Morgunblaðið - 06.08.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1993
Færri áætlanir í skatti
eftir Pétur
Sigurðsson
Samkvæmt upplýsingum frá fjár-
málaráðuneytinu þá skiluðu 26,31%
af fyrirtækjum landsins ekki skatt-
skýrslu og létu áætla á sig opinber
gjöld árið 1992. Eins og sjá má í
töflu I þá eru þetta 2.422 fyrirtæki
(lögaðilar) sem létu áætla á sig
opinber gjöld árið 1992:
Tafla 1:
Lögaðilar sem fengu áætlun:
Hlutf. af
Fjöldi heildarfj.(í%)
1992 ...... 2.422 26,31
1991 ...... 2.502 26,78
1990 ...... 2.860 30,71
1989 ...... 2.437 24,75
Inni í þessum tölum eru þó ekki
þeir einstaklingar sem eru með at-
vinnurekstur í eigin nafni en í þeim
hópi var áætlað á 2.384 aðila eins
og fram kemur í töflu 2:
Tafla 2:
Fjöldi Hlutf. af heildarfj.(í %)
1992 2.384 8,29
1991 2.195 8,06
1990 2.306 8,99
1989 2.843 11,55
Ofangreindar upplýsingar eru
samkvæmt álagningarskrá en þá
hefur ekki verið tekið tillit til af-
greiðslu á kærumálum fyrir við-
komandi framtalsár hjá skattstjór-
um og ríkisskattstjóra.
Sömu aðilamir sem
áætlað er á?
Það er vert að spyrja sig þeirrar
spumingar hvort það séu sömu lög-
aðilamir og einstaklingar með at-
vinnurekstur sem skila ekki skatt-
framtölum og láti áætla opinber
gjöld sín árin 1991 og 1992 borið
saman við síðustu ár á undan. Sam-
kvæmt upplýsingum frá fjármála-
ráðuneytinu þá áætluðu skattstjór-
ar 4.924 framtöl fyrir 3.709 lögað-
ila á ámnum 1991 og 1992 og af
þeim höfðu 426 verið áætlaðir 4 ár
í röð. Þessar upplýsingar koma
fram í töflu 3:
Tafla 3:
426 verið áætlaðir í 4 ár eða 11,49%
1.014 verið áætlaðir í 3 ár eða 27,34%
925 verið áætlaðir í 2 ár eða 24,94%
1.344 verið áætlaðir í 1 ár eða 36,24%
Af einstaklingum með atvinnu-
rekstur áætluðu skattstjórar 4.579
framtöl fyrir 3.661 einstakling með
atvinnurekstur árin 1991 og 1992
og af þeim höfðu 506 verið áætlað-
ir 4 ár í röð, eins og sést á töflu 4:
Tafla 4:
506 verið áætlaðir í 4 ár eða 13,82%
682 verið áætlaðir í 3 ár eða 18,63%
988 verið áætlaðir í 2 ár eða 26,99%
1.485 verið áætlaðir í 1 ár eða 40,56%
Fjöldi áætlunarfyrirtækja í
einstökum atvinnugreinum
Samsetning hópanna sem áætlað
var á, er sýnd í töflu 5. Athygl-
isvert er, hversu litlar sveiflur eru
á milli ára í fjölda þeirra aðila sem
áætlað er á sbr. þó atvinnugreinina
ótilgreint:
Tafla 5:
Einstaklingar með atvinnurekstur:
1991 1992
Landbúnaður 293 281
Útgerð, fiskveiðar o.fl. 121 112
Iðnaður 176 167
Byggingar og framkv. 353 320
Veitustofnanir o.fl. 2 0
Verslun 299 249
Flutningar/samgöngur 201 195
Þjónustugreinar 352 395
Ótilgreint 398 665
Samtals 2.195 2.384
Lögaðilar: Landbúnaður 24 18
Útgerð, fiskveiðar o.fl 102 135
Iðnaður 337 290
Byggingar og framkv. 185 157
Veitustofnanir o.fl. 2 2
Verslun 606 547
Flutningar/samgöngur 52 38
Þjónustugreinar 334 260
Ótilgreint 860 975
Samtals 2.502 2.422
Þessar tölur ber að skoða með
þeim fyrirvara að á skrá og með-
taldir á yfirliti um lögaðila er veru-
legur fjöldi sem í raun er ekki með
neina starfsemi en hefur hvorki
verið slitið né felldur formlega af
fyrirtækjaskrá Hagstofu íslands.
