
felast í þekkingunni, berum við
gæfu til að treysta enn frekar
rekstrargrundvöll öflugustu fyrir-
tækja landsins sem eiga að tryggja
lífskjörin um langa framtíð. Jafn-
framt þurfa minni fyrirtækin að
vaxa og takast á við verkefni fram-
tíðarinnar. Ekki ber að gera lítið
úr stóriðju, en hún ein og sér getur
aldrei orðið allsráðandi í atvinnulífi
þjóðarinnar. Auðlindir em alltaf
varhugaverðar hvort sem það em
fiskimiðin eða fallvötnin. Það er
hættulegt að ánetjast þeim og telja
þær „ókeypis". Við emm of væm-
kær og álítum að sjávarútvegurinn
geti orðið mjólkurkýr um fyrirsjáan-
Þorkell Sigurlaugsson
„Það virðist enginn fjöl-
miðill hafa áhuga á því
að ræða við þá sem stunda
rannsóknar- og þróunar-
starf á íslandi og kanna
viðhorf þeirra til aukinna
fjárveitinga, en ef sama
fjárhæð er tekin af Há-
skóla íslands eða ein-
hverri heilbrigðisstofnun
skortir ekki á viðtölin.“
lega framtíð. Það er áhyggjuefni,
og þeir, sem fylgjast með því sem
er að gerast í heiminum á sviði fisk-
eldis og nýrrar tækni í matvæla-
framleiðslu, hljóta að hafa af því
áhyggjur hvernig lífskjörin verða
eftir 10-20 ár ef við breytum ekki
um stefnu. Við þurfum að nota
hugvitið betur og taka áhættu með
því að ráðast í ný verkefni. Stjórn-
völd, fyrirtæki og einstaklingar
þurfa að leggjast á eitt í þessu efni.
Hugvitið og þekkingin er eina auð-
lindin, sem ástæðulaust er að óttast
og á að geta orðið óþrjótandi meðan
við bemm gæfu til að halda henni
í landinu.
Höfundur er fmmkvæmdastjóri
þróunarsviós Eimskips.