Morgunblaðið - 11.02.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ EIMMTUDAGUR 11, FEBRÚAR 1993
Sigurður Guðmundsson skóla- Gunnar Stefánsson
meistari
skrifað er um Laxness nú á dög-
um, er furðulega einhliða. Undrun
og aðdáun getur verið lofsverð út
af fyrir sig en á ekkert skylt við
raunverulega gagnrýni, það er að
rýna í gegnum verk.
Gísli Brynjúlfsson talaði um lær-
dóms sundur hlutan. Þau orð koma
í hugann við lestur ritgerðarinnar
„Þetta var líf hans“ eftir Gunnar
Jóhannes Árnason; undirtitill: Að-
venta Gunnars Gunnarssonar í
heimspekilegu ljósi. »Það sem ger-
ir Benedikt yfirleitt í frásögur fær-
andi er hin sérviskulega árátta
hans að leita að kindum sem hann
á ekki, um hávetur, ótilneyddur«,
segir Gunnar Jóhannes.
Sérviskuleg árátta? Ef til vill
má orða það svo. Hitt er á að líta
að »sérvitringar« á borð við Bene-
dikt voru í hverri sveit. Eftirleit
seint á hausti taldist til reglu frem-
ur en undantekningar. Að orðspor
fór af Fjalla-Bensa öðrum fremur
stafaði af því, meðal annars, að
hann fór einn, hann fór haust eft-
ir haust áratugum saman, og hann
gekk langt og var lengi í burtu.
Auðvitað fór hann ferðir þessar
sjálfviljugur. En hann átti líka bet-
ur heimangengt en margir sveit-
ungar hans, þeir sem fleira áttu
féð. Aðventa er vel sögð saga, stór-
brotin í einfaldleik sínum. Enginn
veit með vissu hveiju höfundurinn
var að velta fyrir sér á þeirri stundu
sem hann valdi þetta efni. Að fyr-
ir honum hafi vakað að setja sam-
an einhveija háspekilega kenni-
setningu um lífið og tilveruna? Það
má svo sem vera. Allt um það eru
hugleiðingar Gunnars Jóhannesar
engin ritskýring heldur útlegging,
líkt og prestar velja sér texta til
að leggja út af en tala stundum
um allt annað.
Arnheiður Sigurðardóttir geng-
ur hins vegar beint að efninu —
og heldur sér við það — í saman-
tekt sinni, Baráttuár í Höfn, þar
sem hún tínir saman staðreyndir
ýmsar um Kaupmannahafnarár
Guðmundar Magnússonar eða Jóns
Trausta. Þátt sinn byggir Arnheið-
ur á gaumgæfilegri athugun en
sparar sér hugarflug. Er þátturinn
því kærkomnari að lítið hefur verið
skrifað um Jón Trausta hingað til,
sennilega vegna þess að þjóðin
hefur ekki enn komið sér saman
um hvaða afstöðu skuli taka til
verka hans.
Meðal annars efnis í Andvara
þessum má svo nefna ritgerð Helga
Skúla Kjartanssonar, Island og
„Evrópusamruni“ miðalda. Sturl-
ungaöldin og túlkun hennar í ís-
lenskri sagnaritun. Helgi Skúli
segir heilmikið um Sturlungaöldina
en minna um Evrópusamrunann
sem síst var að furða því valt er
að bera saman hugmyndir manna
á 13. og 20. öld. Og það gerir
höfundur sér að öllum líkindum
ljóst: »Sagan er alltaf eins konar
samræða líðandi stundar við fortíð
sína«, segir hann. Nokkuð er líka
til í því. Fulldjarft er þó að segja
»alltaf«. Því mjög er misjafnt hvað
hver samtími heimtar af sögunni.
Á áttunda áratugnum var því bein-
línis haldið fram að sagnfræðinni
bæri að þjóna pólitískum hagsmun-
um. Þar af spratt samfélagsfræðin
svokallaða. Eigi að síður hefur
margur sagnfræðingurinn, bæði
fyrr og síðar, leitast við að stunda
fræði sín á vísindalegum grunni
einum saman, safna heimildum,
vega þær og meta og reyna síðan
að gera sér heildarmynd af brotun-
um án hliðsjónar af atburðarás líð-
andi stundar, eða með öðrum orð-
um: lifa sig inn í liðna tímann.
