Morgunblaðið - 11.01.1994, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 1994
Magnús V. Finnboga-
son, fv. menntaskóla-
kennari — Minning
Fæddur 23. október 1902
Dáinn 4. janúar 1994
Kveðja frá Menntaskólanum
í Reykjavík
Látinn er í hárri elli Magnús V.
Finnbogason yfirkennari, sem
kenndi íslenzku og latínu við
Menntaskólann frá árinu 1941 til
áramóta 1969. Frá því að hann
hætti regiulegri kennslu hafði hann
umsjón með bókasafni skólans til
vors 1973, en á því skólaári varð
hann sjötugur og lét af embætti
fyrir aldurs sakir.
Magnús var mikill málfræðingur,
nákvæmur, vandvirkur og kröfu-
harður, ekki mjög elskaður af þeim,
sem þótti of-mikil nákvæmni í mál-
fræðilegri hugsun hamla skáldlegu
hugarflugi, en þeim mun virtari af
þeim, sem gerðu sér ljóst, að ná-
kvæmni í meðferð tungunnar er
frumskilyrði þess, að tungan lifi.
Þau rúmu tuttugu ár, sem Magn-
ús sat í helgum steini, gerði hann
ekki margreist í bæinn, en af mörg-
um símtölum okkar heyrði ég, að
w'hann var stöðugt að hugsa um
tungumál, ekki sízt merkingarfræði
ensku, og voru samtöl þessi
skemmtileg og hugsun Magnúsar
skörp, þótt elli mæddi hann nokkuð
hin síðustu ár.
Við leiðarlok eru Magnúsi V.
Finnbogasyni færðar miklar þakkir
fyrir vel unnin störf og tryggð við
Menntaskólann í Reykjavík.
Guðni Guðmundsson.
Árið er 1932 og liðið að hausti,
kominn sá tími, er skólar hefja störf
að loknu sumarleyfi. í Verzlunar-
skólanum í gamla skólahúsinu við
Grundarstíg er „busum“ visað í
stofu niðri í kjallara. Þetta verður
að kallast sundurleitur hópur, mis-
eldri mikið, allt frá fermingaraldri
til tvítugs og uppruni ólíkur, sumir
úr Reykjavík, aðrir langt að komn-
ir. Biðu þess nú allir fullir eftirvænt-
ingar og einhvetjir ef til vill ekki
með öllu lausir við kvíða, a.m.k. sá,
er þetta ritar, hinn yngsti í hópnum,
að væntanlegir lærimeistarar birt-
ust að leggja okkur lífsregiumar.
Leið og ekki á löngu, að kennarar
heiðruðu okkur með heimsókn sinni,
hver af öðrum. Enn í dag eru þeir
mér allir minnisstæðir, en þó má
ég fullyrða, að tveir íslenzkufræð-
ingar þóttu mér skera sig úr, þeir
Björn Guðfinnsson, sem kenndi okk-
ur íslenzku, og Magnús Finnboga-
son, sem reyndist eiga að leiða okk-
ur byijendurna inn í völundarhús
þýzkrar tungu. Sú kennsla varð með
þeim ágætum, að búið hef ég að
henni allar götur síðan. Á þessum
eina vetri var lesin öll kennslubók
Jóns Ófeigssonar, æfingagreinar
allar og sögukaflar, en jafnframt -
og ekki sízt - öll málfræðin með
ótal skriflegum æfingum. Gátu
margir þeir, sem beztum árangri
^náðu, leikið sér að því að vori að
"mynda hinar erfiðustu setningar
með fjölbreyttri beygingu fallorða
og enn flóknari sagnbeygingu í öll-
um háttum, tíðum og myndum, tvö-
földum nafnhætti o.s.frv! Þetta var
sem sé eindregið bókmál og gífurleg
þjálfun í nákvæmri hugsun, en óra-
fjarlægt daglegu hversdagsmáli,
sem nú er mest æft í bytjendabókum
erlendra tungumála.
