Morgunblaðið - 01.07.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. JÚLÍ 1993
Sigurður Á. Signrjónsson leignbílstjóri vann mál sitt gegn íslenska rfldnu fyrir Mannréttindadómstóli Evrópu
Brot á frelsi til að
vera utan félags
BREYTA þarf lögum um leiguakstur vegna niðurstöðu Mannréttinda-
dómstólsins í Strassborg í máli Sigurðar Á. Sigurjónssonar leigubíl-
stjóra gegn íslenska ríkinu. Dómurinn kann að varpa nýju Uósi á
hvað felist í félagafrelsi; réttmæti lögbundinnar skylduaðildar að
lífeyrissjóðum annars vegar og ákvæða kjarasaminga um forgangs-
rétt stéttarfélagsfólks til vinnu hins vegar. í leigubílstjóramálinu
þurfti dómstóllinn að svara því hvort 11. grein Mannréttindasátt-
mála Evrópu, sem fjallar um frelsi til að stofna og ganga í félög,
veitti einnig rétt til að vera utan félaga. Hvort hún verndi svokallað
neikvætt félagafrelsi. Svo var talið og sagt í dóminum, sem kveðinn
var upp í gærmorgun, að íslenska ríkið hefði brotið gegn ákvæðinu.
Því hefði verið óheimilt að skylda menn til aðildar að Frama, félagi
leigubílsljóra, með lagasetningu árið 1989. Vísað er í dóminum til
ýmissa alþjóðasamþykkta er vernda neikvætt félagafrelsi og sagt
að Mannréttindasáttmálinn sé ekki dauður bókstafur og hljóti að
taka mið af aðstæðum dagsins í dag.
Málsatvik eru þau í megindrátt-
um að Sigurður fékk árið 1984 leyfi
til leigubifreiðaaksturs í Reykjavík
og gekk í Frama eins og krafist
var. Ári síðar hætti hann að greiða
félagsgjöld og var sviptur atvinnu-
leyfi af þeim sökum árið 1986.
Hæstiréttur ógilti sviptinguna 1988
þar sem reglugerðarákvæðið er hún
byggðist á skorti lagastoð. En Al-
þingi brást við með lagasetningu
árið eftir, þar sem félagsaðildin var
gerð að skilyrði atvinnuréttinda.
Sigurður gekk þá í Frama á ný, en
var óánægður og skaut máli sínu
til Mannréttindanefndarinnar í
Strassborg. Nefndin taldi að um
brot á Mannréttindasáttmálanum
væri að ræða og vísaði málinu
áfram til endanlegs úrskurðar dóm-
stólsins.
Ákvæðið um félagafrelsi
í 11. grein Mannréttindasáttmál-
ans segir að menn hafi rétt til að
mynda félög, þar á meðal stéttarfé-
lög til verndar hagsmunum sínum.
Önnur málsgrein kveður á um að
réttur þessi skuli ekki háður öðrum
takmörkunum en lög mæli fyrir um
og nauðsyn beri til í lýðfijálsu þjóð-
félagi vegna þjóðaröryggis eða al-
mannaheilla, til að firra glundroða
eða glæpum, til vemdar heilbrigði
eða siðgæði, eða réttindum og frelsi
annarra.
Niðurstaða Mannréttindadóm-
stólsins var sú að í þessu felist einn-
ig réttur til að vera ekki í félagi.
Akvæði laga 77/1989, um að aðild
að Frama þurfí til að fá eða halda
akstursleyfí, fari þvert á fyrri mgr.
11. greinar í sjálfu sér. Þegar við
bætist andstaða Sigurðar við aðild
sé einnig brotið á greininni virtri {
ljósi 9. greinar Mannréttindasátt-
málans um skoðanafrelsi og 10.
greinar um tjáningarfrelsi.
Um 2. mgr. 11. greinar segir
dómurinn ljóst að skylduaðild að
Frama hafi verið komið á með lög-
um og ætlunin að vernda réttindi
annarra bílstjóra. En dregið verði
í efa hvort nauðsyn hafí borið til
hennar þegar veginn sé réttinda-
missir Sigurðar og sú þvingun sem
hann var beittur andspænis hags-
munum tengdum hlutverki Frama
við skipulag og eftirlit leiguaksturs.
Alþjóðasamþykktir
í forsendum dómsins er vikið að
ýmsum sáttmálum og samþykktum
alþjóðastofnana er vernda nei-
kvæða félagafrelsið: Mannréttinda-
yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna frá
1948 (20. gr.), samþykkt Alþjóða
vinnumálastofnunarinnar (nr. 87)
og yfírlýsingu Evrópubandalagsins
um grundvallarréttindi launafólks
(11. gr.). Að auki er bent á að þing-
mannasamkunda Evrópuráðsins
hafí 1991 samþykkt að bæta
ákvæði um réttinn til að standa
utan stéttarfélags við 5. grein Fé-
lagsmálasáttmála Evrópu. Á grund-
velli þeirrar greinar hefur ísland
verið gagnrýnt.
