Morgunblaðið - 17.10.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGU.R 17.. OKTÓBER 1993
B 13
erfiðleikunum að vera listamaður í
London. Það var ekki fyrr en ég lauk
námi og þurfti að fara að leita mér
að vinnu, að ég fann að ég átti ekki
heima þar. Það var í kringum 1960
— hrein hátíð hjá því sem það er í
dag. Núorðið fer ég aðeins til Lond-
on ef ég á víst flug eða lestarfar
heim samdægurs. Ég hef oft hafnað
vinnu þar, því ég vil undir engum
kringumstæðum búa í London.
Raunar þekki ég engan sem nýtur
þess að búa og vinna þar. Margir
þurfa að gera það og ef ég þyrfti
þess myndi ég eflaust sætta mig við
það. En hvenær sem ég kem þangað
er ég ævinlega glaður að komast
burt — og heim til Skotlands þar sem
lífsmátinn hentar mér betur.“
♦
ILondon vann Bill m.a. til Kathleen
Ferrier verðlaunanna sem hafði
ýmis atvinnutækifæri í för með sér,
en sá ljóður hefur verið á ráði hans
að hann hefur aldrei haft á sínum
snærum umboðsmann. „Já, það er
afar heimskulegt," segir hann nú.
Hann vildi alltaf hafa sjálfur stjórn
á því sem hann var að gera og hve-
nær hann gerði það. Slíkt er hins
vegar aðeins hægt að vissu marki.
Þegar hann vann Kathleen Ferrier
verðlaunin komu umboðsmenn í
flokkum til að fá hann til að skrifa
undir samning, en enginn þeirra
vildi gefa honum tryggingu fyrir
tekjum. Bill fannst það ekki ná
neinni átt að skrifa undir samning
sem ætti að vera báðum samnings-
aðilum til hagsbóta, en öll áhættan
væri hjá öðrum aðilanum. Hann
stakk upp á því að umboðsmennirn-
ir greiddu honum framfærslueyri í
hveijum mánuði til að halda í honum
líftórunni meðan hann og þeir væru
að koma sér á framfæri. En það tók
enginn þeirra í mál.
Bill var samt sem áður boðinn
aðalhlutverka-samningur í Sadler’s
Wells óperunni, forvera ENO, ensku
þjóðaróperunnar. En Bill fannst
hann ekki vera í stakk búinn að
takast það á hendur svo skjótt eftir
að ljúka námi. Eldri söngvarar höfðu
ráðlagt honum að taka aðeins við
litlum hlutverkum til að byija með,
ekki ráðast strax til atlögu við stóru
hlutverkin, því annars væri hætta á
að hann sliti sér út áður en hann
kæmist á toppinn. Jafnframt var
honum boðið að syngja í kómum í
Covent Garden, en það fannst hon-
um fyrir neðan virðingu sína sem
einsöngvara.
Bill McCue ákvað að vera sinn
eigin herra og hélt heim til Skot-
lands. Þar beið unnusta hans, Pat,
en henni hafði hann kynnst við nám-
ið í Glasgow. Hún hafði þá nýlokið
námi í píanóleik og hafði fengið
fasta kennarastöðu. Vegna þess að
hann var margverðlaunaður var
Bill undireins boðið að syngja í BBC
útvarpið í Skotlandi og það varð úr
að hann tók að stjóma eigin þætti
sem gekk í níu ár samfleytt. Hann
hélt tónleika út um allar jarðir, tók
að syngja inn á hljómplötur og kom
reglulega fram í sjónvarpi. Tæpum
tveimur ámm eftir að hann sneri
heim var Skosku ópemnni hleypt
af stokkunum. Það var 1962. Bill
var undireins boðið að syngja þar
og þar sem Skoska óperan fór hægt
af stað, aðeins vika fyrsta árið, gat
hann haldið öllum öðmm verkefn-
um.
Vöxtur og viðgangur Skosku
óperannar þykir eitt stærsta
ævintýri skoskrar samtímasögu.