Sízt varði mig þennan vetur, að
ég ætti eftir síðar á ævinni að njóta
ómetanlegrar fræðslu þessara
ágætismanna, Björns Guðfinnsson-
ar í Háskóla íslands, en Magnúsar
þó mun lengur og með öðrum hætti
sem samkennara um þijátíu og sex
ára skeið, frá 1943-1979, í Mennta-
skólanum í Reykjavík. Má nærri
geta, að við þurftum þá um margt
að ræða, er að kennslu laut al-
mennt, en einkum þó um móður-
málskennsluna og íslenzkt mál og
‘málfræðiatriði hvers konar. Greip
ég hvert tækifæri tl að leita mér
fróðleiks hjá honum í þeim fræðum,
og svo gerhugull var hann, að ég
minnist þess ekki að hafa nokkru
sinni komið honum að óvörum í
neinu því, er varðaði íslenzka tungu,
sögu hennar og þróun, stöðu í nú-
tímanum og varðveizlu um allan
aldur. Af þessum nægtabrunni
reynslu sinnar og traustrar þekking-
ar jós Magnús óspart og miðlaði
þeim, sem við vildu taka. Hins gætti
hann ekki alltaf í áhuga sínum, að
nemendur eru innbyrðis ólíkir sem
annað fólk. Mikil málfræðikennsla
á ekki við alla, og stundum heyrð-
ust þær gagnrýnisraddir, einkum
meðal nemenda efstu bekkja
menntaskólans, að kennarinn liti á
bókmenntatextana sem málfræði-
verkefni. Um það skal ekki dæmt
hér, enda er svo margt sinnið sem
skinnið og gagnrýni oft ýkjum
blandin.
Af því, sem nú hefur sagt verið,
er ljóst, að vinur minn og starfsbróð-
ir var hárnákvæmur og rökvís mál-
fræðingur. Og því fór fjarri, að
áhugi hans á þeim vettvangi væri
bundinn við móðurmálið eitt. Sá
áhugi náði langt út fyrir íslenzk og
norræn máivísindi. Áður er nefnd
ágæt þýzkukunnátta hans, en þegar
á námsárunum hafði hann sem
ýmsir góðir málamenn fyrr og síðar
hrifízt mjög af latneskri tungu og
raunar fleiri málum og auðvitað
veitzt létt að tileinka sér til hlítar
takmarkað „pensúm" til stúdents-
prófs, en síðan bætt smám saman
við. Varð þetta til þess, að hann hóf
latínukennslu sem aukagrein með
íslenzkukennslunni. Hafði hann af
þessu hið mesta yndi, enda sást það
á einkunnum margra, að árangurinn
hafði ekki látið á sér standa. Og enn
má því við bæta, sem einhveijum
þótti jafnvel víxlspor, að veturinn
1959-%0 notaði hann rétt sinn til
eins árs leyfis og skemmti sér við
það í Katalóníuháskóla í Barcelónu
að bæta dijúgum - við þó nokkra
kunnáttu sína í spænsku máli.
Magnús var starfsmaður mikill
og nýtti vel tíma sinn mestan hluta
langrar ævi. Þrátt fyrir tímafreka
kennslu í ýmsum skólum og heima-
vinnu með henni vann hann um
langt skeið að ýmsum öðrum verk-
efnum, einkum útgáfu íslenzkra
fornrita og fleiri ritstörfum. - Ekki
veit ég tii þess, að tími hans hafi
farið mikið í ferðalög eða að hann
hafí verið mikill ferðamaður að
eðlisfari, en þó hygg ég ekki fjarri
sanni að fullyrða, að hann hafí á
sínum tíma orðið víðförlastur allra
íslenzkra kennara. Þrisvar sótti
hann alþjóðaþing menntaskólakenn-
ara, tvö í Evrópu - og mun nú ekki
þykja í frásögur færandi -, en hið
þriðja alja ieið til Manilu á Filipps-
eyjum. í þeirri ferð fór hann um-
hverfís jörðina, og minnist ég þess,
að okkur samkennurum hans, eink-
um hinum yngri, þótti ekki lítið til
koma. En tímarnir breytast, og eru
nú heimsreisur íslendinga orðnar
hversdagslegt fyrirbrigði.