Dómstóllinn í Strassborg gerði
íslenska ríkinu að greiða Sigurði
nærri 2 milljónir króna vegna kostn-
aðar við þýðingar og ferðalög og
þóknun lögmanns hans. Fyrir ís-
lenska ríkið fluttu málið Þorsteinn
Geirsson ráðuneytisstjóri og Gunn-
laugur Claessen ríkislögmaður með
aðstoð Markúsar Sigurbjörnssonar
prófessors. Lögmaður Sigurðar var
Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. en
af hálfu Mannréttindanefndarinnar
talaði Hans Danelius hæstaréttar-
dómari frá Svíþjóð. Rolv Ryssdal
forseti Mannréttindadómstólsins
kvað upp dóminn í gær, en auk
hans fjölluðu um það átta dómarar.
Þór Vilhjálmsson, einn dómara í
málinu, var ósammála túlkun meiri-
hlutans á 11. grein og skilaði sér-
atkvæði. Hann vísaði þar í gögn
um undirbúning Mannréttindasátt-
málans 1950 og fyrra sératkvæði
sitt og tveggja annarra dómara í
Strassborg í máli gegn Bretlandi
árið 1981. Við setningu sáttmálans
var fellt út ákvæði um vernd nei-
kvæðs félagafrelsis, þótt slík regla
hefði verið sett í Mannréttindayfír-
lýsingu SÞ tveimur árum fyrr. Rök-
in 1950 voru m.a. þau að sáttmál-
inn ætti ekki að taka til svo póli-
tískrar spumingar.
. Morgunblaðið/Einar Falur
Domunnn skoðaður
SIGURÐUR A. Siguijónsson með dóm Mannréttindaadómstólsins.
Afnema takmark-
anir á fjölda leyfa
SIGURÐUR A. Sigurjónsson, sem vann mál sitt gegn íslenzka nk-
inu fyrir Mannréttindadómstóli Evrópu í gær, segist fagna niður-
stöðunni, enda hafi hann ekki getað unað því að vera lögskyldaður
í félag. Sigurður segist ætla að beijast fyrir því, að þegar lögum
um leigubifreiðaakstur verði breytt í samræmi við dóm Mannrétt-
indadómstólsins verði þau endurskoðuð frá grunni og spurning-
unni svarað, hvort almannaheill
vinnuleyfa.
„Stjómarskráin segir okkur að
ekki megi leggja hömlur á atvinnu-
frelsi manna nema almenningsheill
krefjist, enda komi lagaboð til,“
sagði Sigurður. „Þegar upphaflegu
lögin vom sett 1955 voru almenn-
ingsheillarforsendur, sem lágu að
baki takmörkun á fjölda leigubíla,
þær, að rétt þótti að vemda menn,
sem lögðu út í jafnmikla fjárfest-
ingu og að kaupa fólksbifreið. Eins
þótti rétt að takmarka fjöldann til
að koma í veg fyrir sprúttsölu.
Þessar forsendur eru engan veginn
fyrir hendi í dag.“
útheimti takmörkun á fjölda at-
Ekki verði leyfisveitinga-
kerfi í leigubílaakstri
Sigurður sagði það pólitíska
skoðun sína að ekki ætti að vera
leyfísveitingakerfi í leigubílaakstri
og það hefði verið ein forsenda
þess að hann hefði neitað að vera
í Frama. „Menn eiga að keyra á
viðurkenndum stöðvum, en allir
sem uppfylla ákveðin skilyrði á
borð við hreint sakarvottorð og
fleiri almenn skilyrði ættu að vera
frjálsir að því að setja upp eigin
stöð,“ sagði hann.
VSI og ASI gera mismikið úr fordæmisgildi dóms Mannréttindadómstólsins
Deilt um greiðslu félagsgjalda
TALSMENN Vinnuveitendasambandsins og Alþýðusambandsins gera
mismikið úr fordæmisgildi dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í
máli Sigurðar A. Siguijónssonar hvað varðar ákvæði um aðild að
stéttarfélögum almennt. Alþýðusambandið heldur þvi fram að yfir-
leitt sé ekki um skylduaðild að verkalýðsfélögum að ræða hér á
landi heldur aðeins skyldu til að greiða félagsgjöld. Vinnuveitendur
telja hins vegar að oft sé um beina skylduaðild að ræða og að stétt-
arfélögin eigi ekki að fá að innheimta félagsgjöld af öðrum en félags-
mönnum sínum.
Lára V. Júlíusdóttir, fram-
kvæmdastjóri Alþýðusambandsins,
sagði að í dómi Mannréttindadóm-
stólsins væri eingöngu íj'allað um
lögþvingaða skyldu til að vera í
félagi. „Forgangsréttur meðlima í
stéttarfélögum til vinnu á félags-
svæðinu og takmörkuð aðildar-
skylda út frá þeim rétti er skylda,
sem komin er á í fijálsum kjara-
samningum og dómurinn tekur því
ekki til slíks,“ sagði Lára. „Það eru
ekki aðeins stéttarfélögin, sem sam-
þykkja þetta, heldur eru þetta
kjarasamningsákvæði, sem vinnu-
veitendur samþykkja einnig. Oft er
gagnkvæmur forgangsréttur, þann-
ig að vinnuveitendum er skylt að
ráða til sín félagsmenn í stéttarfé-
lögum og á móti mega launþegar
ekki vinna hjá öðrum en vinnuveit-
endum, sem eru félagar í vinnuveit-
endasamtökum."
