Morgunblaðið - 24.10.1992, Qupperneq 20

£ s-eei aaaörao .J'í; huoaqhaoua.i qiqajhhuohom
20 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1992
Kappið og forsjáin
Eftirþankar við viðtal Guðrúnar Guðlaugsdóttur við Guð-
rúnu Jónsdóttur félagsráðgjafa 11. október sl.
eftír Sigrúnu
Davíðsdóttur
í viðtali við Guðrúnu Jónsdótt-
ur félagsráðgjafa í Morgunblað-
inu 11. október vék hún að grein
er ég skrifaði í blaðið 4. október
sl. um umræður hér í Danmörku
um sifjaspell og meðferð slikra
mála undanfarin ár. Nokkur
ummæli Guðrúnar hafa orðið
mér tilefni til að árétta einstök
atriði í greininni. Að öðru leyti
visa ég á áðumefnda grein mína
og hef engu við hana að bæta.
Greinin var skrifuð til að gefa
hugmynd um þá umræðu sem á
sér stað í Danmörku sem stendur
um sifjaspell og kynferðislega mis-
beitingu bama, um hvemig tekið
sé á þessum málum og um einstök
mál, sem komið hafa upp. Um það
hvemig þessi mál era rædd á ís-
landi eða hvemig á þeim er tekið
er mér ókunnugt. Greinin miðaðist
því eingöngu við umræður hér.
Fræðsla til upplýsingar en ekki
tU fordóma
í greininni var vitnað í dönsk
ummæli á þá leið að umræður um
sifjaspell undanfarin ár hafí á
stundum minnt á nomaveiðar. Með
þessu var vísað til þess fyrirbæris
á miðöldum, þegar óljóslega skil-
greind einkenni vora álitin benda
til galdra og notuð til að sakfella
saklaust fólk, einkum konur.
Ástæðan fyrir því að sumum hér
hafa dottið nomaveiðar í hug í
sömu andrá og rætt er um sifja-
spell er hvað ýmsir þeir, sem mest
láta sig þessi mál varða, hafa álit-
ið að mikið sé um siíjaspell og þá
kynferðisglæpamenn. Hér hafa til
dæmis verið til listar yfír ein-
kenni, er þykja benda til sifjaspella
og frá þeim segir í greininni. Á
þessum listum era einkenni eins
og hreinlætisáfergja eða skortur á
hreinlæti, ofát eða lystarleysi svo
eitthvað sé nefnt.
Þessi einkenni geta hins vegar
bent til ýmislegs annars en blóð-
skammar eða kynferðislegrar mis-
beitingar, svo ekki er hægt að
álykta út frá þeim einum saman
að bam hafí orðið fyrir eða búi við
siijaspell. Þessir listar vora kynntir
á námskeiðum um sifjaspell og það
kom fyrir að illa skilgreind ein-
kenni af þeim vora notuð gagnrýn-
islaust, svo granur um sifjaspell
féll á saklaust fólk, rétt eins og að
á miðöldum féll granur á saklausar
konur um að þær væra nomir.
Þaðan kemur hliðstæðan við
nomaveiðar, sem ég hélt að væri
kunnuglegt hugtak, því það er oft
notað þegar rætt er um að granur
falli á hópa fólks á órökstuddum
forsendum. Af samhenginu hélt ég
það mætti vera augljóst að „nom-
imar“ era auðvitað þeir sem era
dæmdir saklausir, en hvorki böm
í sifjaspellsmálum né sálfræðingar
eða aðrir sérfræðingar, sem að-
stoða þau. (Og sem innskot vil ég
árétta að í grein minni er ekki
talað um heilaþvott og fræðslu i
sömu andrá, heldur hafa sérfræð-
ingar látið svo ummælt að sálfræð-
iaðstoð í einstöku sifjaspellsmáli
minni meir á heilaþvott en með-
ferð.)