Um það bil 2.000 aðilar sem
aldrei skila skattframtali
Að loknum ofangreindum talna-
upplýsingum er vert að spyija sig
þeirrar spurningar hve margir lög-
aðilar og einstaklingar með at-
vinnurekstur komist upp með það
að skila engu skattframtali og láta
áætla á sig opinber gjöld ár eftir ár.
Samkvæmt upplýsingum frá Rík-
isskattstjóra varðandi árið 1991 þá
kemur fram að árið 1991 var fjöldi
kæra vegna skattframtala 9.114.
Þar af voru ný framtöl í stað áætl-
unar 2.700. Jafnframt kom fram
að eftir lok kærufrests sendu all-
margir aðilar, eða um það bil 1.000-
1.500 árlega, ný framtöl til ríkis-
skattstjóra og óska eftir að þau
verði lögð til grundvallar álagningu
í stað eldri áætlana. Þannig leiðrétt-
ist allt að helmingur framtala þeirra
aðila sem sæta áætlun í frumálagn-
ingu á næstu árum þar á eftir.
Eftir stendur allnokkur hópur sem
ekki skilar framtali hvað sem á
gengur.
Ef við gefum okkur þá forsendu
að helmingur skattframtala hjá lög-
aðilum og einstaklingum með at-
vinnurekstur leiðréttist árið 1992
þá standa samt sem áður eftir 2.400
aðilar sem ekki skila skattframtali
hvað sem á gengur. Enn má sjálf-
sagt draga frá 400 aðila sem ekki
skila framtali ýmist vegna þess að
fyrirtæki er gjaldþrota eða engin
starfsemi í gangi.
Þá má ætla að um 2.000 lögaðil-
ar og einstaklingar með atvinnu-
rekstur láti áætla opinber gjöld sín
og hlýtur það að teljast nokkuð há
tala og sérstaklega umhugsun-
arverð í ljósi þess að því hefur ver-
ið haldið fram að neðanjarðarhag-
kerfið, öðru nafni grái markað-
urinn, hafi árið 1990 velt um 20
milljörðum og vaxið úr tæpum 5
milljörðum frá 1986. Þessar veltu-
tölur eru sérstaklega áhugaverðar
nú þegar kemur að niðurskurði á
framlögum til ýmissa málefna
vegna fyrirsjáanlegs ríkisijárhalla.
Neðanjarðarhagkerfið og
skattsvikaskýrslan
Árið 1986 var lögð fram á Al-
þingi svokölluð skattsvikaskýrsla
þar sem var að fínna tillögur til
úrbóta í skattamálum og tillögur
um eflingu skatteftirlits. Tillögun-
um sem settar voru fram fyrir 8
árum hefur ekki enn verið hrint í
framkvæmd þótt skilja hafí mátt
að þær hafi þótt nauðsynlegar og
um þær verið nokkur sátt. I þessu
sambandi má benda á að talið er
að tekjutap ríkisins vegna neðan-
jarðarhagkerfísins hafí verið um 4
milljarðar kr. í formi glataðra
skatta á árinu 1990. Þetta er sama
fjárhæð og ríkisstjómin ákvað að
leggja til Landsbankans.
Þegar fréttist af fyrirtækjum sem
skilja eftir sig stór gjaldþrot eftir
margra ára erfiðleika og óráðsíu
Gull fyrir hönnun ( Birmingham Motorshow )
Gullna stýrið í Þýskalandi ( Bild an Sonntag )
RJC Bíll ársins ( Japan )
Bíll ársins í Japan 1993
Bfll ársins í Evrópu 1993
Besti smábíllinn (Tímaritið What Car?)
