Morgunblaðið - 17.10.1993, Blaðsíða 2
I 'jáÓRGtfNrm'lÁkiro. gUtjÁíiiÍÁ&íiíiÍL
2 nB
- ÍCMdLMi
-kOMUH
NORÐUR-
LÖND
1.600'
1.400
1.200
1.000
800
600
400 -j
200
0
co
Utlendingar á Islandi
ASÍA
600
400-
200-
-f ¥5
*o c g
. 5. c O-q;
iE •2 ,q>
S
T3
£
<n
EVRÓPULÖND
önnur en Norðurlönd
■o
c
iS
e
0Q
"O
c
.2
s
■5
t3
LO
V. =3
3.0-
C P
:OUl
a -ic 'O c
ra -3' S
r lC ^ co
J=L ..rj~i..n=L i—1^3
AFRÍKA
200 --
nJ=n
EYJA-
ÁLFA
Ástralía og
Nýja Sjáland
200
-1=0
AMERÍKA
800
600
400
200
u
■p
Bandarikin £
4S -
co c
.«0 c
mm
að var árið 1956 sem
íslensk stjórnvöld
tóku fyrst á móti hópi
flóttamanna. Voru
það 52 Ungveijar sem
komu í kjölfar uppreisnarinnar þar
í landi. Árið 1959 kcm hópur Júgó-
slava, 35 manns, og 1979 kom
fyrsti hópurinn frá Víetnam, 34
manns. Pólvetjar, 26 talsins, komu
hingað árið 1982^ en þeir eru flest-
ir farnir aftur. Á árunum ’90-’91
komu tveir hópar aftur frá Víetnam,
alls 60 manns. Alls hafa því komið
hingað 207 flóttamenn frá íjórum
löndum.
Flóttamenn sem íslensk yfirvöld
hafa tekið á móti eru þó aðeins lít-
ill hluti þeirra útlendinga sem hér
búa. Samkvæmt skýrslum Hag-
stofu íslands bjuggu á íslandi í
árslok 1992 um 10.230 borgarar
fæddir á erlendri grundu. Eru þá
íslensk börn fædd erlendis þar með-
talin. Erlendan ríkisborgararétt
hafa 4.826 manns.
Frá stríðslokum hefur innflytj-
endum fjölgað jafnt og þétt og af
einstökum þjóðum eru Danir, Svíar,
Bandaríkjamenn og Þjóðveijar fjöl-
mennastir.
Konur eru í nokkrum meirihluta
2.600 —
2.400 ---
2.200 — -
2.000 T
1.800
1.600
1.400-
1.200-
1.000'
800-
600
400
200
o J—
þegar á heildartölu innflytjenda er
litið og eru konur frá Flippseyjum
og Thailandi hlutfallslega flestar.
Flestir útlendinganna eiga ís-
lenskan maka og afkomendur og
líta því á ísland sem framtíðarland
sitt.
Land breytlnganna
Það sem bíður nýbúanna í fram-
tíðarlandinu fyrir utan óblíða veðr-
áttu og hátt verðlag, er aðlögun
að nýju samfélagi. Þrátt fyrir hreina
loftið og fijálsræðið virðist sú aðlög-
un ekki vera auðveld. Að öllum lík-
indum er erfiðara fyrir útlendinga
að setjast að á íslandi en í öðrum
Evrópulöndum, því hér í fámenninu
hafa flestir sömu siði og venjur,
sömu trú, sama mataræðið, tala
sama tungumálið, halda upp á sömu
hátíðisdaga og því ekki auðvelt að
vera öðruvísi.
Það er heldur ekki sama á hvaða
tíma innflytjandi hefur komið til
landsins, því íslenskt þjóðfélag hef-
ur breyst gífurlega síðustu fjörutíu
árin.
Elísabet Csillag frá Ungveija-
landi kom árið 1956 inn í þjóðfélag
þar sem lífsgæðakapphlaup var nær
óþekkt, þar sem menn höfðu meiri
tíma hver fyrir annan og hjálpuðu
og gáfu náunganum af því litla sem
þeir áttu sjálfir.