Starfsárið lengdist ár frá ári uns
Skoska óperan varð loks heilsárs
ópera árið 1975, starfandi fjömtíu
vikur á ári, fluttar 8-9 ópemr á ári
og þijár í einu, auk þess að skipu-
leggja sérstakar dagskrár, t.d. fyrir
listahátíðina í Edinborg, og fara
með verk til annarra landa, þ. á m.
í tvö skipti með Benjamin Britten
óperar til íslands. Bill McCue hefur
auk þess farið á eigin vegum til
íslands, einu sinni til að syngja á
St. Andrews hátíð á Hótel Holti og
öðm sinni á Roberts Burns hátíð
sem Magnus Magnusson skipulagði
í samvinnu við föður sinn, en hann
var eins' og kunnugt er íslenskur
konsúll í Edinborg. Bill segir að
Magnus og faðir hans hafi verið
miklir stuðningsmenn Skosku óper-
unnar.
Árið 1964, þegar Bill var þrítugur
að áram, söng hann um skeið í
Covent Garden. Hann var þá ný-
kominn úr Rússlandsferð með
Skosku ópemnni og hafði fengið
frábæra dóma fyrir flutning sinn í
Benjamin Britten ópemm. Hann
vildi einbeita sér að ópemsöng, eri
Sir Georg Solti, sem þá var tónlistar-
stjóri Covent Garden, taldi hann
ofan af því. Solti sagði honum að
hann væri enn allt of ungur til að
koma til starfa í ópemhúsi. Ef hann
væri fastráðinn í ópemnni myndi
hann vera notaður nánast í hverri
ópem og látinn syngja erfíð hlut-
verk 4-5 sinnum í viku 48 vikur á
ári og áður en hann vissi af væri
hann útbmnninn sem söngvari. Með
því að koma nú til starfa í ópemnni
væri hann því í raun að dæma sjálf-
an sig á mslahaugana á unga aldri.
Solti ráðlagði honum að syngja ein-
ungis í einni ópem á ári. „Ef ég
væri í þínum sporam," bætti hann
við, „ myndi ég halda áfram eins
og þú hefur gert hingað til, syngja
fjölbreytt hlutverk sem hjálpa til að
Flytjendur koma tíðast ekkert
nálægt öllu því mikla fjármálastarfi
sem liggur að baki sviðsverki. Árið
1987 stofnaði Bill sérstakt félag,
The Scottish Singer’s Company, til
að setja Fiðlarann á þakinu á svið.
Bill fannst tilvalið að ríða á vaðið
með Fiðlaranum því auk þess að
vera vinsælt verk hafði hann sjálfur
aflað sér alþjóðlegrar viðurkenning-
ar fyrir hlutverk Tevyes í sýningu
Skosku ópemnnar nokkrum ámm
fyrr. Við þessa uppfærslu á Fiðl-
aranum kynntist Bill því sem hann
kallar „hinni dökku hlið á okkar
atvinnugrein", öllum smáatriðunum
sem hann hafði tæpast leitt hugann
að áður. Sú var tíðin að tekjur
framyfir 60 prósent aðsókn að sýn-
ingu töldust hagnaður, en nú er svo
komið, að sögn Bills, að það þarf
a.m.k. 90 prósent aðsókn til að
standa á jöfnu. Greiðslur fyrir höf-
undarrétt em orðnar geysi háar;
leiga á húsnæði og tekjur söngvara
og leikara hafa farið síhækkandi,
t.d. ef farið er fram á að söngvari
færi stól jafnframt því að syngja,
ennþá til og hefur m.a. séð um
Roberts Burns dagskrár á listahá-
tíðinni í Edinborg.
♦
Ifyrrasumar lét Bill McCue af
sförfum í Skosku ópemnni eftir
þijátíu ára feril. Hálft í hvom fannst
honum hann þurfa á breytingu að
halda, en mestu réðu þó persónuleg-
ar ástæður þeirri ákvörðun hans að
taka pokann sinn.