Bfll heimsins 1993 ( Motor, Italía )
Besta hönnunin ( Þýskaland )
Ingvar
Helgason hf.
Sævarhöföi 2,112 Reykjavík
Sími 674000
Pétur Sigurðsson
„Þá má ætla að um
2.000 lögaðilar og ein-
staklingar með atvinnu-
rekstur láti áætla opin-
ber gjöld sín og hlýtur
það að teljast nokkuð
há tala og sérstaklega
umhugsunarverð í ljósi
þess að því hefur verið
haldið fram að neðan-
jarðarhagkerfið, öðru
nafni grái markaður-
inn, hafi árið 1990 velt
um 20 milljörðum og
vaxið úr tæpum 5 millj-
örðumfrá 1986. “
þá er ekki laust við að ýmsar spurn-
ingar vakni. í því sambandi má t.d.
spyrja sig að því hvort hagsmunir
ríkisins og lánardrottna hefðu að
öllum líkindum ekki verið betur
tryggðir ef skattframtöl frá ári til
árs hefðu legið fyrir þar sem hægt
væri að fylgjast náið með fjármála-
ráðstöfunum fyrirtækis. Ef skattur-
inn hefði getað gert árlegar athuga-
semdir þá hefði ef til vill verið
hægt að minnka fjárhagslegt tap
vegna gjaldþrota.
Átak vegna fyrirtækja sem
aldrei hefja starfsemi eða
starfa tímabundið?
Hvað varðar þann fyrirvara að
meðtalinn á yfírliti um lögaðila sé
verulegur fjöldi sem í raun er ekki
með neina starfsemi en hefur hvorki
verið slitið né felldur formlega af
fyrirtækjaskrá Hagstofu Islands þá
vaknar sú spuming hvort ekki sé
ástæða til átaks fjármálaráðuneytis
vegna slíkra aðila. Hjá héraðsdómi
Reykjavíkur fengust þær upplýs-
ingar að allt að 90% af þeim fyrir-
tækjum sem kæmu til gjaldþrota-
skipta væru fyrirtæki sem ekki
hefðu verið í starfsemi um tíma eða
jafnvel aldrei. Samkvæmt tekju- og
eignarskattslögum nr. 75/1981 ber
að áætla opinber gjöld hjá þeim
fyrirtækjum og síðan sjá gjald-
heimtan eða tollstjórar um að krelj-
ast gjaldþrots slíkra fyrirtækja á
grundvelli áætlana.
Þannig vinnur töluverður fjöldi
fólks við það með ærnum tilkostn-
aði að áætla og jarðsetja slík fyrir-
tæki sem ef til vill aldrei hafa verið
í starfsemi. Þó ber að hafa í huga
að í sumum tilfellum er áætlunar-
stofn á þessi fyrirtæki án starfsemi
0 kr., þ.e.a.s ef engar upplýsingar
liggja fyrir um starfsemi þeirra
samkvæmt svokölluðum ytri gögn-
um. í ljósi alls þessa vaknar sú
spurning hvort ekki beri að taka
upp svipað kerfi hvað varðar þessi
fyrirtæki án starfsemi eins og nú
gildir um skráningu og afskráningu
aðila með virðisaukaskattsskylda
starfsemi.
Þannig mætti hugsa sér að fyrir-
tæki sem er stofnað árið 1992 með
greiðslu til hlutafélagaskrár og
umsóknar um virðisaukaskatts-
númer. Ef síðan kæmi í ljós að
aðstandendur fyrirtækisins teldu
sig af einhverjum ástæðum ekki
hafa efni á því að heija starfsemi
fyrirtækisins fyrr en síðar, þá ætti
að vera hægt að taka slíkt fyrir-
tæki út af hlutafélagaskrá tíma-
bundið með tilkynningu til hlutafé-
lagaskrár.