En þrátt fyrir margvísleg störf
sín sannaði Magnús, að menn hafa
tíma til ails þess, sem hugurinn þrá-
ir. Frá æskuheimili hans, Skarfa-
nesi í Landsveit, blasti við víðlendur
birkiskógur. Ekki var hann hávax-
inn, enda um enga friðun að ræða
á þeirri tíð. En þessar gróðurleifar
rétt við brún hálendisins kveiktu í
Magnúsi áhuga á ræktun og gróður-
vernd. Notaði hann árum saman
hverja tómstund, sem gafst, til
skógræktar í hlíðinni ofan við
Hafravatn ásamt Þórði rafvirkja-
meistara, bróður 3Ínum. Ekki spáðu
allir vel fyrir þessu fyrirtæki, kváðu
þrálátan norðaustanstreng með
hlíðinni myndu drepa hveija hríslu.
Magnús svaraði til því einu, að sá
gróður, sem þar sprytti upp, myndi
sanna, að víða mætti koma upp tijá-
lundum hér á landi. Varð honum
að þessari trú sinni, eins og hver
má nú sjá, sem leggur leið sína um
Hafrahlíð.
Magnús Finnbogason var ósvik-
inn sonur hinnar alkunnu aldamóta-
kynslóðar í sögu okkar íslendinga.
Hann ólst upp á afskekktum
sveitabæ, sonur * fátæks einyrkja-
bónda, elztur ellefu systkina, en
„fýsnin til fróðleiks og skrifta" var
honum meðfædd, og hann varð sá
hamingjumaður að fá svalað þessari
sterku þrá sinni. - Á skilnaðar-
stundu þakka ég honum langa og
góða viðkynningu, hjálpsemi hans
og einstakan heiðarleika og hrein-
skiptni í smáu sem stóru, en ekki
þó síður launfyndni hans, græsku-
lausa spaugsemi og orðheppni, sem
svo oft hitti beint í mark. Hjördísi,
einkadóttur hans, og börnum henn-
ar sendi ég samúðarkveðjur, en
fagna því þó jafnframt, að farlama
öldungur, sem þráði dauðann, hefur
nú fengið eilífa hvfld.
Jón S. Guðmundsson.
Magnús Finnbogason mag. art.
var kennari við Menntaskólann í
Reykjavík árin 1941-1969. Magnús
var kennari minn í skólanum tvo
vetur, snemma á sjöunda áratugn-
um. Hann er mér minnisstæður af
ýmsum ástæðum, og hans skal hér
minnst í fáeinum orðum.
Magnús var einkar skýr og glögg-
ur i kennslu sinni. Hann lagði sig
ailan fram, og honum var einkar
lagið að útskýra allflókin fyrirbæri,
t.d. í málfræði og málsögu. Magnús
var afar samviskusamur og ósérhlíf-
inn og kom stundum til kennslu,
þótt hann væri hálflasinn.
Þegar ég hóf kennslu í Mennta-
skólanum í Reykjavík haustið 1970,
var Magnús bókavörður í bókhlöðu
skólans, og auk þess vann hann við
útgáfu skólaskýrslu. Ég ræddi oft
við Magnús á þessum tíma og hafði
af því mikið gagn, enda hafði hann
mikla reynslu af kennslu og skóla-
störfum. - Magnús sagði mér eitt
sinn, að hann hefði í upphafi síns
háskólanáms ætlað að leggja stund
á aðra fræðigrein, en fljótlega hefði
komið í ljós, að grein þessi hefði
ekki hentað sér. Þá hefði hann skráð
sig í norrænudeild Háskólans, og
þar hefði hann jafnan kunnað vel
við sig. Hann hafði miklar mætur á
Sigurði Nordal, kennara sínum, og
Sigurður mat og Magnús mikils.