Bandaríska konan Hope Knúts-
son kom árið 1974 inn í þjóðfélag
sem hafði fundið þefinn af verald-
legum gæðum, hafði lítinn tíma
fyrir uppeldi bama en þeim mun
meiri fyrir húsbyggingar, og hafði
skorðað sig rækilega fyrir framan
sjónvarpið.
Víetnaminn Jón Bui, sem kom í
lok árs 1979, þurfti að taka þátt í
verðbólgudansi og vísitöluflækjum,
og horfa upp á hömlulausa eyðslu-
semi og hápunkt agaleysis.
Sparsamir nýbúar
í samtölum við Elísabetu, Hope,
Jón og á annan tug útlendinga sem
rætt var við, kemur í ljós að fremur
auðvelt hefur verið að fá húsnæði
og atvinnu hér á landi. Að vísu
hafí ekki allir fengið atvinnu við
sitt hæfi í fyrstu meðan tungumálið
var þröskuldur, en í flestum tilvik-
um hafí úr ræst þegar á leið.
Athyglisvert er hversu mörgum
útlendingum hefur tekist að eignast
þak yfir höfuðið þótt laun þeirra
liafi oft verið lág fyrstu árin. Allir
sem talað var við sögðust forðast
SJÁ SÍÐU 4
JÁKVÆTTAÐ
l/vffl ÚÐttWÍSI
FÁIR hafa sótt það jafn fast að búa á
íslandi og Hope Knútsson frá Bandaríkj-
unum. Hún leit á ísland sem fyrirmynd-
arþjóðfélag, herlaust og vopnalaust, en
þrátt fyrir það fannst henni erfitt að
aðlagast íslensku þjóðfélagi. Hope hefur
nú búið hér í tæp 20 ár, hefur gegnt
formennsku í mörgum félögum hér á
Islandi, og ætíð verið tilbúin til að berj-
ast fyrir betra mannlífi.
*
Asjöunda áratugnum var ég mikill að-
gerðarsinni og var ósátt við margt
sem var _að gerast í Bandaríkjunum,“ segir
Hope. „Ég var á móti Víetnamstríðinu og
kjamorkuvopnum, og var alltaf að mót-
mæla. Árið 1969 ákvað ég að fara til Evr-
ópu til að upplifa siðræna menningu. Á
leið minni yfir hafíð kom ég við á Islandi
og dvaldi hér í sólarhring. Ég fór í hefð-
bunda skoðunarferð þar sem meðal annars
var sagt frá félagslega kerfínu héma og
sá að það mundi vera yndislegt að búa hér
og ala upp börn í fijálsræðinu og hreina
loftinu.”
Hope, sem er með BA-próf í sálarfræði
og mastersgráðu í iðjuþjálfun, ákvað að
sækja um vinnu á íslandi, sem hún og fékk
strax. „Ég kom aftur til landsins, dvaldi
hér í þijár vikur, skoðaði sjúkrahús, ferðað-
ist um, og fór svo út aftur til að undirbúa
flutninginn. Meðan á þeim undirbúningi
stóð fór ég að hanga í afgreiðslu Loftleiða
á Kennedyflugvelli. Þar var ég að spjalla
við starfsfólkið og grínast, biðja það um
að kenna mér íslensku og sagðist endilega
vilja fá stefnumót við víking. Eitt kvöldið
gekk hann svo inn, Einar Knútsson flug-
virki, og allir hrópuðu sem einn maður:
Þarna er einn fyrir þig! Sögðu svo flugvirkj-
anum, sem vissi ekki hvaðan á sig stóð
veðrið, að ég væri að leita að víkingi.
Til að gera langa sögu stutta, þá giftum
við okkur ári seinna, eða 1971. Einar átti
þó eftir að starfa þijú ár úti í Bandaríkjun-
um þannig að það dróst að ég hæfi störf
hér sem iðjuþjálfi. Við komum hingað al-
komin árið 1974, en þá var eldra bamið
okkar fætt. Ég hafði þá komið alls ellefu
sinnum til landsins og hélt að enginn útlend-
ingur gæti verið betur undirbúinn en ég.
