Morgunblaðið - 31.12.1992, Blaðsíða 30

. 30 B
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1992
37HAÍ1
/, Ég shgl lálo. gtiilCL þettCL n
Með
morgunkaffínu
Ást er...
TM Rea. U.S Pat Oft.-all rlght* rmerved
• 1903 Loa Angeies Tlm®a Syndlcato
Ég er ekki lengur í fýlu.
HÖGNI HREKKVÍSI
BREF TIL BLAÐSINS
Aðalstræti 6 101 Reylgavík - Sími 691100 - Símbréf 691222
Vandinn við nýjar bækur
Frá Hallgrími Helgasyni:
Miðvikudaginn 2. desember sl.
birtist hér í Morgunblaðinu umsögn
Jóns Özurar Snorrasonar um bók
Þorvaldar Þorsteinssonar, „Engill
meðal áhorfenda", sem bókaútgáfan
Bjartur gaf út á dögunum.
Nú ætla ég ekki að reyna að snúa
skoðunum gagnrýnandans á þessu
verki, þó mín sé önnur, en vil hins-
vegar andmæla þeirri aðferð sem
hann beitir í umfjöllun sinni.
„Engill meðal áhorfenda" er ný-
stárleg bók sem ekki verður auðdreg-
in í neinn af höfuðdilkum bókmennt-
anna (saga, leikrit, ljóð) og Jón Özur
hefur orð á þessu í grein sinni en
stingur uppá því kæruleysislega að
kannski megi kalla þetta „vasaleik-
rit“, orð sem e.t.v. lýsir þessum verk-
um best. Gagnrýnandinn áttar sig
þó greinilega ekki á því að þama er
hann að stela orði frá höfundinum
sjálfum, en Þorvaldur rak um skeið
Vasaleikhúsið á Rás Tvö. Jón Özur
er greinilega ómeðvitaður um þetta
líkt og nálgun sína á bókinni al-
mennt. Hann mætir til leiks með
gamalt flokkakerfi í huga, reynir að
þröngva reglum þess uppá hið nýja
framboð og verður skiljanlega fyrir
vonbrigðum. Hann opnar bókina með
aðra bók í huga.
Það sem einkum kemur upp um
fyrirframhugmyndir umfjallarans er
orðalag í niðurlagi greinar hans þar
sem segir að bókin sé „ .. . miklu
fremur tilraun við ákveðið form en
að um lifandi skáldskap sé að ræða
enda er hér hvorki á ferðinni hríf-
andi persónusköpun né hreyfanleg
atburðarás."
í „Engli meðal áhorfenda" er ekki
að finna persónusköpun í hefðbund-
inni merkingu, heldur eru persónurn-
ar miklu fremur persónur um persón-
ur, í sumum tilfellum einmitt samdar
upp úr flötum klisjum skólabóka,
annars staðar dregnar út úr hvers-
dagsmáli myndbandaleigunnar og
enn annars staðar upp úr grískri
forneskju líkt og í þættinum „Oidíp-
úsl“.
Það er því merki um alvarlegt
skilningsleysi þegar gagnrýnandinn
segir að „persónusköpun" sé „ákaf-
lega flöt“. Slíkt er sambærilegt við
það að myndlistargagnrýnandi væni
abstraktmálara eins og Svavar
Guðnason um kunnáttuleysi í ana-
tómíu. Auk þess er það hreinlega
rangt hjá Jóni Özuri þegar hann seg-
ir að í leikþáttunum sýnist sér vera
lítill munur „ ... á slökkviliðsmanni
og Ödipus konungi, flugfreyju og
Jónasi Hallgrímssyni“ nema gagn-
rýnandinn vilji meiria að Þorvaldur
jafnist á við sjálfan Sófókles í öllu
sem hann gerir. En svo gott (eða
slæmt) er það ekki. Innan aðferðar
Þorvaldar rúmast ýmsir stílar,
slökkviliðsmaðurinn er eins og tal-
andi bæklingur frá eldvarnaeftirlit-
inu, Öidípús kominn á gæsalöppum
úr Þebuleikjunum (Menningarsjóður
1978, þýð. Jón Gíslason), flugfreyjan
úr rauðri flugástarsögu og Jónas
mælir eins og af fjölunum í gamla
Gúttó út úr síðrómantísku aldamóta-
leikriti s'em gott ef ekki virðist þýtt
úr dönsku.
