Morgunblaðið - 24.10.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1992
Meðferð áfengis- og ann-
arra vímuefnasj úklinga
og stefna stjórnvalda
- eins og hún birtíst í frumvarpi tíl fjárlaga ársins 1993
eftir Jóhannes
Bergsveinsson
Vegna þeirrar umræðu, sem nú
er í gangi um málefni meðferðar-
stofnana fyrir áfengis- og vímuefna-
sjúklinga og tengist nýútkomnu
frumvarpi til fjárlaga ársins 1993,
þykir mér rétt að stinga niður penna
og rita eftirfarandi til glöggvunar
þeim er um þessi mál þurfa að fjalla.
Áfengis- og vímuefnaskor geð-
deildar Landspítalans er samsett úr
Qórum deildum, er starfa saman að
meðferð þeirra sjúklinga, sem leita
til skorarinnar eftir aðstoð. Hver um
sig hafa deildimar sínu sérstaka hlut-
verki að gegna, en saman mynda þær
keðju meðferðartilboða þar sem hver
hlekkur er þýðingarmikill og getur
ráðið úrslitum um hvort tekst að
ráða bót á vanda sjúklinganna og
aðstandenda þeirra.
Sameiginlega gegna deildirnar
margþættu hlutverki. Þar má t.d.
tíunda, auk meðferðar og endurhæf-
ingar áfengis- og vímuefr.asjúklinga,
aðstoð við aðstandendur þeirra og
aðra aðila er láta sig varða hag þeirra
og Qölskyldu þeirra, eða þurfa að
hafa afskipti af þeim. Þá má nefna
aðrar sjúkradeildir, vinnuveitendur,
félagsmálastofnanir og lögreglu svo
einhvers sé getið.
Eitt af mikilvægustu hlutverkun-
um er þó enn ótalið, en það er kennsla
lækna, læknastúdenta, hjúkrunar-
fræðinga og annarra starfsmanna
heilbrigðiskerfisins um eðli þeirra
sjúkdóma er eiga rætur að reka til
neyslu vímuefna og þjálfun í grein-
ingu og meðferð áfengis- og vímu-
efnasjúklinga.
Deildimar fjórar sem um er að
ræða em:
Göngudeild
Hlutverk hennar er margþætt.
Henni er í fyrsta lagi ætlað að veita
þeim sjúklingum á bráðastigi aðstoð,
er til deildarinnar leita. Þar er sjúkl-
ingunum veitt bráðameðferð og reynt
að beina þeim inn á þá meðferðar-
braut, er við á í hveiju tilfelli. Sumir
sjúklingar fá þar fráhvarfsmeðferð,
framhaldsmeðferð og endurhæfingu,
en aðrir, sem koma úr meðferð ann-
ars staðar, fá stuðning og eftirmeð-
ferð. Aðstandendum sjúklinga eru
veittar upplýsingar, ráðleggingar og
aðstoð. Lögreglan leitar þangað
vegna áfengis- og vímuefnasjúkl-
inga, sem gist hafa fangageymslur
lögreglunnar og svo framvegis.
Á árinu 1991 leituðu aðstoðar á
göngudeild 848 sjúklingar og fengu
9.480 viðtöl við lækna, sálfræðinga,
félagsráðgjafa og hjúkrunarfrasð-
inga.
Móttökudeild
Þangað koma bráðveikir áfengis-
og vímuefnasjúklingar til rannsókn-
ar, fráhvarfsmeðferðar og undirbún-
ings undir framhaldsmeðferð. Sumir
dvelja þar skamman tíma, aðeins
nokkra daga, en fara síðan til fram-
haldsmeðferðar á aðrar deildir eða
til langtímavistunar á Gunnarsholts-
eða Víðineshælinu, allt éftir því
hvemig ástand þeirra er og hvað lík-
legast er að henti best sem lausn á
vímuefnavanda þeirra. Þar fer og
fram meðferð sjúklinga, er samhliða
vímuefnaneyslunni, eða í kjölfar
hennar, eru haldnir svo alvarlegum
geðrænum tmflunum, að þeir þarfn-
ast af þeim sökum sérstakar með-
ferðar og gagnast ekki eða þola ekki
álag þeirrar meðferðar sem beitt er
á eftirmeðferðardeildum. Þessir sjúk-
lingar þurfa oft að dvelja mun leng-
ur á deildinni en aðrir vímuefnasjúkl-
ingar og draga þannig úr afkasta-
getu deildarinnar og valda því að
færri útskrifast af henni í hveijum
mánuði en gert er ráð fyrir á venju-
legum afeitrunardeildum. Þá þurfa
að dvelja á þessari deild vímuefna-
sjúklingar, er orðið hefur að svipta
tímabundið sjálfræði vegna áfengis-
og/eða annarrar vímuefnaneyslu svo
meðferð verði komið við. Þessi sjúk-
lingar þurfa einnig oft að dvelja leng-
ur á deildinni en almennt gerist á
afeitrunardeildum. Móttökudeildin
gegnir og hefur gegnt mjög þýðing-
armiklu hlutverki í sambandi við
kennslu lækna, læknastúdenta og
annarra heilbrigðisstarfsmanna. Hún
hefur yfir að ráða 15 rúmum og á
árinu 1991 var ijöldi innlagna á
deildina 470.