Almennt ekki skylduaðild
Lára sagði að almennt væri ekki
skylduaðild að stéttarfélögum hér
á landi. Forgangsréttarákvæðin
fælu ekki í sér skylduaðild. Mönnum
væri skylt að greiða félagsgjöld til
stéttarfélagá, en það þýddi ekki að
þeir væru skyldugir að vera félag-
ar. „í langflestum tilvikum getur
einstaklingurinn ákveðið hvort
hann vill vera í stéttarfélagi eða
standa utan þess. Dómurinn hefur
fordæmisgildi fyrir lögbundna
þvingun, en um slíkt er yfirleitt
ekki að ræða,“ sagði Lára.
Aðspurð hvort með greiðslu-
skyldu til stéttarfélaga væri í raun
ekki oft verið að þvinga menn til
að greiða fé til aðgerða eða starf-
semi, sem striddi gegn skoðunum
þeirra, sagði Lára að afstaða stétt-
arfélaganna væri að menn borguðu
fyrir að fá að vinna eftir þeim samn-
ingi, sem félögin gerðu. „Bara
samningsgerðin og að fylgja samn-
ingnum eftir felur í sér mikla vinnu
og kostnað. Það eitt út af fyrir sig
réttlætir þessa greiðsluskyldu til
stéttarfélags. En að sjálfsögðu
verða stéttarfélögin að gera sér
grein fyrir þeirri skyldu, sem á þeim
hvílir. Þau geta ekki aðeins fylgt
eftir skoðunum örfárra manna, sem
eru þar í stjórn, heldur verða þau
að hugsa um hagsmuni heildarinn-
ar. Ég tel að langflest stéttarfélög,
að minnsta kosti innan Alþýðusam-
bandsins, geri það. En ég býst við
að dómurinn veki menn til umhugs-
unar,“ sagði Lára.
EES-samningurinn veikir
forgangsréttarákvæði
Þórarinn V. Þórarinsson, fram-
kvæmdastjóri Vinnuveitendasam-
bandsins, sagði að dómur Mannrétt-
indadómstólsins hlyti að leiða til
þess að ákvæði kjarasamninga um
forgangsrétt félagsmanna í stéttar-
félögum til vinnu yrðu skoðuð og
túlkuð í nýju ljósi. Þórarinn sagði
að ein af stoðum skylduaðildar að
verkalýðsfélögum væri úr sögunni
með nýjum reglum um að launa-
menn utan stéttarfélaga ættu rétt
á atvinnuleysisbótum eins og fé-
lagsmenn. Auk þess drægju ákvæði
EES-samningsins um fijálst flæði
vinnuafls úr vægi ákvæða um for-
gangsrétt. EES-ákvæðin ættu ekki
aðeins við um flæði milli landa,
heldur einnig milli félagssvæða ein-
stakra verkalýðsfélaga.
Geta ekki selt aðgang
að vinnumarkaðmim
Þórarinn sagði að í einstökum
kjarasamningum væru ákvæði um
beina aðildarskyldu. Stærst þeirra
samtaka, sem þar væri um að ræða,
væri Landssamband íslenzkra
verzlunarmanna, þar sem kveðið
væri á um aðildarskyldu til að fá
að stunda verzlunarstörf. Það hlyti
að skoðast hvort þessi ákvæði stæð-
ust. „Það er misskilningur að í
samningum eða lögum séu ákvæði
sem geri fólki skylt að greiða ið-
gjöld til verkalýðsfélaga án tillits
til félagsaðildar. Stéttarfélögin, eins
og önnur félög, eiga ekki kröfu á
félagsgjöldum frá öðrum en félags-
mönnum og hvorki stéttarfélögin
né aðrir hafa laga- eða samnings-
bundinn rétt til að selja aðgang að
vinnumarkaðnum með því að krefj-
ast gjalds af öðrum en félagsmönn-
um sínum," sagði Þórarinn.
Aðspurður hvort ákvæði kjara-
samninga um að menn megi ekki
vinna hjá öðrum en félagsmönnum
í samtökum vinnuveitenda, sagði
Þórarinn að þau ákvæði hefðu verið
sett til þess að vinnuveitendur innan
samtakanna gengju fyrir um vinnu-
afl, ef mannafla skorti. Þau ættu
augljóslega ekki við og hefðu ekki
verið virk um langa hríð.

Sumarútsalan
hefst á morgun
20-70% afsláttur
KttZMK
Grærvatúni 1, Kópavogi.
V.