Morgunblaðið - 30.07.1993, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. JÚLÍ 1993
Tengiliður á Atlantshafi
eftir Jörgen
Sehleimann
Mig langar að skrifa lofgjörð til
íslands, lofgjörð til íslendinga. Það
er ekkert nýtt fyrir mig. Mig hefur
langað til þess í hvert skipti sem
ég hef á liðnum árum snúið heim
eftir heimsókn til þessa virðingar-
verða lands, þessarar virðingar-
verðu þjóðar. Þannig hefur það
verið allt frá því ég fór þangað í
fysta sinn sumarið 1956 til að fylgj-
ast með Keflavíkur-kosningunum
eftirminnilegu þar sem meirihluti
kjósenda staðfesti öryggismála-
stefnu eftirstríðsáranna.
í það skiptið hélt ég þaðan til
minnar fyrstu löngu dvalar í Frakk-
landi, og það er engin ógerleg til-
raun til að bera saman ólíkar
stærðir, heldur aðeins mælikvarði
á hve hugfanginn ég er af Islandi
þegar ég segi að á fyrstu mánuðum
mínum í Frakklandi hefði ég gjam-
an viljað skipta á París fyrir
Reykjavík hefði ég átt þess kost.
Mér er það ljóst að svona vitnis-
burður skyldar ekki aðra til að
skynja ísland með sama áhuga og
samkennd og alls ekki þá sem aldr-
ei hafa hlotið þau forréttindi að
heimsækja þjóð, þar sem sagan,
líkt og í Israel, talar beint út úr
landslaginu, og þar sem skáld og
rithöfundar njóta meiri virðingar
en í nokkru öðru landi, ef til vill
að Ungveijalandi undanskildu. Þar
sem málaralistin er ekki síðri en í
öðrum ríkjum Evrópu, og þar sem
260.000 manna þjóð rekur og held- f
ur uppi allri eðlilegri starfsemi há-
þróaðs nútíma lýðræðisríkis.
ísland stendur sig frábærlega
vel í norrænni og evrópskri stöðu
sinni. Það ber okkur að hafa hug-
fast.
Ég hef eina ástæðu, sem ég get
deilt með öðrum, til að fylgjast
með stjórnmálaþróun á íslandi. ís-
land er sú aðildarþjóð að Atlants-
hafsbandalaginu sem ef til vill hef-
ur mestan áhuga á að viðhalda
NATO sem pólitískum tengilið milli
landanna beggja vegna Norður-
Atlantshafsins, rétt eins og það
skiptir bæði Evrópu og Norður-
Ameríku áfram miklu máli að halda
íslandi sem ómissandi hlekk í varn-
arkeðju Norður-Atlantshafssvæð-
isins.
Hernaðarlegl tómarúm
Hernaðarleg þýðing Islands
tengist nú sem fyrr legu landsins
í tómarúminu milli Grænlands og
Noregs, þaðan sem unnt er að hafa
vakandi auga með Norður-Atlants-
hafinu og fiugleiðunum yfir það.
ísland er enn sem fyrr nauðsynleg
bækistöð fýrir flutninga sjóleiðis
eða loftleiðis á herafla og vistum
frá Bandaríkjunum til Noregs og
áfram til annarra Evrópuríkja ef
þörf krefur vegna neyðarástands
eða styijaldar. Einnig til svæða
utan ríkja NATO. Á dögum Persa-
flóastríðsins frá ágúst 1990 til apríl
1991 lentu fleiri en 1.500 herflug-
vélar með hermenn og hergögn á
Keflavíkurflugvelli á leið sinni til
Persaflóa til styrktar hernaðinum
þar.
Kalda stríðinu er lokið og Rúss-
land er ekki Sovétríkin. Norðurfloti
Rússlands er ekki sá sem hann var
á sovéttímanum. Hann er ekki jafn
stór og virkur. Viðhald hans er
ekki jafn gott og það var. Hann
líður fyrir skort á flotaæfingum.
Þjálfun sjóliða er ekki jafn góð og
áður. Hann nýtur ekki sömu að-
stoðar flughers og fyrr. En hann
er engu að síður álitlegur herstyrk-
ur á siglingaleiðum milli Evrópu
og Bandaríkjanna og heimurinn
hefur ekki orðið öruggari og stöð-
ugri eftir lok kalda stríðsins, heldur
aðeins laus við kjamorkuógnina,
en í staðinn hafa komið upp nýjar
og raunverulegar hættur. Þess
vegna er enn þörf fyrir að viðhalda
NATO og vernda tvíhliða varnar-
samning Islands og Bandaríkjanna.