Meðferðardeildin á
Vífilsstöðum
Þangað fara til framhaldsmeðferð-
ar og endurhæfíngar áfengis- og
aðrir vímuefnasjúklingar, bæði af
móttökudeildinni og frá göngudeild.
Þama er nú rekin mjög virk og vel
skipulögð meðferð þar sem beitt er
þeim aðferðum læknisfræðinnar sem
best hafa reynst við meðferð vímu-
efnasjúklinga en taka jafnframt mið
af þörfum sjúklinga með alvarlega
geðræna kvilla samhliða áfengis- og
vímuefnafikninni. Á þessu ári eru
þegar orðnar 272 legur á deildinni
vegna meðferðar og stefnir í tvöföld-
un frá sl. ári. Deildin hefur yfir að
ráða 16 rúmum. Þrátt fyrir styttan
dvalartíma á þessu ári og stöðuga
notkun aukaplássa er alltaf biðlisti
til þess að komast á deildina, en þar
dvelja oft 21-23 sjúklingar í einu.
Gæsluvistarhælið í
Gunnarsholti
Þar vistast áfengis- og vímuefna-
sjúklingar yfir lengri tímabil. Sumir
vistast þar til þess að ná upp líkam-
legum og andlegum kröftum eftir
langvarandi' áfengis- og/eða vímu-
efnaneyslu. Þeir eiga þess kost að
dvelja þar fjarri því áfengis- og vímu-
efnaumhverfi, sem annars ýtir undir
og viðheldur áfengisneyslu þeirra og
neyslu annarra vímuefna.
Hælið hefur aðstöðu ti! vinnuend-
urhæfíngar í steypustöð og á smíða-
verkstæði, sem rekin eru í tengslum
við það. Á hælinu dvelja einnig lang-
dvölum áfengis- og aðrir vímuefna-
sjúklingar, sem þrátt fyrir endur-
teknar meðferðar- og endurhæfing-
artilraunir hafa ekki hlotið nægan
bata til þess að geta lifað og starfað
úti í samfélagi, sem með fjölda áfeng-
isútsölustaða, fjölbreyttu úrvali
áfengis og öldrykkjuhátíðum hvetur
menn leynt og ljóst til áfengisneyslu.
Sumir þessara einstaklinga eru jafn-
hliða áfengisfikninni haldnir öðrum
alvarlegum geðrænum sjúkdómum
af ýmsum toga og þarfnast því sér-
stakar meðferðar og eftirlits. Væru
þeir ekki vistaðir á hæli sem þessu
myndu að minnsta kosti sumir þeirra
taka upp mun dýrari rúm á öðrum
sjúkrastofnunum.
Árið 1991 voru innlagnir á hælið
rúmlega 100. Við venjulegar aðstæð-
ur er í Gunnarsholtshælinu pláss fyr-
ir 30 vistmenn, en vegna gagngerra
viðgerða á elsta hluta húsnæðis þess
hefur hælið sl. 16 mánuði aðeins
getað hýst í einu 24 vistmenn. Und-
anfarið hefur því myndast biðlisti
eftir plássum þar. •
Lokaorð
Frumvarp til fjárlaga ársins 1993
gerir ráð fyrir að hætt verði áfengis-
meðferð á Vífilsstöðum og að rekstri
í Gunnarsholti verði breytt og hann
færður öðrum aðilum. Þessar aðgerð-
ir myndu þýða það, að áfengis- og
vímuefnaskor geðdeildar Landspítal-
ans yrði svipt 46 af því 61 rúmi, sem
hún hefur yfir að ráða í dag, eða
Verstöðin ísland
eftir Guðjón Ármann
Eyjólfsson
Það eru góð tíðindi að farið er
að sýna þessa ágætu heimildarmynd
aftur. Með þessum fáu línum langar
mig að hvetja alla sem ekki hafa séð
myndina að fara og sjá skemmtilega
og fróðlega kvikmynd.