„Engill meðal áhorfenda“ er ekki
Skugga-Sveinn heldur fremur
skugginn af Skugga-Sveini og það
skugginn af framliðnum Skugga-
Sveini sem nú er kominn með vængi
og hefur vöðlað þeim saman til að
geta setið á meðal áhorfenda í þessu
Vasaleikhúsi.
Maður hélt það liðna tíð að lista-
menn þyrftu að búa við það forsendu-
leysi í umfjöllun sem var svo ríkjandi
hér á landi fram eftir öldinni. Maður
hélt að menntunin væri orðin slík og
menningarrásirnar svo samtengdar
umheiminum að ekki væri lengur
hætta á að gagnrýnendur stæðu ráð-
þrota gagnvart nýjum straumum inn-
an listgreina. Eina ráðið til að koma
í veg fyrir slíkt er að menn leggi enn
harðar að sér. í raun krefst það jafn
mikillar vinnu að vera góður gagn-
rýnandi og að vera listamaður, hann
má aldrei sofna á verðinum.
Eins og margir sem standa ráð-
þrota gagnvart nýjum hlutum kallar
Jón Özur sögur Þorvaldar m.a.
„hræðilega íhaldsamar" (prentvilla
Mbl.), segir að textinn sé...nán-
ast sótthreinsaður eins og hann hafi
verið lesinn yfir af íhaldssömum
málfarsráðunaut" og að „upphafn-
ingin“ sé aðalatriði bókarinnar sem
samanstandi af „hátíðlegum svið-
setningum".
Fyrir utan það að innihalda alls-
konar málbögur úr Kringlu-máli nú-
tímans þá felst húmor Þorvaldar ein-
mitt í því að hefja þær upp á stall
formfestunnar. Fyrir okkur sem vön
erum að umgangast hlutina með
kærulausum flýti og henda flestum
þeirra að notkun lokinni verður það
fyndið að heyra viðskiptavin á kaffi-
húsi, sem pantað hefur eplaköku,
áminna afgreiðslustúlkuna um að
gleyma nú ekki ísnum og ijómanum
og hana svara á móti með áherslu-
þunga: „Því gleymi ég aldrei.“
Þá á ég erfitt með að sætta mig
við þá fullyrðingu bókfjallara að allar
frásagnirnar séu „aðeins mismun-
andi tilbrigði við sama stefið eða
sömu grunnsöguna" og innihaldi
„allar sömu hugmynd". I bókinni er
að finna bæði samtalsþætti, mónó-
lóga, sem og hreinar lýsingar og
kvæði, þar sem fengist er við marg-
vísleg minni, allt frá nöturlegri
dauðastund yfir í stund við grillið,
og flakkað fram og aftur í tíma, frá
konungshöllinni í Þebu að reykvísk-
um smalasteini í byrjun aldarinnar,-
Stundum er leiksviðið svið en annars
staðar símaborð í heimahúsi og enn
annars staðar þanið út að ystu sjón-
arrönd eða reist uppí sextán hæða
skrifstofubyggingu „handan götunn-
ar“. í upphafí hvers þáttar verður
að skilja við forsendur þess næsta á
undan. Maður hefur ekkert „í vasan-
um“ í þessu leikhúsi.
Hér er heldur ekki um „hátíðlegar
sviðsetningar" að ræða því þessar
uppfærslur taka einmitt ekkert of
hátíðlega, ekkert er fyrirfram gefið
og allt getur gerst. Og þó ekki sé
hér um „hrífandi" persónusköpun og
„hreyfanlega" atburðarás að ræða
samkvæmt hljóðan þessara orða, þá
er hér á ferðinni „lifandi skáldskap-
ur“ því hann er nýr og óvæntur.
í umfjöllun Jóns Özurar Snorra-
sonar um bók Þorvaldar Þorsteins-
sonar segir: „Líklega myndu fáir
tala svona saman inn (prentv. Mbl.)