„Já, ég átti í útistöðum við tónlist-
arstjóra óperunnar, ungan Banda-
ríkjamann. Ég hef oft deilt við fólk,
en þetta er í fyrsta skipti sem slíkur
skoðanaágreiningur hefur ekki leyst
í bróðemi. Ég var þeirrar skoðunar
að ég ynni fyrir Skosku óperuna,
ekki einstaka tónlistarstjómendur.
Margir þessara geysi hæfileikaríku
Bandaríkjamanna eru frámunalega
einsýnir og þá skortir hógværð og
lítillæti. Þeir halda að hæfileikar
þeirra skipti meira máli en fram-
leiðsluvaran sem gefur þeim lifi-
brauð, hika t.d. ekki við að breyta
söguþræðinum í heilu óperunum af
því þeim finnst hann ekki nógu
Sem Dódon
konungurí
uppfærslu
Skosku óper-
unnar og BBC
sjónvarpsins á
óperu
Rimsky-Kors-
akovs „Zolotoy
petushok" eða
„Le Cog d’or“
eins og óperan
er oft kölluð
eftir frægri
franskri upp-
færslu.
Með OBE-orð-
una fyrir fram-
an Bucking-
hamhöll 1983.
„Þegar ég var ungur þá hafði ég eitt markmið
og það var að sigra ..."
þróa þig sem söngvara og þegar þú
ert fertugur, þá skaltu koma í óper-
una.“ Bill sneri aftur til Skotlands
og ólst upp með Skosku óperanni
sem söngvari. Seinna, þegar Miche-
al Langdon hætti í Covent Garden,
fékk hann mjög freistandi boð um
að koma þangað sem aðalbassi, en
andúð hans á Lundúnalífí samhliða
ást hans á Skotlandi reyndist, þegar
til kastanna kom, þeirri freistingu
yfírsterkari.
Eg hef ekki tapað á því persónu-
lega að fara heim til Skot-
lands, þvert á móti. Þetta ræðst
allt af því hvemig maður vegur og
metur feril sinn. Clive James hefur
verið að fjalla um frægðina í sjón-
varpinu undanfarið, einkum þetta
fyrirbæri í nútímanum að fólk verð-
ur frægt á einni nóttu án nokkurs
aðdraganda. Gleðin og ánægjan af
að þróa feril sinn er að hverfa, allt
verður að gerast svo skjótt. Stóra
hjólið fer alltaf í hring, eins og þeir
segja, og ég held að tímarnir hljóti
að fara að breytast aftur. í mínum
huga er staðbundin frægð hin sanna
frægð, þegar menn byggja upp
mannorð sitt á mörgum ámm, hafa
ánægju af starfi sínu og leggja hart
að sér, taka þátt í lífinu með með-
bræðmm sínum og öðlast virðingu
þeirra. Heimsfrægðin er annar
handleggur, fólkið týnir sjálfu sér
og verður verkfæri í höndum auglýs-
ingamanna. Það má segja að þetta
sé rómantískt viðhorf, en þetta er
það sem hefur veitt mér lífsfyllingu
— að lifa og hrærast með mínu fólki
og fá það á tilfinninguna að ég sé
að leggja eitthvað af mörkum fyrir
meðbræður mína.“
þá fær hann sérstaka greiðslu; ótal
hlutir af þessu tagi em nú vemdað-
ir í lögum og samningum margs
konar sem illmögulegt er að komast
undan að hlýða. Það var því með
naumindum að Bill og félögum tæk-
ist að láta enda ná saman við upp-
færsluna á Fiðlaranum, þrátt fyrir
fullt hús á hveiju kvöldi. „Þetta er
ansi mikil áhætta," segir hann, „það
er nánast ekkert hægt að gera án
þess að hafa sterka styrktaraðila."