Kvikmyndin er eitt merkasta
framlag til sögu sjávarútvegs á þess-
ari öld og eiga frumkvöðlar að mynd-
inni, Landssamband íslenskra út-
vegsmanna, Erlendur Sveinsson,
sem samdi handrit, sá um gagna-
söfnun og leikstjórn ásamt sam-
starfsmönnum sínum öllum, Sigurði
Sverri Pálssyni, Þórarni Guðnasyni
og fleirum, heiður skilinn fyrir frá-
bært verk.
Kvikmyndin er þrekvirki. íslands-
saga er kennd í öllum grunnskólum
og framhaldsskólum jandsins. Kvik-
myndin Verstöðin ísland ætti að
vera skyldusýning fyrir þessa nem-
endur.
Ég undirritaður sá þessa kvik-
mynd alla tvisvar sl. vor og hlakka
til að sjá hana aftur.
Kvikmyndin bregður upp mjög
góðri og samfelldri mynd af sögu
sjávarútvegs og sjósóknar, þróun
skipa, búnaðar þeirra, verkun aflans
og hver áhrif sjávaraflinn hefur haft
á þjóðlífið á hveijum tíma.
Viðgangur sjávarútvegsins hefur
alltaf, allt frá landnámstíð, ráðið hve
hratt lífæð og púls þjóðarinnar hefur
slegið.
Þulur myndarinnar, Vilhelm G.
Kristinsson, skilar með mikilli prýði
góðum og söguiegum texta.
Þetta er kvikmynd sem aílir ís-
lendingar ættu að sjá til þess að
skilja betur hvernig hér varð gró-
andi mannlíf og menning með blóm-
legum útvegi. Ég held að það sé
mjög tímabært að sýna þessa mynd
einmitt núna, þó að þorskurinn syndi
í svipinn ekki í sama magni í ála
og áður var, þá getum við í kvik-
myndinni séð hveija möguleika sjáv-
araflinn gefur.
Síðar þarf að halda þessu starfi
áfram og skrá sögu sjávarútvegs og
sjósóknar áfram með kvikmyndum
af nýjum skipum, nýjum fískislóðum
og fisktegundum úr þeirri gullkistu
sem íslandsmið eru.
Jóhannes Bergsveinsson
„Vandinn í ríkisfjár-
málum er vissulega
mikill, en hann verður
að mínum dómi hvorki
leystur með því að auka
áfengisneyslu þjóðar-
innar né beita niður-
skurðarhnífnum lítt
grundað og ótæpilega
gagnvart meðferðar-
stofnunum fyrir áfeng-
is- og vímuefnasjúk-
linga. Slíkt tel ég ekki
aðeins fáranlega stefnu
og mér óskiljanlega,
heldur einnig mjög
hættulega.“
tæplega 75%. Fyrr má nú rota en
dauðrota?
Gangi þetta eftir er augljóst að
mjög alvarlega verður raskað grund-
velli allrar starfsemi að meðferð
áfengis- og vímuefnasjúklinga á geð-
deild Landspítalans, og um leið að-
stöðu til kennslu heilbrigðisstétta við
háskólasjúkrahúsið varðandi þessa
alvarlegu sjúkdóma, sem nú hvíla
eins og mara á flestum vestrænum
samfélögum.
Landlæknir hefur nýlega lýst á
fundum og í fjölmiðlum áhyggjum
yfir hópi geðfatlaðra einstaklinga,
sem virðast vera í reiðileysi, meðal
annars af því, að misnotkun áfengis
og annarra vímuefna ofan í þá geð-
rænu kvilla, sem þeir eru haldnir,
truflar hegðun þeirra svo mjög að
umhverfið þolir hana ekki. Margir
slíkir einstaklingar hafa á undan-
fömum árum notið vistunar og með-
ferðar á deildum áfengis- og vímu-
efnaskorar geðdeildar Landspítalans
um lengri eða skemmri tíma. Vonir
um að létta megi þeim og aðstand-
endum þeirra sjúkdómsbyrðina eru
ekki síst bundnar við aðstæður og
getu áfengis- og vímuefnaskorar til
þess að aðstoða þá þótt þar verði
einnig að koma til félagsleg aðstoð.