Magnús var síðar ráðinn að Mennta-
skólanum fyrir tilstilli Sigurðar.
Margt, sem Magnús kenndi, hef-
ur síðar reynst gott veganesti, og
ég kunni einkar vel við mig í tímum
hjá honum. Það er þægileg og góð
tilfinning að hverfa rúm 30 ár aftur
í tímann og koma í huganum í gamla
bekkinn sinn í Menntaskólanum.
Magnús fræddi okkur um ýmis forn
fræði, Eddukvæði, hin heiðnu goð,
samningu ritgerða og margt fleira.
Ég skildi það ekki fyrr en síðar, að
ég á þessum kennara mínum frá
gamalli tíð margt að þakka, og að
leiðarlokum er honum þakkað fyrir
margt gagnlegt, er hann kenndi af
stakri samviskusemi á sínum tíma.
Ég sendi dóttur hins látna og
öðrum vandamönnum innilegar
samúðarkveðjur og bið þann sem
öllu ræður að blessa minningu
Magnúsar V. Fjnnbogasonar.
Ólafur Oddsson.
í þessum línum ætla ég að minn-
ast föðurbróður míns, Magnúsar V.
Finnbogasonar, mag.art. og fyrrver-
andi yfirkennara við Menntaskólann
í Reykjavík, sem lést sl. þriðjudag,
kominn á 92. aldursár. Magnús
fæddist og ólst upp við rætur Heklu,
í Skarfanesi á Landi, elstur 11 barna
Finnboga Höskuldssonar bónda í
Skarfanesi, og konu hans, Elísabet-
ar Þórðardóttur. Af þessum 11 börn-
um hjónanna í Skarfanesi eru nú
fjögur á lífi. Innan við tvítugt hleypti
Magnús heimdraganum og settist á
skólabekk í Flensborgarskóla og í
Menntaskólanum í Reykjavík, og
lauk stúdentsprófi 1926,. hæstur
þeirra sem þá útskrifuðust. Að því
loknu hóf hann nám í íslenskum
fræðum við Háskóla íslands og lauk
magistersprófí 1932. Magnús var
stundakennari við Iðnskólann í
Reykjavík allan tímann sem hann
var í Háskólanum og næsta ár þar
á eftir, en 1934 fékk hann styrk til
dvalar við háskólann í Uppsölum,
þar sem hann stundaði nám ,og
fræðistörf um eins árs skeið. Að
Svíþjóðardvölinni lokinni sneri
Magnús sér að kennslu og kenndi
þá iðulega samtímis við fjóra skóla,
Iðnskólann í Reykjavík, Verzlunar-
skólann, Vélskólann og Stýrimanna-
skólann, enda mikill atorkumaður.
Hann kenndi mest íslensku, ýmist
sem stundakennari eða fastráðinn,
allt til 1941 þegar hann tók við
kennslu í Menntaskólanum í Reykja-
vík. Ári síðar varð hann fastráðinn
kennari við skólann og gegndi því
starfi allt til ársins 1973. Frá 1955
og lengi síðan var hann yfirkenn-
ari. Skólaárið 1959-60 fékk hann
frí frá kennslu og stundaði þá nám
í spænsku við háskólann í Barcel-
ona. Sú tunga var honum hugleikin,
þótt aldrei tæki hann að sér að
kenna hana, enda hafði hann nóg
að gera með íslensk fræði og lat-
nesk við Menntaskólann. Magnús
var afbragðsvel að sér um íslenska
tungu, einkum málsögu og beyging-
arfræði og var snemma fenginn til
að dæma málfræðipróf við Háskóla
íslands. Því starfí gegndi hann allt
frá 1944 til 1965.