En samt var þetta það erfiðasta sem ég
hef gert í lífínu.
Ég hef aldrei átt erfitt með að umgang-
ast fólk og eignast vini, en þegar ég hafði
verið hér í tvö ár og hafði aðeins eignast
kunningja en engan trúnaðai’vin fór ég að
halda að það væri eitthvað að mér. Það var
ekki fyrr en eftir fimm ár sem ég fór að
íhuga að það væru kannski íslendingar sem
ættu erfítt með að eignast vini.“
Fyrstu fimm árin þorði Hope heldur ekki
að gagnrýna neitt. „Ég var enn í vímu,
vegna þessa fyrirmyndarþjóðfélags sem
mér fannst vera hér, aðallega vegna þess
að hér fóru skattpeningar ekki í vopnafram-
leiðslu. Ofbeldi var litið á þessum ámm svo
og mengun, en það hefur valdið mér von-
brigðum að sjá þessi vandamál sem algeng
eru erlendis fara vaxandi hér, einkum of-
beldið og fíkniefnaneyslu.
Hið dæmigerða íslenska agaleysi og
skipulagsleysi olli mér líka vonbrigðum, og
það sem hneykslaði mig mest var afskipta-
leysi gagnvart börnum.
Það var þó ekki fyrr en bömin mín fóru
í skólann að ég varð fyrir vonbrigðum með
skólakerfið. Skóladagurinn og skólaárið
fannst mér alltof stutt, kennsluefnið úrelt
en það versta fannst mér þó ofbeldið í skól-
unum. Árið 1984 varði ég átta mánuðum
í að rannsaka ofbeldi í skólum og fór um
landið með fyrirlestra um þau mál, skrifaði
í blöð og talaði í útvarp. Það er skoðun
mín að börn hér hafi fengið kennslu í glæp-
um með því að horfa á ofbeldismyndir, auk
þess sem enginn er heima til að segja þeim
hvemig þau eigi að koma fram og leysa
vandamál á eðlilegan hátt.
Ég missti tnína á ísland sem fyrirmynd-
arþjóðfélag. Ég var reið í fyrstu þótt ég
gerði mér auðvitað grein fyrir því síðar að
engin þjóð er fullkomin.“
Hope segist ekki skilgreina sig sem ís-
lending enda þótt hún sé með íslenskan
ríkisborgararétt. „Ég held líka að íslending-
ar líti ekki á menn sem landa sína nema
þeir séu fæddir og uppaldir hér. Ég hef
kynnst útlendingum sem viljá vera ná-
kvæmlega eins og íslendingar, segja sko
og hérna í þriðja hveiju orði, og það er
bara hlegið að þeim. Stærsta vandamálið,
sem útlendingur glímir við í sambandi við
aðlögun, er að taka ákvörðun um hversu
mikið af fyrri persónuleika og menningar-
heimi hann ætlar að halda, og hversu mik-
ið hann ætlar að tileinka sér frá nýju þjóð-
inni. Þeir útlendingar sem ætla að haga sér
nákvæmlega eins og íslendingar, eiga það á
hættu að tapa hluta af persónuleika sínum.
Morgunblaðið/Júlíus
Hope Knútsson
STÆRSTA vandamálið sem útlendingur
glímir við í sambandi við aðlögun er að
taka ákvörðun um hversu mikið af fyrri
persónuleika og menningarheimi hann
ætlar að halda.
Ég varði þijátíu árum í föðurlandi mínu
og get því aldrei hagað mér eins og væri
ég Islendingur. Fyrstu árin fannst mér ég
vera að glata persónuleika mínum að hluta.