Víða í nágrannalöndunum hafa
menn þungar áhyggjur af þeirri
hættu á útbreiðslu alvarlegra sjúk-
dóma svo sem lifrarbólgu og eyðni,
er beint og óbeint tengist misnotkun
sterkra fíkniefna. Til þess að draga
úr þeirri hættu skiptir miklu máli
að hjá heilbrigðisstéttum sé fyrir
hendi haldgóð þekking á eðli fíkni-
efnaneyslunnar og þess sjúklega
ástands, er henni tengist og nægi-
legt, gott og aðgengilegt framboð á
meðferð fyrir fíkniefnasjúklinga.
Það hefur lengi verið vitað að
annars vegar getur sú vanlíðan, sem
geðrænir kvillar eða sjúkdómar
valda, leitt til ofneyslu áfengis eða
annarra vímuefna er skapa gervivell-
íðan og hins vegar getur mikil og
langvarandi neysla áfengis og ann-
arra vímuefna valdið geðrænu sjúk-
dómsástandi. Niðurstöður nýlegrar
rannsóknir á hópi sjúklinga, sem
lagðir voru inn til meðferðar á sjúkra-
stöð SÁÁ að Vogi og á deildir áfeng-
is- og vímuefnaskorar geðdeildar
Landspítalans, sýndu að hjá þrem
fjórðu sjúklinganna greindust aðrir
geðrænir kvillar en misnotkun á
áfengi og vímuefnum eða fíkn í þau,
sumir mjög alvarlegir. Meðal annars
með tilliti til þessa virðist slqóta æði
skökku við að ætla sér að skerða svo
mjög aðstöðu áfengis- og vímuefna-
skorar geðdeildar Landspítalans til
þess að veita þeim hluta sjúklinga-
hópsins sem verst er haldinn þá sér-
hæfðu meðferð sem honum í sumum
tilfellum er lífsnauðsynleg.
Ég hef í þessum orðum mínum
stiklað á stóru og hvergi nærri gert
efninu verðug skil. Ég leyni því ekki
að mér er mikið niðri fyrir. Ég hef
átt þess kost að fylgjast náið með
þróun áfengis- og vímuefnaneyslu
hjá íslenskri þjóð í meir en aldarfjórð-
ung, en einnig viðbrögðum hennar
við vaxandi vanda á þessu sviði. Ég
hef oftlega rekið mig á undrun og
öfund erlendra starfsbræðra yfir því
hve þróttmikil viðbrögð okkar hafa
verið á sviði meðferðar, en jafnframt
undrun yfir því hve lítinn skilning
við höfum sýnt þeirri sérstöðu, er
við höfum haft gagnvart forvömum
hvað áfengisvandamálið áhrærir, en
af því erum við nú að súpa seyðið
svo sem ljóslega má sjá af fréttum
fjölmiðla undanfarið.
Vandinn í ríkisfjármálum er vissu-
lega mikill, en hann verður að mínum
dómi hvorki leystur með því að auka
áfengisneyslu þjóðarinnar né beita
niðurskurðarhnífnum lítt grundað og
ótæpilega gagnvart meðferðarstofn-
unum fyrir áfengis- og vímuefna-
sjúklinga. Slíkt tel ég ekki aðeins
fáranlega stefnu og mér óskiljanlega,
heldur einnig mjög hættulega.
Höfundur er yfirlæknir áfengis-
og vímuefnaskorar geddeildar
Landspítalans.
Vermenn skinnklæðast í verbúð sinni. Blöndukúturinn í stiganum
er það eina matarkyns sem haft er meðferðis.
„Kvikmyndin er þrek-
virki. íslandssaga er
kennd í öllum grunnskól-
um og framhaldsskólum
landsins. Kvikmyndin
Verstöðin ísland ætti að
vera skyldusýning fyrir
þessa nemendur.“
Ég þakka öllum þeim sem hafa
átt aðild að þessari kvikmynd, óska
þeim til hamingju með árangurinn
og hvet alla til að sjá myndina; ekki
síst ungt skólafólk og sjómenn til
þess að kynnast fróðlegri og merki-
legri sögu, sem kvikmyndin bregður
UPP-_________________________
Höfundur er skólamcistari
Stýrimannaskólans í Reykjavík.