Vegna Islands og vissulega vegna
okkar hinna.
Það hafa að staðaldri verið um
3.000 bandarískir hermenn á Is-
landi, í Keflavíkurstöðinni, síðustu
fjóra áratugi, og það eru engar
opinberar eða raunverulegar vís-
bendingar frá Bandaríkjunum um
að Clintonstjómin hafi í hyggju
einhliða niðurskurð á þessum her-
styrk. Þörfin fyrir áframhaldandi
dvöl bandarískra hermanna hvarf
ekki þegar dró úr spennunni milli
austurs og vesturs. Nýjar skuld-
bindingar Bandaríkjanna geta leitt
til þess að á ný þurfi skyndilega
að flytja hermenn og hergögn með
stuttum fyrirvara og nýta þá vemd
sem flutningar á sjó og í lofti njóta
með viðkomu í Keflavík.
Enginn íslenzkur her
ísland var meðstofnandi að Átl-
antshafsbandalaginu, þótt landið
hafi ekki og vilji ekki hafa eigin
her og taki því ekki þátt í hervæð-
ingu NATO. En ísland viðurkennir
þær ákvarðanir sem stjórn NATO
tekur og leggur sitt af mörkum til
sameiginlegra sjóða NATO. Þátt-
takan í NATO og viðhald varnar-
samningsins við Bandaríkin njóta
almennrar viðurkenningar á Islandi
í dag.
En auk þess hefur Island not-
fært sér tilboð um aukaaðild að
Vestur-Evrópusambandinu, líkt og
Noregur og Tyrkland. Það gefur
íslandi kost á að fylgjast með
umræðum og fyrirætlunum í vam-
armálum Evrópu og að vissu leyti
að taka þátt í þeim.
Þetta hefur ekki lítið að segja
miðað við ríkjandi ástand þegar
Maastrict-sáttmálinn gerir ráð fyrir
að Vestur-Evrópusambandið ráði
herafla Evrópubandalagsins, EB, í
samstarfi við NATO og undir stjóm
NATO komi til hernaðaraðgerða.
Jafnframt styrkir aðild íslands
Vestur-Evrópusambandið pólitískt
vegna legu sinnar.
Það er athyglisvert að ísland,
sem ekki er í EB, hefur kosið að
hafa tengsl við Vestur-Evrópusam-
bandið á sama tíma og við, í landi
sem er aðili að EB á sérkjörum,
höfum haldið okkur fjarri þessum
máttarstólpa evrópskra vamar-
samtaka.
Noregur og EB
Aðild að NATO og aukaaðild að
Vestur-Evrópusambandinu hafa
mun meiri þýðingu fyrir ísland, því
þótt það virðist fjarstæðukennt eru
það þessi Atlantshafstengsl sem
binda Island traustast við Evrópu.
NATO er tengiliðurinn. Vissu-
lega hefur Island eins og önnur þau
ríki sem enn eru í EFTA, sam-
þykkt samninginn milli EFTA og
EB um evrópska efnahagssvæðið,
en ekki er líklegt að ísland geti eða
vilji auka tengsl sín við EB umfram
þetta, jafnvel þótt öll hin EFTA-
löndin, þeirra á meðal Noregur,
fyrr eða síðar sæki um inngöngu
í EB og fái fulla aðila.
Það sem heldur Islandi fyrir utan
EB er að hluta samkennd þjóðar-
innar - það er aðeins hálf öld liðin
frá því Island endurheimti fullveldi
sitt með stofnun Lýðveldisins Is-
lands árið 1944 - og að hluta því
hve algjörlega fjárhagur fslands
er háður fískveiðum við strendur
landsins.
Ef Noregi tekst ekki heldur nú,
þrátt fyrir óskir norsku stjórnarinn-
ar, að ná samningum um - og sam-
þykkja síðar í atkvæðagreiðslu -
aðild að EB, hefur aðild íslands
að EB engan tilgang. Málið horfir
öðruvísi við ef Noregur, samheiji
íslands í varnarmálum, en mót-
heiji í fisksölumálum, verður aðili
að EB með skilyrðum sem veikja
samkeppnishæfni íslands gagnvart
Noregi og öðrum aðildarríkjum EB.
Þá er kominn tími til að taka upp
umræður um afstöðu Islands til
EB sem enginn hefur haft áhuga
á til þessa.