»... miðaldamenn hugsuðu svo
gjörólíkt okkur ...« segir Helgi
Skúli. Ekki skyldi þæfa við hann
um það. Hitt er allt lakara að við
vitum svo sáralítið hvað og hvern-
ig þeir hugsuðu. Sturlunga lýsir
nákvæmlega hvernig menn börð-
ust en þegir um hitt hvað þeir
voru að hugsa meðan þeir börð-
ust. Ritgerð Helga Skúla er vel
læsileg þó þar komi fátt nýtt fram.
En fyrirsögnin ber nokkurn aug-
lýsingakeim.
Sú var tíð að Andvari hélt sig
fjarri nýjum skáldskap. Það breytt-
ist þegar Gunnar Stefánsson tók
við ritinu. í þessu hefti eru meðal
annars birt þijú ljóð eftir Baldur
Óskarsson. Baldur var forðum til-
raunamaður í ljóðlistinni; og er það
raunar enn. En hvort tveggja er
að ljóðlist hans sækir í átt til ein-
földunar, og svo tengist hún land-
inu meir en fyrrum þannig að ljóð
Baldurs hafa nú mun breiðari skír-
skotun en áður. Ljóðin þijú, sem
nú birtast, heita Grá-blá-grænt,
Og spölur er út í haf og Leiðin
innmeð öldum — Vel mega þau
kallast ættjarðarljóð, enda þótt þau
greini sig frá þess háttar kveðskap
eins og hann gekk og gerðist um
aldamótin síðustu. Ljóð Baldurs
vekja einatt forvitni, enda ólíklegt
að hann sé kominn að lokamarki
í ljóðlist sinni.
Sama má reyndar segja um ritið
sem heild. Það hefur verið að þró-
ast og breytast og má gjarnan
sýna á sér enn fleiri hliðar í fram-
tíðinni.
V
m
James Clapperton
_________Tóniist______________
Jón Ásgeirsson
Píanótónleikarnir, sem haldnir
voru sl. mánudag á vegum Myrkra
músikdaga í Listasafni íslands
munu verða mönnum minnisstæð-
ir fyrir afburða píanóleik James
Clapperton. Þarna var að verki
flytjandi, er ekki aðeins réð yfir
ótrúlegri tækni, heldur og þeim
skilningi á viðfangsefnum sínum,
að formskipan verkanna bókstaf-
lega talað myndhverfðist í hönd-
um hans.
Clapperton hóf tónleikana með
verki eftir reiknilistamanninn
Xenakis, í verki sem nefnist Mists,
þar sem aðallega er leikin er tón-
stiga í alls konar formum og víxl-
unum og með tilvísan í upphafstón
ferlið, verður form verksins eins
konar ABA. Þetta verk er samið
1980 en tónleikunum lauk með
öðru verki eftir Xenakis, sem var
samið 1973 og mátti glögglega
heyra, að tónefnið var eldra, þar
sem brá fyrir tónölum stefjum hér
og þar. Bæði verkin gera miklar
kröfur til flytjandans og minnti
flutningur Clappertons, undirrit-
aðan oft á kraftmikinn flutning
Polinis, í annarri sónötunni eftir
Boulez.
Önnur verk á þessum tónleikum
voru ekki síður vel leikin af Clap-
perton en þar ber fyrst að nefna
Orchid, eftir Edward Dudley
Hughes. Vinnugerð þessa verks
mætti kalla flækjukontrapunkt,
ekki í niðrandi merkingu, heldur
vegna þess hversu raddskipanin
er margofin án þess að vera sam-
ofm. Tilvitnunartónlist hefur oft
verð sögð bera merki þess að við-
komandi skorti hugmyndir og
verktaka tilvitnunarinnar sjálfrar,
sé í raun „hugmyndaþjófnaður".
Hvað sem þessu líður var verk
Michael Finissy óttalega litlaus
samsetningur, sem frábær leikur
Clapperton bjargaði ekki. Spleen
heitir verk eftir James Dillon, og
er það í eins konar óreiðustíl (kao-
tískt), þar sem unnið er með þrá-
stef (ostinato), sem aðgreind eru
með staktónastefjum, er fyrst
heyrast í bassa. Þegar óreiðan
hefur færst upp á hásviðið og fær
glitrandi blæ, er staktónastefið
einnig notað en þá í efstu rödd.
Með skýrskotun til upprunalegu
óreiðunnar, fær verkið einkenni
þrenndarformsins (ternary) en
endar á tveimur kadensulíkingum.
Bæði þetta og verk Hughes eru
ágætlega samin verk og voru
hreint frábærlega vel leikin af
Clapperton.