Ég fæ ekki séð að af greininni
megi marka að ég sé á móti
fræðslu, hvorki um sifjaspell né
annað. Auðvitað verða þeir, sem
vegna vinnu sinnar umgangast
böm, að vita að blóðskömm er til
og hefur alltaf verið til og almenn-
ingur ætti líka að fá að heyra um
það. En ef fræðslan er rekin á
þeim forsendum að fólk fái annars
vegar lista um alls konar almenn
vanlíðunareinkenni og er hins veg-
ar sagt að af hveijum hundrað
bömum, allt frá fæðingu og upp
úr, megi gera ráð fyrir að nokkrir
tugir verði fyrir sifjaspelli, eða að
náið líkamlegt samband foreldra
og bama geti verið tortryggilegt,
þá hefur ýmsum hér þótt að fræðsl-
an hitti ekki alveg í mark. Það er
þessi tegund fræðslu, sem hefur
verið amast við hér, ekki að þessi
mál séu rædd.
Mikið rétt, okkar þjóðfélag
byggist á fræðslu, en hún verður
helst að vera þannig að hún hvorki
skaði né veki órökstudda tor-
tryggni, heldur miði að því að
breyta og bæta. (Reyndar gætu
þeir sem stjóma fjölmiðlum stöku
sinnum litið í eigin barm og svarað
þeirri spumingu hvort umfjöllun
þeirra, til dæmis klínískar lýsingar
á allskyns óhugnaði, þjóni þeim
væntanlega tilætlaða tilgangi að
fræða — eða — hvort aðeins sé
verið að kitla einhverjar hvatir og
auka vinsældir viðkomandi fjöl-
miðla.
Vandamálin þau sömu —
viðbrögðin breytast
Þegar talað er um að „blóð-
skammarbylgjan sé gengin yfír“
er það úr samhengi við greinina
að skilja ummælin sem svo að blóð-
skömm sé tískufyrirbæri. Auðvitað
er það ekki fyrirbærið sjálft sem
er gengið yfír, heldur má af sam-
henginu ráða að ekki sé lengur
tekið á þeim málum eins og gert
var fyrir nokkram áram. Breytt
hugarfar stafar ekki af því að þeir,
sem fást við þessi mál innan félags-
málageirans, vilji loka augunum
fyrir þeim, heldur vegna þess að
það vora of mörg dæmi þess að
saklaust fólk lægi undir gran um
þetta skelfilega athæfi. Þeim sem
starfa að þessum málum hér er
auðvitað eftir sem áður umhugað
um að frelsa börn frá kynferðis-
legri misbeitingu, en um leið að
komast hjá því að sakfella sak-
lausa. Grandvallarvandamál eins
og kynferðisleg misbeiting í ein-
hverri mynd era alltaf hin sömu,
en meðferð þeirra er háð tíðarand-
anum og þekkingu manna hveiju
sinni.
Guðrún Jónsdóttir segir: „Einnig
miklast höfundi það að málskjöl í
hinu danska máli séu geymd.“ Hér
virðist nokkuð hratt farið yfir grein
mína og blaðakonan, sem viðtalið
tók, hefði kannski getað leiðrétt
misskilninginn, ef hún hefði lesið
grein mína aftur yfír. í fyrri hluta
greinar minnar sagði frá ákveðnu
dómsmáli. í seinni hlutanum var
sagt frá málum, sem ekki vora
Sigrún Davíðsdóttir
„Breytt hugarfar stafar
ekki af því að þeir, sem
fást við þessi mál innan
félagsmálageirans vilji
loka augunum fyrir
þeim, heldur vegna
þess að það voru of
mörg dæmi þess aðsak-
laust fólk lægi undir
grun um þetta skelfi-
lega athæfi. “
dómsmál, því félagsmálanefndir
sem höfðu með þau að gera kom-
ust að þeirri niðurstöðu að granur
um sifjaspell ætti ekki við rök að
styðjast.