í M.R. kenndi Magnús íslensku
og latínu. Hann þótti skýr og góður
kennari, fróður og vandvirkur og
bar ómælda umhyggju fyrir nem-
endum sínum, en var þó prýðilega
stjómsamur. Magnús var vel ritfær
maður en þar sem hann helgaði sig
kennslu varð hann ekki afkastamik-
ill á sviði ritstarfa. Þó mundi merk
útgáfa hans á Sturlunga sögu árið
1946, í samvinnu við Jón Jóhannes-
son og Kristján Eldjárn, nægja til
að halda nafni hans á Iofti um langa
framtíð. Auk Sturlungu gaf Magnús
út meðfram kennslunni allnokkur
íslensk fornrit, Njálu, Snorra-Eddu,
Hrafnkels sögu Freysgoða, Gunn-
laugs sögu ormstungu, Laxdæla
sögu og Snorra-Eddu. Ymsar grein-
ar birtust og eftir hann í blöðum
og tímaritum, þ. á m. í Skírni og
Menntamálum. Þar að auki liggja
eftir hann kennslubækur og kver
um_ íslensku og málsögu.
Árið 1970 sá Magnús um þáttinn
Daglegt mál í Ríkisútvarpinu. Þótti
hann taka skörulega á málum og
vera skeleggur og ákveðinn í skoð-
unum, en hann var mikill og einlæg-
ur málvöndunarmaður. Er ekki ör-
grannt um að ýmsum hafi þótt nóg
um stefnufestuna, en hvaða skoð-
anir sem menn annars kunna að
hafa á málvöndun er þessara þátta
enn minnst.
Þegar kom að starfslokum hjá
Magnúsi sem kennara, árið 1973,
bauðst honum að taka við starfi
bókavarðar í Menntaskólanum í
Reykjavík, og starfaði hann við það
allt til ársins 1979, en var þá farinn
að missa sjón. Næstu ár á eftir tók
heilsan að bila og Elli kerling að
ná undirtökunum í lífsglímunni.
Magnús bjó þó áfram á eigin heim-
ili, þrátt fyrir dvínandi heilsu, er
hann fór á hjúkrunardeild og síðan
á dvalarheimili.
Magnús kvæntist Kristínu Elí-
níusardóttur úr Ólafsvík (f. 18. febr-
úar 1904, d. 2. maí 1987), dóttur
Elíníusar Jónssonar, kaupfélags-
stjóra þar, og konu hans, Petrínu
Sigmundsdóttur. Magnús og Kristín
eignuðust eina dóttur, Hjördísi Mar-
gréti, f. 27. janúar 1931, en þau
skildu. Hjördís giftist Einari Guð-
mundssyni vélstjóra, f. 1. febrúar
1933, og átti með honum þijú börn.
Einar lést 5. september 1969. Börn
þeirra eru: Kristín Anna, f. 26. maí
1953, Guðmundur Öm, f. 10. maí
1954 og Helga, f. 15. desember
1957. Enn fremur er dóttir Hjördís-
ar Áslaug Helga Hálfdánardóttir,
f. 19. febrúar 1974. Hjördís reynd-
ist Magnúsi föður sínum afskaplega
vel í löngum veikindum hans og
gerði honum kleift að búa heima
jafnlengi og raun bar vitni.
Ég, sem þessi orð rita, var aldrei
nemandi frænda míns, hann var
hættur kennslu þegar ég hóf nám
við M.R. En í öðrum skilningi en
hinum eiginlega var ég þó nemandi
hans. Frá því ég man eftir mér bar
ég ótakmarkaða virðingu fyrir þess-
um hávaxna og virðulega föðurbróð-
ur mínum og þegar rödd hans fór
að heyrast í útvarpinu í þættinum
Daglegt mál fylgdist ég grannt með
og missti ekki úr þátt. Upp úr því
fór ég um 12 ára aldur að skrifa
Magnúsi spakleg bréf með fyrir-
spurnum um íslenskt mál sem hann
svaraði af stakri þolinmæði og út-
skýrði þar ýmis álitamál eins og
hann væri að skrifa fullorðnum
manni. Þetta voru löng bréf, skrifuð
með fallegri hendi á fölgulan papp-
ír, og í þeim var einhver kyrrlát
viska sem hafði sterk áhrif á mig.