0 gula undraveröld, heitir verk
eftir Hilmar Þórarson og er þar
um að ræða stemmningar frá veru
Hilmars í Kaliforníu. Það er ein-
kennilegt og mjög mismunandi, í
hvaða brunna tónskáld leita, er
þeir sækja sér efni til svölunar
hugarþrá sinni. Sökum þess hve
erfitt getur verið að koma böndum
á fyrirbæri eins og tilfinningu og
ekki síður, að tilfmningar eiga sér
ekki vísan stað í fínum vísindum,
leitast margir við að finna verkum
sínum grundvöll í vel útskýranleg-
um útreikningum. Það er engu
líkara en sköpunarhvatinn sé blátt
áfram reikningsdæmi og því er
nokkuð sérstakt, að í tveimur
verkum, sem leikin hafa verið á
vegum Myrkra músikdaga, eftir
Hilmar, er yrkisefnið umhverfis
James Clapperton
upplifun. Á tónleikum fyrir helgi
sá Hilmar m.a. fyrir sér, er ógn-
þrungnar myndastyttur (verði
Búdda) stigu niður af stalli sínum,
og nú er yrkisefnið brennandi
sólglitið í Kaliforníu. Verk Hilm-
ars er í raun eins konar „solf-
eggio“, einraddaður og leikandi
vefnaður, sem í höndum Clappert-
ons varð glitrandi og sólgulur.
Structure eftir Kjartan Ólafs-
son, er útreiknaður leikur með
tremólur, er hefjast á djúpsviðinu
er stefna upp á við. Einstaka stef,
brotnir hljómar, mynda mótvægi
við tremólurnar og er verkið sér-
lega einfalt að gerð og ljóst við
heyrn, hvað tónskáldið er að gera.
Að því leyti til er verkið ekta og
vel unnið skólastykki, þar sem
tónfræðileg markmið og útfærsla
haldast í hendur.
Það sem hæst reis á þessum
tónleikum var flutningurinn hjá
James Clapperton, sem er af-
burðagóður píanóleikari.
Stórsýning
Geirmundar
Valtýssonar
LAUGARDAGINN
13.FEBRÚAR
Geirmundur,
Berglind Björk,
Guðrún Gunnarsdóttir,
Ari Jónsson,
Maggi Kjartans
Bíddu við - Með vaxandi þró
Ort í sandinn - Ég er rokkari
Fyrir eitt bros - Sumarsæla
Ufsdansinn - Þjóðhátíð í Eyjum
Helgin er að koma
I syngjandi sveiflu - Sumarfrí
Utið skrjáf i skógi -Með þér
Ég syng þennan söng
Á þjóðlegu nótunum
Tifar tímans hjól - Vertu
Kynnar:
Þorgeir Ástvaidsson og Margrét Biöndal.
JMatseðill:
‘Rjómastífw •Princess mcðJiuflnkjöti
Lamha- oij ijrisasteik með ijrilluðum sveppum oq rósmarínsósu
ífppclsinurjómarönd
Ég bíð þín - Á fullri ferð
Ég hef bara áhuga á þér
Þríréttaður kvöldverður kr. 3.900,
ÞÚ SPARAR KR. 1.000,-
KRIS
KRISTOFFERSON
19. OG 20. FEBRÚAR
Þessi heimslrægi söngvari og
leikari heldur tvenna tónleika á
Hótel íslandi.
Nú mæta allir aödáendur Kris
Kristofferson á tónleika sem lengi
verða í minnum hafðir.
. KoiiiiiksUmin) sjiiriiiTCtltisií/ni
I 'illikivilthid Itiinlnilillc //n-r) kixililjiiilnsósii
.Mokkuis iiicJ lii'iixhisósti
Allir kannast við lögin:
Help me make it
Aie and Bobby McGee
For the Good Times
Látum sönginn hljóma
Nú er ég léttur - Nú kveð ég allt
Hljómsveit Geirmundar
Valtýssonar leikur fýrir dansi
Verðádansleik
hotf.Ij ]MAm
SÍMI687111
Why Me
Loving Her Was Easier
Verð aðgöngumiða:
Þríréttaður kvöldverður kr. 5.300,-
Án matar kr. 2.500,-
Miðasala og borðapantanir daglega milli kl. I4-I8 á Hótel Islandi.
OTSALA
20-50% afsláttur
» hummel
Allur vetrarfatnaður,
íþróttagallar, íþróttaskór,
skíði, skíðaskór o. fl. o. fl.
SPORTBUÐIN
ARMULA 40 • SÍMAR 813555, 813655. g