Morgunblaðið - 24.03.1994, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. MARZ 1994
í sambandi við Evrópu
eftir Ólaf Þ.
Stephensen
Samningar Norðmanna um aðild
að Evrópusambandinu (ESB) hafa
hrist upp í umræðum um hugsanlega
aðild Islands að sambandinu. Það
var vonum seinna, Davíð Oddsson
forsætisráðherra hittir naglann á
höfuðið þegar hann segir um samn-
ingana í samtali við Morgunblaðið
fimmtudaginn 17. mars að „ekkert
hafi gerzt sem ekki hafi verið séð
fyrir fyrir tveimur árum“. Flestir
sem til þekktu, til að mynda bæði
íslenzkir og erlendir fræðimenn, sem
hafa skoðað sjávarútvegsstefnu
ESB, höfðu spáð því fyrir tveimur
árum að hægt væri að ná samning-
um við Evrópusambandið á svipuð-
um nótum og Norðmenn hafa nú
gert. í því ljósi er sérkennilegt að
ríkisstjórn Islands skuli nú allt í einu
stökkva til og biðja Háskólann um
faglega úttekt á kostum og göllum
ESB-aðildar í Ijósi nýrra aðstæðna.
Sú beiðni er í raun viðurkenning rík-
isstjórnarinnar á því að hún hafi
gert mistök árið 1992, þegar hún
ákvað, umræðulítið og án þess að
nokkur skynsamleg könnun færi
fram á öllum hliðum málsins, að
hafna einstöku boði Evrópusam-
bandsins til EFTA-ríkjanna um að-
ildarviðræður. Þar var hafnað tæki-
færi til að hafa áhrif á ákvarðanir,
sem miklu skipta fyrir íslenzka þjóð-
arhagsmuni, bæði í evrópsku sam-
starfi og út á við gagnvart ríkjum
annarra heimsálfa. Slík tækifæri eru
ekki á hverju strái, og óvíst hvenær
það næsta fellur okkur í skaut.
Hræðsluáróðurinn hrakinn
Svo aftur sé vikið að ummælum
forsætisráðherra, dregur hann
ranga ályktun af niðurstöðunni í
samningum Norðmanna, rétt eins
og Þorsteinn Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra gerir í sama tölublaði
Morgunblaðsins: að hún hafi enga
beina þýðingu fyrir Islendinga.
Samningsniðurstaða Norðmanna
hefur þvert á móti þá mikilvægu
þýingu að nú er staðfest að sá barna-
legi hræðsluáróður, sem hefur verið
rekinn linnulaust á Islandi, um að
ESB-aðild þýði að landhelgin fyllist
af útlendum rányrkjutogurum og
lífsbjörgin verði tekin af þjóðinni, á
ekki við haldgóð rök að styðjast.
ESB-aðiId íslands myndi hugsanlega
þýða að við yrðum stundum að
spyija aðra álits á ákvörðunum, sem
við höfum hingað til tekið ein og
sjálf, en hún þýðir ekki að við miss-
um ákvörðunarrétt um nýtingu auð-
linda okkar.
I samningum Norðmanna við ESB
er gert ráð fyrir að aflakvóti ann-
arra ESB-ríkja miðist fyrst og
fremst við hefðbundnar veiðar. Þetta
er grundvallarregla í sjávarútvegs-
stefnu ESB og hefur í för með sér
að Norðmenn láta hlutfallslega eng-
ar veiðiheimildir af hendi umfram
þann kvóta, sem ESB-ríki höfðu
þegar yfir að ráða í norskri land-
helgi, nema ef vera skyldi lítinn og
óvissan makrílkvóta. Norðmönnum
verður heimilt að grípa til ráðstafana
gegn svokölluðu „kvótahoppi". Þá
gera aðildarsamningar Norðmanna
ráð fyrir að þeir ráði sjálfir veiðum
norðan 62. breiddargráðu fram til
ársins 1998 og jafnframt samning-
um við Rússa um veiðar í Barents-
hafi. Eftir þann tíma munu formleg-
ar ákvarðanir um aflamark og til-
högun veiða færast til framkvæmda-
stjórnar Evrópusambandsins. Hins
vegar mun framkvæmdastjórnin
taka yfir allar reglur Norðmanna
um veiðarnar, þannig að sú tilfærsla
á ákvörðunarvaldi er fremur í orði
en á borði. Aukinheldur er það marg-
þekkt staðreynd, að framkvæmda-
stjórnin tekur ekki ákvarðanir um
veiðar- í landhelgi aðildarríkja án
náins samráðs við sérfræðinga og
embættismenn hvers ríkis um sig.