Ég varð hlédrægari, hló ekki eins mikið,
hætti að nota hendurnar þegar ég talaði
því þá horfði fólk svo á mig, þorði ekki að
tala hátt, í stuttu máli fannst mér ég vera
orðin hundleiðinleg. Vegna tungumálaerfíð-
leika gat ég ekki verið blátt áfram og átti
erfitt með að grínast og vera með orðaleiki
eins og ég var vön.
Loks ákvað ég að breyta þessu, ég sá
að ég yrði að hlæja meira og gera eitthvað
til að halda í það besta. Ég setti á mig
grímu, fór í búninga og mætti þannig í
kvöldverð hjá fólki bara til að fá það til
aðhlæja!
Islendingar brosa fremur lítið og tala
yfirleitt ekki við fólk á förnum vegi, eins
og tíðkast erlendis. Mér fínnst þeir ekki
vera mjög hamingjusamir. Kannski er þetta
ótti við að gera sig að fífli, einhver minni-
máttarkennd sem lítur oft út eins og mikil-
mennska á yfirborðinu."
Hope segir að fólk fái ekki aðeins menn-
ingaráfall þegar það sest að í nýju landi,
heldur koma einnig fram sorgarviðbrögð
þegar það fínnur hvað það hefur misst. „Eg
saknaði sárt hátíðisdaganna sem ég var vön
að halda upp á með íjölskyldu minni, ég
sakna enn vísindasafnanna, og náttúrunn-
ar. Mér fínnst einhver tómleiki í íslenskri
náttúru, það vantar öll litlu dýrin sem lifa
í náttúrunni í Norður-Ameríku.“
Fordóma í garð útlendinga hefur Hope
ekki orðið vör við, en segir að það sé erfitt
fyrir útlending, jafnvel þann sem er eins
vel ef ekki betur menntaður en íslending-
ur, að komast áfram í kerfinu.
„Þegar ég byijaði sem iðjuþjálfi hér, með
BA-próf og mastersgráðu, fékk ég minni
laun en þessir fáu íslensku iðjuþjálfar sem
Á meóan horfbi ég
á alla skreppa úr
vinnunni. Hvad
þýbirþetta ab
skreppa, spurbi ég.
voru ekki einu sinni með BA-próf. Auk
þess var átta ára starfsreynsla mín ekki
metin. Mér var ekki einu sinni treyst til
að fara í bæinn og kaupa blýanta. Ég þurfti
að stimpla mig inn þótt fólk sem gegndi
svipuðum störfum og ég þyrfti ekki að
gera það. Á meðan horfði ég á alla skreppa
úr vinnunni. Hvað þýðir þetta að skreppa,
spurði ég. Fólk var að fara til tannlæknis,
kaupa sófasett, tala við bankastjóra, allt á
vinnutíma!
Það kom mér því margt undarlega fyrir
sjónir í íslensku þjóðfélagi, en ég þorði
ekkert að segja fyrstu fimm árin, því mér
fannst ég bara vera gestur. Ég spurði hins
vegar margs og fékk alltaf mjög opinská
svör. En eftir þennan tíma, þegar ég var
búin að vinna í kerfinu, hlusta vel og fylgj-
ast með öllu, klippa út greinar um mennta-
mál, heilbrigðismál, neytendamál og leggja
á minnið tölfræðilegar staðreyndir, þá
fannst mér að ég hafa rétt til að segja eitt-
hvað.“
Hope er ekki kristin en segist vera húm-
anisti. Hún hefur verið einn helsti forsvars-
maður borgaralegrar fermingar hér á landi.
Bömin sín tvö hefur hún reynt að ala upp
sem heimsborgara. „Ættin mín kemur frá
Rússlandi, Póllandi, Ungveijalandi og
Þýskalandi, auk þess að vera bandarísk,
og ég hef reynt að miðla börnum mínum
arfí hennar. Það er hlutverk föður þeirra
að gefa þeim það sem íslenskt er. Mér finnst
það mjög jákvætt að vera öðruvísi hér á
Islandi, því hér vantar fjölbreytni, skapandi
hugmyndir, tilfínningar og áhrif annars
staðar frá.“
■