Síðan komust hinir grunuðu að
því að öll skjöl nefndanna um
málið lágu áfram hjá nefndunum,
án þess að í þeim kæmi greinilega
fram að ekkert væri hæft í ásökun-
um. í einu tilfelli óttaðist hinn
granaði að skjölin yrðu síðan tekin
fram, ef hann óskaði að ættleiða
bam. í öðra tilfelli hafa skjölin
komið upp við forræðismál. Hér
er því um að ræða að fólk óttast
að rakalaus grunur geti verið
áfram á sveimi og komið upp í
öðram óskildum málum. Það er
þessi skjalageymsla sem hefur
vakið upp umræður, en auðvitað
ekki að dómskjöl séu geymd. Þessi
mál tengjast reyndar víðtækari
umræðu hér um hvaða upplýsingar
ÓHRÆSI?
eftírKristin Helgason
í Morgunblaðinu 23. septembr
sl. verður sr. Ragnar Fjalar Láras-
son við tilmælum dóttursonar síns
um að setja ofaní við sportveiði-
menn fyrir að drepa dýr, og gerir
það nokkuð ótæpilega.
Því verður varla mótmælt að
maðurinn er rándýr.
Hann er hvorki betri né verri
fyrir það, og hann eins og aðrar
lifandi verar stendur ávallt frammi
fyrir „þeirri nauðung sem lífkeðjan
er“ eins og klerkur svo listilega
orðar það.
Maðurinn hefur tilhneigingu til
að álíta sig æðstan allra dýra, eink-
anlega á grandvelli yfírburða vits-
muna sinna.
(Mér virðist raunar flest dýr
nýta betur sitt takmarkaða vit en
hann sína gnægð.)
Á grandvelli þessara yfírburða
vitsmuna verður mörgum mannin-
um það á að flytja búferlum úr
dýraríkinu yfír í heim kenninga og
skoðana, sem oftar en hitt á sér
mjög lausar rætur í náttúrunni
sjálfri.
Ég skil sr. Ragnar svo, þar sem
hann vitnar til einkunnarorða
Schweitsers, að veiðar hljóti að
vera andstæða lotningar fyrir lífi
á jörðinni.
Ég leyfi mér að efast um að sú
hafí verið skoðun þess mæta
manns.
Þvert á móti verður enginn góð-
ur veiðimaður án veralegrar þekk-
ingar á náttúranni og lotningar
fyrir „lífkeðjunni" og raunar dauð-
um hlutum líka eins og landslagi
og veðri (ef þeir era þá dauðir).
í ákúram sínum notar sr. Ragn-
ar hugtökin „fallegt og fijálst" um
bráðina til að þyngja áfellisdóm
sinn veiðimönnum.
Skotveiðimenn era ekki óvanir
því að liggja undir ámæli fyrir
áráttu sína, og þá gjarnan fýrir
að drepa falleg og fijáls dýr.
Ég efa þó að þeim yrði nokkuð
rórra í návist veiðimanns, þó ætla
mætti að klerki og öðrum sem svo
tala, þættu veiðar á fönguðu og
ljótu dýri réttlætanlegri.
Það sem kierkur skrifar um
bændur, slátrun og myndbirtingar
annars vegar, og ógeðslega blóð-
slóð hreindýradrápsmanna og skó-
sveina þeirra hinsvegar, er dálítið
eins og þegar maður sagði „stikk
frí“ í eltingaleik í æsku.
A.m.k. er það varla mjög áleitin
og djúpstæð andúð á „nauðungu
lífkeðjunnar" sem læknast með því
að líta undan, eigi maður leið hjá
sláturhúsi.
Mannskepnan er ugglaust eina
rándýrið sem er „með móral“ yfir
eðli sínu.
Mat fjölmiðla á því hvað frétt-
næmt er og framsetning þess er
svo önnur saga.
Séu þessir „drápsmenn villtra
dýra“ eins og sr. Ragnar kýs að
orða það, inntir eftir því hvað dragi
þá á veiðar væra þeir vísir með
að nota einmitt lýsingarorðin
„frelsi og fegurð" og jafnvel „frið-
sæld“ náttúrunnar, þrátt fyrir iðju
sína, á undan veiðieðlinu.
Það kann að undra skoðana-
„En mig grunar líka að
barnið hefði gert sig
ánægt með minna en
að gera því skóna að
veiðimennska sé van-
virðing við dýrin, sköp-
unarverkið og skapar-
ann sjálfan.“
bræður og systur sr. Ragnars að
þessu verður ekki móti mælt.
Flakkið, náttúran og gjaman
félagsmálanefndir eigi að geyma
um fólk og almennt um upplýs-
ingasöfnun, sem er fjarska við-
kvæmt mál hér.