í brennandi húsi:
„Slökkviliðsmaður: Vertu ekki
hrædd. Ég er kominn inn í eldinn til
þess að bjarga þér frá því að brenna.
Kona: Guði sé lof að einhver er
kominn til þess að bjarga mér. Ég
var algjörlega bjargarlaus héma inni
í eldinum. Ég var raunar orðinn
(prentv. Mbl.) úrkula vonar um að
einhver myndi láta sjá sig. Ég gerði
líka ráð fyrir því að það væri ekki
nema fyrir algjöra úrvalsslökkviliðs-
menn að bijóta sér leið hingað inn
til mín og maður veit aldrei hveijir
eru á vakt.“
Einmitt. Líklega myndu fáir tala
svona saman inni í brennandi húsi.
Vandi gagnrýnenda verður að ei-
lífu sá að þurfa sífellt að fjalla um
nýjar bækur.
HALLGRÍMUR HELGASON,
Glaðheimum 18, Reykjavík.
Víkveiji skrífar
Aramótahugleiðingar í fjölmiðl-
um vilja oft verða vandræða-
legar þegar höfundarnir snúa sér
frá því að líta yfir farinn veg og
ætla að fara að spá um ókomna tíð.
Sumum finnst samt, að þeir verði
að láta nokkra spádóma falla og
leggja heilann ærlega í bleyti fyrir
hver áramót. Hjá blaðamönnum
Pressunnar virðast heilabrotin ekki
hafa gengið sem skyldi í þetta sinn.
Undir fyrirsögninni „Þetta gerist
örugglega úti í heimi á árinu 1993“
birtist í áramótablaði Pressunnar
yfirlit um það, sem menn þar á bæ
telja sig nokkuð örugga um að verði
á dagskrá á nýja árinu. Þetta væri
ekki í frásögur færandi nema af því
að upptalningin er bein og orðrétt
þýðing upp úr sérútgáfu brezka
tímaritsins The Economist um horf-
ur í alþjóðamálum á nýja árinu. Pist-
illinn, sem í The Economist heitir
„Diary for 1993“ er birtur óstyttur
í Pressunni, nema hvað því er sleppt
að í september eigi The Economist
150 ára afmæli! Pressumenn geta
hvorki The Economist sem heimildar
né upprunalegrar heimildar brezka
tímaritsins. Víkveija þykir þetta
heldur slöpp blaðamennska.
XXX
Nú sem endranær er ástæða til
að vara fólk við sprengihætt-
unni um áramótin. Hún getur verið
í margvíslegu formi, til dæmis vill
Víkveiji ráðleggja fólki að fara var-
lega með kampavínsflöskur svo
tapparnir slasi engan og gæta hófs
í mataræði, svo að áramótin verði
ekki sprengidagur í því tilliti. En
að öllu gamni slepptu vill Víkveiji
eindregið hvetja fólk til að fara með
fyllstu gát við meðferð flugelda og
púðurs um áramótin. Strax eftir
jólahátíðina fór að bera á því að
börn og unglingar væru með púður
úr flugeldum, sem hellt er í rör og
útbúnar svokallaðar rörasprengjur.
Þessar sprengjur eru engin leikföng;
þær gera að vísu háan hvell, en þær
hafa líka svipt ungmenni sjóninni
eða orðið til þess að ungt fólk hefur
brennzt alvarlega eða misst fíngur.
Víkveiji las í dönsku blöðunum að
í Árósum hefði verið komið upp
sérstakri lögreglusveit, sem sæi
annars vegar til þess að flugeldasal-
ar seldu ekki börnum og unglingum
undir 18 ára aldri skotelda og hins
vegar að fólk á þessum aldri hefði
ekki slíkan varning undir höndum.
Víkveija finnst að svipað fyrirkomu-
lag mætti taka upp hér á landi.
XXX
Nú finnst Víkveija nóg komið
af aðfinnslum og aðvörunum.
Áramótin eru skemmtilegur tími,
sem bezt er að nota til að líta yfir
farinn veg og hlakka til framtíðar-
innar í faðmi fjölskyldunnar,
skemmta sér með vinum sínum og
ef til vill að strengja ný heit. Vík-
veiji óskar lesendum Morgunblaðs-
ins gleðilegs árs og friðar.