En alltaf voru útskýringamar
rammaðar inn af vingjarnlegum og
hlýjum formálsorðum og eftirmála
þar sem hann sagði mér af högum
sínum, spurði frétta og hvatti mig
til að skrifa sér fleiri bréf. Þá ákvað
ég líklega að feta í fótspor frænda
míns og læra málfræði. Minningar
mínar um Magnús eru fjölmargar,
því ævinlega heimsóttu foreldrar
mínir hann þegar þau áttu ferð til
Reykjavíkur vestan af fjörðum og
margar stundir áttu þau saman með
honum uppi við Hafravatn þar sem
hann átti svolítinn skógarlund í hlíð-
inni ofan við vatnið. Áhuga Magn-
úsar og systkina hans á tijárækt
má vafalaust rekja til skógivaxins
lands Skarfaness, rétt við Þjórsá,
sem er með fegurstu stöðum á Suð-
urlandi. Mér er sérstaklega í minni
ferð þangað austur fyrir rúmum 25
árum, þegar Magnús og faðir minn
sýndu mér Lambhagann fyrsta sinni
og bentu mér á æta sveppi og villt
jarðarber inn á milli tijánna. Eftir
að ég eltist fækkaði ferðum mínum
til frænda, en hann var þó ævinlega
einhvers staðar nálægur, fylgdist
náið með mér og hvatti mig og
brýndi hvert sinn sem ég hitti hann.
Á háskólaárum mínum í íslenskun-
ámi kom ég öðru hveiju til Magnús-
ar og við komumst fljótt að því að
viðhorf til tungumálsins höfðu
breyst frá því hann var ungur. Hon-
um þótti ungir málfræðingar um of
fijálslyndir og fannst lítið til um
nýjar stefnur og strauma. Ég reyndi
stundum að bera hönd fyrir höfuð
nútímamálvísindum, en hann kallaði
þau þríhöfða þurs og stráfelldi allar
röksemdir mínar. En að því loknu
dró hann stundum fram portvín og
gaf mér í staup og kenndi mér svo
lítið eitt í íslenskri málsögu í sára-
bætur svo ég færi ekki tómhentur
heim.
Þegar aldurinn er orðinn jafnhár
og raun bar vitni um Magnús
frænda minn, ætti andlátsfrétt ekki
að koma að manni óvörum. Ég var
samt óviðbúinn. Örfáir dagar eru
liðnir frá því fyrrverandi nemendur
hans úr Menntaskólanum í Reykja-
vík spurðu mig um líðan hans þar
sem ég var staddur í jólaboði, og
þá varð ég að viðurkenna að of langt
var liðið frá því ég sá hann síðast
til að ég gæti með vissu sagt annað
en að heilsan væri slæm en hugur-
inn jafnskýr og áður. Þessir nem-
endur hans sögðu mér gamansögur
af ýmsum uppátækjum sínum sem
Magnús brást ætíð jafnljúfmann-
lega og virðulega við, og þeir minnt-
ust hans með þakklæti og virðingu.
Ég sag'ðist mundu skila kveðju til
hans frá þeim hið fyrsta á nýju ári.
Við það hef ég nú staðið þótt það
sé á annan hátt en ég hafði hugsað
mér, hér á síðum Morgunblaðsins.
Með þessum orðum kveð ég
Magnús föðurbróður minn og þakka
honum fyrir að hafa orðið þess að-
njótandi að fá að kynnast honum
og njóta með honum svo margra
góðra stunda um ævina. Dóttur
hans og dótturbörnum sendi ég
samúðarkveðjur.
Veturliði Oskarsson.