Hann ætlaði að fylgja Fiðlaranum
eftir með eigin uppfærslu á South
Pacifíc, því þar var gott hlutverk
fyrir hann sjálfan, en þá rakst hann
á óviðráðanlegan þröskuld. Camer-
on Mackintosh, hinn frægi söng-
leikjaframleiðandi í London, reynd-
ist eiga höfundarréttinn og setti upp
hátt gjald. Fyrst skyldi borga mikla
fjárhæð, en síðan féllu 19 prósent
af sölu hvers miða í hlut höfundar-
rétthafans — án þess hann tæki
nokkra áhættu! Ýmis önnur fræg
verk reyndust hafa svipaða skilvnála
og Bill gat ekki fundist annað en
höfundarrétthöfum væri umhugað
um að verkin þeirra væm alls ekki
flutt. Þá athugaði Bill gaumgæfi-
lega hvort það væri viðráðanlegt að
ráða tónskáld til að semja nýjan
söngleik, en styrktaraðiljar reyndust
ekki ginkeyptir fyrir að leggja fjár-
muni í slíkt happdrætti, auk þess
sem það er geysi dýrt að kynna
nýtt verk og stofnkostnaður er mik-
ill, það þarf að prenta tónskorið,
láta gera nýja búninga o.s.frv. Bill
segist hafa orðið fyrir miklu áfalli
þegar honúm varð ljóst hvað það
er raunverulega mikið átak að koma
leikhúsverki á svið. En félagið hans
,The Scottish Singer’s Company, er
spennandi. Af hveiju skrifa þeir
ekki sínar eigin ópemr ef þeim
fínnst þessi klassísku verk ekki nógu
skemmtileg? Þeirra eigið egó kemur
fyrst. Ég kæri mig ekki um að vinna
með slíku fólki, hversu hæfíleikaríkt
sem það kann að vera.“
Bill McCue er sem sé maður sem
fer sínar eigin leiðir. Hann beygir
sig ekki, hvorki fyrir ofríki manna
né skoðana. Hann er mikill einstakl-
ingshyggjumaður, en stendur í
þeirri trú hann sé sósíalisti. Lífið
væri ekki ein allsheijar mótsögn ef
mennirnir væm það ekki líka.
„Það er of mikið af því nútildags
að fólk sé hvatt til að verða ríkt
með skjótum hætti," segir hann til
varnar sinni jafnaðarmennsku.
„Stjómvöld leggja blessun sína yfir
þetta með þá lífsskoðun að leiðar-
ljósi, að það sé í þágu allra að sem
flestir einstaklingar verði ríkir, því
þá detti fleiri molar af borðum ríka
fólksins til hinna fátæku. Hvílík Iífs-
skoðun!“ Hann hristir höfuðið. „Það
er ótrúlegt að nokkur mannleg vera
skuli geta samsamað sig slíku
mottói,“ bætir hann við.
Það vom mikil viðbrigði fyrir Bill
að hætta í ópemnni. Fyrstu tvo til
þrjá mánuðina leið honum mjög illa.
Hann saknaði þess að vera ekki
lengur hlekkur í stórri keðju.
„Það hefur verið mín mesta
ánægja í lífinu að taka þátt í ópem-
flutningi," segir hann, „allt frá
fyrstu æfingu uns flutningnum lýk-
ur eftir 10-12 sýningar, læra að
vinna úr verkinu og vita að næst
þegar maður færi með hlutverkið
myndi maður gera meiri kröfur til
sjálfs sín og skila því betur. Ég hef
notið þess mjög að vinna með hæfi-
leikaríku fólki, sem leggur allt sitt
í að sýna mikið listaverk í sem bestu
ljósi. Þessa alls saknaði ég ákaflega
fyrstu 2-3 mánuðina eftir að ég
hætti. En nú þegar ég hef verið
algerlega minn eigin herra í heilt
ár, þá þyrfti að gera mér mjög gimi-
iegt tilboð til að fá mig til baka.
Ég hef gert svo margt fjölbreytilegt
sem ég hafði aldrei tíma til að sinna
þegar ég var í ópemnni. Allt sem
ég hugsaði um á þeim áram var
samningur næsta árs og þau hlut-
verk sem ég átti að syngja; ég leiddi
ekki hugann að neinu utan þess.