Það kemur ekki til valdboðs frá
Brussel þvert ofan í óskir og kröfur
aðildarríkja. Þvert á móti er einn
vandi sjávarútvegsstefnu ESB sá,
að aðildarríkin hafa oft fengið óskir
sínar um kvóta fyrir eigin skip ríku-
lega uppfylltar, sem stundum hefur
gengið þvert á fiskverndarsjónarm-
ið. Þótt ákvarðanir færist með form-
legum hætti til framkvæmdastjórnar
ESB, hafa aðildarríkin úrslitaáhrif.
Framkvæmdastjórnin hefur hneigzt
til þess að leita einkum álits þeirra
ríkja, sem mestra hagsmuna eiga
að gæta og búa yfir mestri sérfræði-
þekkingu í sérhveijum málaflokki.
Raunar er ekki ólíklegt að í þessu
ljósi muni Norðmenn, sem eru meðal
helztu keppinauta íslendinga í sölu
sjávarafurða, öðlast mikil áhrif á
sjávarútvegs- og fiskviðskiptastefnu
ESB á næstu árum. Það er ekki víst
að það verði fiskútflutningsríkjum
utan sambandsins í hag.
Við þetta bætist að þótt Evrópu-
sambandið þyki oft óbilgjarnt í
samningaviðræðum, hefur það yfir-
leitt tekið tillit til krafna, sem gerð-
ar hafa verið út frá grundvallarhags-
munum þeirra ríkja, sem leitað hafa
inngöngu í sambandið. Eftirgjöf
ESB varðandi sjávarútveg og land-
búnað í viðræðunum við Noreg, Sví-
þjóð og Finnland ber vitni um þetta.
Það er þess vegna líklegt að daí við-
ræðu við íslendinga yrði enn ríkara
tillit tekið til sjávarútvegshagsmuna
en í viðræðunum við Norðmenn. Inn
í myndina kemur einnig sú staðreynd
að ESB-ríki geta ekki byggt kröfur
um veiðiheimildir á íslandsmiðum á
hefðbundnum veiðum, vegna þess
að útlendingar hafa ekki fengið að
veiða í íslenzkri landhelgi í nærri tvo
áratugi, með örfáum undantekning-
um sem litlu skipta. Þær veiðiheim-
ildir, sem íslendingar yrðu að láta
af hendi, yrðu mjög sennilega hverf-
andi.
Útlendingar „kaupa upp“,
íslendingar fjárfesta
Önnur vinsæl röksemd hræðslu-
bandalagsins gegn ESB er sú, að
útlendingar muni geta „keypt upp“
íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki. Þarna
er víst átt við það, sem almennt er
kallað erlend fjárfesting. Þeir, sem
reka áróður af þessu tagi, gefa yfir-
leitt í skyn að erlendar fjárfestingar
muni leiða til þess að íslendingar
glati yfirráðum yfir helzta atvinnu-
vegi sínum og missi lífsbjörgina úr
landi. Erlendar fjárfestingar í öllum
atvinnugreinum, öðrum en sjávarút-
vegi, hafa verið gefnar fijáisar með
EES-samningnum. Hafa útlending-
ar notað tækifærið og „keypt upp“
heilu atvinnugreinarnar á íslandi?
Eru þeir yfirleitt líklegir til þess?
Það er líka önnur hlið á þessu
máli, Islendingar hafa nýverið
„keypt upp“ næststærsta útgerðar-
fyrirtækið í fjölmennasta aðildarríki
Evrópusambandsins, Þýzkalandi.
Dettur einhveijum í hug að þar með
séum við að ræna íbúa Rostock eða
Mecklenborgarfylkis lífsbjörginni?
Þvert á móti, þar var sótzt eftir er-
lendri fjárfestingu. Sama á við í öll-
um öðrum löndum, þar sem íslenzk-
ir athafnamenn hafa sótt á ný mið
og fjárfest í sjávarútvegi. Þess vegna
birta íslenzkir fjölmiðlar viðtöl við
þýzka, mexíkóska, ómanska, chí-
leska og namibíska ráðamenn, sem
segjast brosandi vænta mikils af
samstarfi við íslendinga. Fjárfest-
ingar skila gagnkvæmum hagnaði.