Hvor svo sem þróunin verður er
það ótvíræð ósk íslands að geta
tekið þátt í óbreyttu norrænu sam-
starfi og það er skylda okkar og
annarra Norðurlanda að sjá til þess
að sú ósk verði uppfyllt, án tillits
til þess hvert samband Svíþjóðar,
Finniands og Noregs verður við
EB. Því þótt Island hafi á stríðsár-
unum lært að horfa í vestur, til
Bandaríkjanna og Kanada, bæði
stjómmálalega og menningarlega,
og í þeim skilningi aðeins fylgt
stefnu sögunnar frá því forfeðurnir
lögðu af stað frá Noregi og hinum
Norðurlöndunum og frá Bretlands-
eyjum til að setjast að á íslandi,
þá tengja menning og tunga auk
sögunnar enn fslendinga við Evr-
ópu. .
Þótt landið liggi á miðju Atlants-
hafí vilja íslendingar enn líta á sig
sem Evrópubúa. Island er Evrópu-
ríki og það yrði ógæfa fyrir íslend.-
inga ef landafræðin og jarðfræðin
gerðu þeim þann grikk að gera þá
að tákni fyrir framtíðarþróun
stjómmála í augum umheimsins.
Klofið land
ísland liggur á Norður-Atlants-
hafshryggnum sem klýfur landið
frá suðvestri til norðausturs og
skiptir því í austasta og evrópsk-
asta hlutann og vestasta og amer-
ískasta hlutann. Vandinn er að í
bókstaflegri merkingu er landið
ekki komið í kyrrstöðu enn og ekki
útlit fyrir að svo verði að því er
mér skilst. Sundurleitandi landrek
þessara tveggja landshluta má
meðal annars sjá við strendur
vatnsins sem liggur að Þingvalla-
sléttunni þar sem Alþingi kom sam-
an á árunum 930 til 1798 og þar
sem lýst var yfír lýðveldi í landinu
árið 1944. Náttúran og sagan fara
saman hönd í hönd á íslandi. En
meðal annars þarna má sjá hvernig
þessir tveir hlutar íslands fjarlægj-
ast hvor annan.
Myndin getur verið óheillavæn-
leg, en þetta gerist óendanlega
hægt. Það gefst nægur tími til að
brúa sprunguna ef hún einhvern-
tíma skyldi reynast hindrun á sam-
göngum milli evrópska hluta ís-
lands og ameríska hluta íslands.
Góðu þverstæðuna er að finna á
stjómmálasviðinu. Það er Atlants-
hafssáttmálinn sem stuðlar að því
að tengja Evrópu saman. Nú meira
en áður. Og það er NATO sem
meira en nokkur önnur stofnun eða
samtök tryggir íslandi sess í Evr-
ópu og Norðurlöndum. Það er einn-
ig til hagsbóta fyrir okkur því ís-
land hefur evrópsku og norrænu
hlutverki að gegna.
Höfundur, sem hefur í áratugi
fylgst með íslenskum málefnum,
er greinahöfundur við
Jyllandsposten og þar birtist
þessi grein fyrr í sumar.
Ljósm. Rut.
HJÓNABAND. Gefín voru saman
í hjónaband þann 29. maí sl. í Bú-
staðakirkju af sr. Pálma Matthías-
syni Karitas Halldórsdóttir og Jón
Ingi Einarsson. Heimili þeirra er
að Rekagranda 4, Reykjavík.
Ljósmyndastofa Þóris.
HJÓNABAND. Gefin voru saman
í hjónaband þann 19. júní sl. í Frí-
kirkjunni af sr. Cecil Haraldssyni
Linda María Vilhjálmsdóttir og Leif
David Halvorson. Heimili þeirra er
að Sörlaskjóli 5, Reykjavík.
Ljósm.st. MYND, Hafnarfirði.
HJÓNABAND. Gefin voru saman
í hjónaband þann 10. júlí sl. í Sel-
fosskirkju af sr. Sigurði Sigurðar-
syni Dóra Kristín Hjálmarsdóttir
og Magnús Hafsteinsson. Heimili
þeirra er að Vallholti 13, Selfossi.
Ljósm.st. MYND, Hafnarfírði.
HJÓNABAND. Gefin voru saman
í hjónaband þann 10. júlí sl. í Sel-
fosskirkju af sr. Sigurði Sigurðar-
syni Soffía Stefánsdóttir og Reynir
Guðjónsson. Heimili þeirra er að
Ásvallagötu 51, Reykjavík.
Ljósmyndarinn Jóhannes Long.
HJÓNABÁND. Gefin voru saman
í hjónaband þann 3. júlí sl. í Selja-
kirkju af sr. Valgeiri Ástráðssyni
Þóra Gísladóttir og Steinþór Hjalta-
son. heimili þeirra er á Seljabraut
74, Reykjavík.