Núna get ég farið í konsertferðalög
út um allan heim, fer t.d. til Kanada
núna í sumar, en þangað hef ég
ekki komið í átján ár. Þá vinn ég
miklu meira með konu minni sem
er útlærður píanóleikari. Ég hef
jafnframt unnið mikið í auglýsinga-
skyni fyrir skoskt atvinnulíf. Áður
fyrr var ég oft beðinn um að sinna
slíku, en fannst það satt best að
segja fyrir neðan virðingu mína, því
ef manni gengi vel þá hefði maður
ekki tíma fyrir slíkt. Þetta er rangt,
ég hef komist að því að maður fær
mikið út úr slíku starfi — og auk
þess er það geysi vel borgað! Núorð-
ið nýt ég þess að vera minn eigin
herra.“
Bau hlutverk sem Bill þykir
“ vænst um á langri söngvara-
ævi eru Rocco í Fídelíó, sem var
fyrsta stóra hlutverkið sem hann
söng. Þá hefur hann haft ánægju
af öllum Mozart-hlutverkunum sem
hann hef sungið. Jafnframt minnist
hann hlýlega hlutverks Dodon kon-
ungs í Gullna unghananum eftir
Rimsky-Korsakov, sem hann hefur
farið með tvisvar. Þá hefur hann
sungið öll stærstu Wagner-hlutverk-
in: „Það var geysi erfitt, en ég fékk
mikið útúr þeim,“ segir hann. Enn-
fremur nefnir hann hlutverk í óper-
um eftir Janácek og Smetana.
„Raunar er fátt sem ég hef ekki
notið að gera,“ bætir hann við, „ég
naut þess jafnvel að vera í þeim
Gilbert Og Sullivan-óperam sem ég
söng í.“ Síðast en ekki síst ber að
nefna hlutverk Tevyes í Fiðlaranum
á þakinu sem hann hefur farið með
þrisvar við frábærar undirtektir.
Bill segist ávallt hafa verið þeirr-
ar skoðunar að tónlist sé ódýrasta
nautnalyf sem völ er á. Tónlistin
hefur alltaf verið hans athvarf; þeg-
ar útlitið hefur verið svart hefur
hann getað leitað þar hælis um
stund og vandamálin ekki sýnst jafn
óviðráðanleg á eftir. „Og þegar
manni gengur of vel, er upptrektur
og fær ekki tíma til að stoppa og
líta í kringum sig, þá þarfnast mað-
ur deyfilyfsins ekki síður en þegar
hallar undan fæti og maður er lítill
í sér,“ segir hann. „Lífið er jafnvæg-
islist,“ bætir hann við: „Ef maður
tekur að sér of mörg verkefni, þá
er maður undir of miklu álagi, en
ef maður er ekki með nóg á sinni
könnu setjast að manni áhyggjur
og maður fer að efast um hæfileika
sína.“
Þegar hann lítur til baka iðrast
hann einskis. „Ég hef notið lífsins,"
segir hann, „hvort heldur í meðbyr
eða mótblæStri. Þetta hefur verið
dásamlegt líf í tónlist. Það er í raun-
inni með ólíkindum að fá borgað
fyrir að gera það sem maður nýtur
mest að gera. Ég hef verið heppinn,
já, afar lánsamur." Bill þagnar
stutta stund.
„Þegar ég var ungur hafði ég
eitt markmið og það var að sigra,
verða frægur eins og Mario Lanza
og hinn mikli Caroso, ferðast um
heiminn og gera fólk hamingjusamt
með söng mínum, hafa miklar tekj-
ur og lifa hátt. Svona bamalegur
var draumur minn. Maður var of
ungur og kappsamur til að skilja
að það tekur allt lífið að læra starfs-
grein, að það tekur 6-12 mánuði
að læra ópemhlutverk, að það tekur
a.m.k. 20 sýningar áður en maður
skilur raunverulega eitthvað um
hlutverkið og óperuna og 2-3 upp-
færslur til að átta sig á hinum
ýmsu hliðum mikils listaverks."
Það er svo sem eftir öðru í þess-
um heimi að loksins þegar menn eru
famir að átta sig almennilega á
gangi lífsins skuli þeir setjast í helg-
an stein.