Upphrópanir um uppkaup, arðrán
og stuld eru meira í anda úreltrar
marxískrar hugmyndafræði og
þriðjaheimssósíalisma en rökréttrar
umræðu um hið raunverulega sam-
hengi í alþjóðaviðskiptum, sem
byggir á gagnkvæmum réttindum
og skyldum ríkja.
Þriðjaheimsröksemdir og
minnimáttarkennd
Málflutningur andstæðinga Evr-
ópusambandsins minnir um margt á
röksemdafærslu þriðjaheimsríkja
um fyrirkomulag efnahagsmála á
alþjóðavettvangi. Þriðjaheimsríkin
hafa gjarnan krafizt fullra og óskor-
aðra umráða yfir þeim auðlindum,
sem eru á þeirra eigin yfirráða-
svæði, en jafnframt gert kröfur um
að geta farið sínu fram þar sem
önnur ríki hafa haldið fram fullveld-
isréttindum, til dæmis hvað varðar
nýtingu auðlinda á hafsbotni. Mál-
flutningi þeirra, sem vilja ekki sjá
útlenda bátsskel í íslenzkri land-
helgi, en telja sjálfsagt að íslending-
ar sækist eftir veiðiréttindum um
allan heim, jafnvel án samninga eins
og í Smugunni og við Svalbarða,
svipar til þessa þriðjaheimsmálflutn-
ings. Af sama meiði er óttinn við
fijáls alþjóðaviðskipti og sú tilhneig-
ing að setja alla útlendinga í flokk
einhvers konar nýlenduherra, sem
sækist eftir að ráða yfir Iitlum þjóð-
um og hrifsa til sín auðlindir þeirra.
Telja íslendingar það sér til fram-
dráttar að taka þátt í þessum mál-
flutningi? Minnimáttarkenndin
gagnvart umheiminum er vandi, sem
Islendingar ættu að geta farið að
hrista af sér. íslenzk fyrirtæki hafa
allar bjargir til þess að standa jafn-
fætis erlendum keppinautum í al-
þjóðlegri samkeppni. Aðild að Evr-
ópusambandinu myndi aðeins
styrkja stöðu íslenzks atvinnulífs.
Niðurstaðan í samningum Norð-
manna og ESB um sjávarútvegsmál
sýnir, eins og _hér hafa verið færð
rök fyrir, að íslendingar ættu að
geta séð efnahagslegum hagsmun-
um sínum vel borgið ef þeir gengju
í Evrópusambandið. Hins vegar er
ástæða til að láta efnahagsmálin
ekki byrgja okkur sýn yfir hið stóra
svið í Evrópumálunum. Tvennt hefur
einkum orðið til þess að afbaka
Evrópuumræðuna á íslandi; annars
vegar fyrrnefndur hræðsluáróður,
vanþekking og minnimáttarkennd,
hins vegar ofuráherzla á efnahags-
mál. Það er undarleg þröngsýni að
ætla að láta stefnumótun íslendinga
gagnvart Evrópusambandinu snúast
eingöngu um efnahags- og við-
skiptastefnu. Málið snýst um utan-
ríkisstefnuna í heild sinni; jafnt póli-
tísk sem efnahagsleg viðhorf.
Pólitíska hliðin: Samstarf
vestrænna lýðræðisríkja
Aðild að Evrópusambandinu felur
í sér margt fleira en efnahagslegan
ávinning. Evrópusambandið er sam-
tök vestrænna lýðræðisríkja. Það
hefur staðið vörð um mannréttindi
og lýðræði, bæði innan sinna eigin
vébanda og á alþjóðavettvangi. Það
er friðarbandalag, sem hefur sætt
forna fjendur í Vestur-Evrópu með
einstæðum hætti og gert vopnaskak
í samskiptum aðildarríkjanna óhugs-
andi. ESB er vaxandi afl í alþjóða-
málum. Aðild að Evrópusambandinu
er mikilvæg staðfesting á stöðu sér-
hvers Evrópuríkis í alþjóðakerfinu
og afstöðu þess til alþjóðamála.
Þetta er ástæða þess hversu mikla
áherzlu hin nýfijálsu ríki Mið- og
Austur-Evrópu, til dæmis Pólland,
Tékkóslóvakía og Ungveijaland,
leggja á að fá aðild að Evrópusam-
bandinu. Röksemdir þeirra fyrir mik-
ilvægi aðildar eru fyrst og fremst
pólitískar - raunar er líklegt að
efnahagslíf þessara ríkja hryndi ef
þau gengju í ESB án þess að fá lang-
Ólafur Þ. Stephensen.