Mér þykir verra að í áðumefndu
viðtali skuli aðeins vitnað í helm-
inginn af niðurlagsklausu greinar
minnar. í tilvitnuðu klausunni
sagði að sorglegt væri „ef blóð-
skammaráráttan leiðir harmleiki
yfír fjölskyldur með órökstuddum
gran eða fælir fólk frá hlýlegu lík-
amlegu sambandi við börn sín“.
En í næstu setningu, sem ekki er
tekin upp í viðtalinu, segir að það
þyrfti „einnig að tryggja að tekið
sé á raunveralegum málum þannig
að allir hlutaðeigendur, jafnt böm-
in og aðstandendur þeirra, fái
stuðning." Stuðning við að koma
fram rétti sínum og standa á hon-
um.
Að lokum ...
Eftir að ég skrifaði greinina
sögðu blöð hér frá máli, þar sem
tvítug stúlka biður nú um að föður
hennar, sem var dæmdur í fang-
elsi fyrir sifjaspell á hennar fram-
burði fyrir tveimur áram, verði
sleppt úr haldi. Hún segir að sál-
fræðingur, sem aðstoðaði hana
hafí lagt sér orð í munn. Bæði
feðginin eiga erfitt með að tjá sig
og engir lögfræðingar hafa fengist
til að taka málið að sér fyrr en
nú, þó stúlkan hafí beðið um þetta
strax eftir dóminn. Ef einhver nið-
urstaða er af umræðu síðustu ára
hér er hún kannski helst að kapp
sé best með forsjá, en alls ekki að
það eigi að þegja um þessi mál.
Það er skiljanlegt að þeir, sem
daglega aðstoða fórnarlömb sifja-
spells og kynferðisglæpa við að
fóta sig í lífínu sé annt um að
skjólstæðingar þeirra nái rétti sín-
um. En það á þá að vera réttur
þeirra, ekki óréttur á kostnað ann-
arra.
Vangaveltum í fjölmiðlum hér
um réttaröryggi sakborninga í
sifjaspellsmálum eða spurninga-
merki við málsmeðferð og sifja-
spellsmálum undanfarinna ára
hefur stundum verið mætt með
aðdróttunum um að slík afstaða
væri sprottin upp af gruggugum
hvötum til að gera sem minnst úr
sifjaspelli. Ég læt lesendum sjálf-
um eftir að dæma um hvort grein
mín gefur tilefni til slíkra álykt-
ana...
Höfundur skrifar í Morgunblaðið
greinar frá Kaupmannahöfn.
félagsskapurinn toga fastar í alla
þá sportveiðimenn sem ég þekki,
en aflinn, sem jafnaðarlega er ekki
meiri en svo að verulega hlut-
drægni þarf til að réttlæta tilkostn-
aðinn með honum einum.
Frelsi, fegurð og óhræsi era
hugtök, og hvorki rétt né röng í
sjálfu sér.
Sr. Ragnar er auðvitað í sínum
fulla rétti með að álíta mig óhræsi
en ég áskil mér allan rétt til að
andmæla.
Um frelsið og fegurðina er lík-
legra að við gætum verið sam-
mála, þó sínum augum liti hvor
silfrið.
„Sportveiðimenn sem vaða um
og skjóta á allt kvikt sem fyrir
verður“ er hinsvegar rangt. Full-
yrðing sem, ekki er unnt að við-
hafa nema fyrir hendi sé ærið stað-
góð vanþekking á veiðum og þeim
sem þær stunda.
Góður veiðimaður dvelur lang-
dvölum úti í náttúranni, (utan við
ys og streitu borgarinnar), rann-
sakar samspil hennar og hætti
b'ráðarinnar og er, gagnstætt því
sem sr. Ragnar lætur í Veðri vaka,
vandfýsinn.
Nú efa ég ekki að sr. Ragnari
gangi gott eitt til með grein sinni,
en mig granar líka að bamið hefði
gert sig ánægt með minna en að
gera því skóna að veiðimennska
sé vanvirðing við dýrin, sköpunar-
verkið og skaparann sjálfan.
Höfundur er kortagerðarmaður
og sportveiðimaður m.m. í
frístundum.