Ávinningur og hagræði
kerfisbreytingar
Með þessu myndi vinnast tvennt,
þ.e.a.s annars vegar það að þeir
fjármunir sem aðstandendurnir
borguðu til hlutafélagaskrár færu
ekki til ónýtis, því að um leið og
aðstandendur félagsins teldu sig
reiðubúna að hefja starfsemi á ný,
t.d. 3 árum síðar, myndu þeir ein-
ungis þurfa að tilkynna það til
hlutafélagskrár og opna virðisauka-
skattsnúmer sitt að nýju. Hinn
ávinningurinn lýtur að því að skatt-
stjóri myndi ekki þurfa að áætla
slíkt félag fyrir árið 1992 og lengur
því samkvæmt tilkynningu frá
hlutafélagaskrá þá hóf félagið aldr-
ei starfsemi. Þannig myndi sparast
kostnaður við að áætla opinber
gjöld félagsins ásamt kostnaði við
að krefjast gjaldþrots síðar meir og
annað því tengt.
í sambandi við það sem sagt er
hér að framan má ekki gleyma því
að aðstandendur fjölda fyrirtækja
sem ekki eru með neina starfsemi
þurfa árlega að skila inn framtali
með áætlunarstofn kr. 0. Þetta er
nauðsynlegt því að skattalegt tap
er hægt að nýta til 5 ára auk þess
sem stofnkostnaður tapast ef fram-
talsskyldu er ekki sinnt í langan
tíma. Hvað ætli þessi framtöl með
áætlunarstofn kr. 0, vinna starfs-
manna auk óþarfa snúninga fyrir
aðstandendur fyrirtækjanna án
starfsemi kosti mikla peninga og
fyrirhöfn? Ætli það kæmi ekki hag-
stæðara út væri það hægt að taka
fyrirtæki tímabundið út af skrá hjá
hlutafélagaskrá?
Hvað varðar félög sem ekki eru
í starfsemi og láta áætla á sig opin-
ber gjöld þá er athyglisvert að líta
til Svíþjóðar. Þar er kerfið þannig
að sé ekki skilað skattframtali fé-
lags þá er umsvifalaust send fyrir-
spurn til forsvarsmanna félagsins
um það hvort starfsemi liggi niðri
ef ytri gögn benda ekki til annars.
Virðist því að í þessu standi Svíar
sig betur en íslendingar.
Lagaboð til að knýja fram
skattskil?
Það er athyglisvert að ekki er
gengið sérstaklega eftir því hjá
gjaldendum, að framtali sé skilað,
enda ekki gert ráð fyrir slíkum eftir-
rekstri í lögum. Sú spuming vaknar
því hvort ekki séu til einhver úr-
ræði til að efla þessa skyldu aðila
til að skila skattframtali. Það hlýtur
að vera sanngirniskrafa vegna
þeirra fyrirtækja sem leggja mikla
rækt við það að hafa sín mál í lagi
með ómældum endurskoðenda-
kostnaði á meðan önnur láta þá
skyldu lönd og leið og hafa af því
fjárhagslegan ávinning.
Þó ber að hafa í huga að skatt-
stjórar hafa heimild í lögum um
tekju- og eignarskatt til að áætla
tekjur og eign skattaðila svo ríflega
að eigi sé hætta á að fjárhæðir séu
áætlaðar lægri en þær i raun og
veru era og ákveða skatta aðilans
í samræmi við þá áætlun.
Af þessari grein má draga þá
ályktun að of mikill tími og kostn-
aður skattyfirvalda fari í áætlanir
á aðila sem ekki hafa verið í starf-
semi um tíma eða jafnvel aldrei.
Einnig þarf með lagaboði að efla
skyldu aðila til að skila inn skatt-
framtali. Með því væri hægt að
grípa fyrr inn í reksturinn hjá þeim
áætlunaraðilum þar sem starfsemi
er og hefur verið í fullum gangi.
Þannig væri mögulegt að minnka
fjárhagslegt tap ríkissjóðs og lán-
ardrottna ef þessir áætlunaraðilar
færu í gjaldþrot síðar meir.
Höfundur er rekstrarfræðingur
frá Samvinnuskólanum A Bifröst.