„Ætla forystumenn
Sjálfstæðisflokksins að
halda áfram að horfa
framhjá nýjum aðstæð-
um og nýjum tækifær-
um í alþjóðamálum og
glutra frumkvæðinu í
utanríkismálum íslend-
inga endanlega í hend-
urnar á Alþýðuflokkn-
um?“
an aðlögunartíma fyrir atvinnuvegi
sína, sem ekki gætu staðizt vestræna
samkeppni. Reynslan frá Austur-
Þýzkalandi sýnir fram á þetta. ESB-
aðild er engu að síður efst á for-
gangslista þessara ríkja, vegna þess
að þau vilja tilheyra hinu mikilvæga
bandalagi vestrænna lýðræðisríkja.
Flest Evrópuríki átta sig líka á því
að þau munu ætíð verða háð ákvörð-
unum Evrópusambandsins, bæði
efnahagslegum og pólitískum, og
keppa þess vegna eftir tækifærum
til _að geta haft áhrif á þær.
í ljósi þess pólitíska mikilvægis
Evrópusambandsins er afar sér-
kennilegt að margir íslenzkir stjórn-
málamenn skuli leitast við að mála
skrattann á vegginn í hvert sinn, sem
á það er minnzt. Jafnvel ráðherrar
í ríkisstjórninni virðast stundum álíta
að fimmaurabrandarar og þjóðsögur
um bann á bognar gúrkur og tveggja
hæða strætisvagna eigi við í umræð-
um um ESB. I ljósi sögunnar er
þetta torkennilegur málflutningur.
Islendingar eiga að geta tekið alþjóð-
lega samvinnu alvarlega. Þeir báru
gæfu til þess, í mótun utanríkis-
stefnu sinnar eftir seinna stríð, að
rótfesta ísland í hópi hinna vestrænu
lýðræðisríkja í því mynstri alþjóða-
samstarfs, sem þá var að verða til.
Síðan um miðja öldina hafa stoðir
utanríkisstefnunnar einkum verið
tvær; annars vegar aðildin að Atl-
antshafsbandalaginu og hins vegar
þátttaka í norrænu samstarfi. Þetta
tvennt hefur áunnið íslendingum
virðingu og áhrif í alþjóðlegu sam-
starfi, til dæmis á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna.
Stoðir utanríkisstefnunnar
Nú stöndum við hins vegar
frammi fyrir því að annarri stoð-
inni, þ.e. Norðurlandasamstarfinu,
hefur verið kippt burt. Með inngöngu
ailra Norðurlandanna, annarra en
íslands, í Evrópusambandið er til-
verugrundvöllur Norðurlandasam-
starfsins brostinn. Það er ekki nema
svipur hjá sjón samanborið við hið
kraftmikla Evrópusamstarf, og verð-
ur úr þessu aldrei meira en mál-
fundafélag og dansgólf fyrir ráð-
herra, þingmenn og embættisinenn,
hvað sem kurteislegum yfirlýsingum
hinna Norðurlandaþjóðanna um mik-
ilvægi áframhaldandi samstarfs líð-
ur. Ahugi þeirra mun nær eingöngu
beinast að Evrópusamstarfinu, enda
lýsa norrænir stjórnmálamenn því
nú yfir hver um annan þveran að
loksins sé raunveruleg eining Norð-
urlanda í sjónmáli; á vettvangi Evr-
ópusambandsins.
Hvað hina stoðina undir utanrík-
isstefnu íslendinga varðar; aðildina
að Atlantshafsbandalaginu, mun
hún halda gildi sínu að einhverju
leyti, að minnsta kosti um nánustu
StetkogsalaflMr
Veldu þér eina af þessum frábæru síeikum;
Sirloinsteik með estragonsmjöri
Sinnepspiparsteik með piparsósu
Hunangsgljáð grísalœrissteik
Grísahryggjarsteik með rjómasveppasósu
Jurtakrydduð lamhalœrissteik
með villijurtasósu
Hvítlaukskrydduð lambalœrissteik
með steinseljusmjöri
Glóðarsteiking yfir opnum eldi!
„Charbroiled“ - glóðarsteiking yfir opnum eldi gefur
steikinni alveg sérstakt og Ijúffengt bragð
- betra en þú átt að venjast.
ASKUH
Suðurlandsbraut 4a, sími 38550