Morgunblaðið - 13.04.1994, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. APRIL 1994

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Tillögiir sjálfstæðis-
manna í Reykjavík
ísland og EES-
samningurinn
Sjálfstæðismenn í Reykjavík
hafa á undanförnum dögum
kynnt tillögur sínar í atvinnu-
málum og fjölskyldumálum, sem
þeir hyggjast leggja áherslu á í
næstu borgarstjórnarkosning-
um.
Líklega eru engin málefni
borgarbúum jafn ofarlega í huga
þessa stundina og atvinnumál
og er það mikil breyting frá því
sem verið hefur síðasta aldar-
fjórðung en síðast gætti mikils
atvinnuleysis í Reykjavík
snemma árs 1969. Jafnframt er
ljóst, að fjölskyldumál verða
meira umræðuefni í kosninga-
baráttunni nú en oftast áður
vegna þeirrar áherzlu, sem báðir
framboðslistarnir leggja á þenn-
an málaflokk. Og auðvitað eru
þessi tvö meginmál nátengd. I
inngangi að tillögum Sjálfstæð-
isflokksins í atvinnumálum er
komið inn á þetta: „Öryggi er
það sem fjölskyldunni er mikil-
vægast. Grunnur fjárhagslegs
öryggis hvílir á atvinnunni, sem
er stærsta hagsmunamál fjöl-
skyldunnar þótt hið félagslega
öryggi sé ekki síður mikilvægt
... I Reykjavík þarf um sex
þúsund ný störf fram til ársins
2000 til að mæta árlegri fjölgun
fólks á vinnumarkaði og koma
í veg fyrir viðvarandi atvinnu-
leysi. Skapa þarf traustara fyrir-
tækjaumhverfi, sem stuðlar að
öflugu nýsköpunar- og þróunar-
starfi og hefur í för með sér
fjölgun vel launaðra starfa fyrir
borgarbúa. Það er helst gert með
því að hlúa að vaxtarbroddum í
atvinnulífinu eins og ýmsum
smáiðnaði, þróunarfyrirtækjum,
fyrirtækjum í ferðaþjónustu og
nýjum framsæknum hugmynd-
um.“
Til að ná þessum markmiðum
hyggjast sjálfstæðismenn leggja
áherslu á jafnt tímabundin
átaksverkefni til að draga úr
atvinnuleysi sem langtímaað-
gerðir er stuðla að þróttmeira
atvinnulífi í framtíðinni.
Með þeim tillögum í fjöl-
skyldumálum, sem kynntar voru
á mánudag, kemur hins vegar
fram hvernig sjálfstæðismenn
vilja tryggja félagslegt öryggi
reykvískra fjölskyldna á næsta
kjörtímabili.
Sjálfstæðismenn segjast með-
al annars ætla að beita sér fyrir
því að biðlistum á leikskólum
verði útrýmt á næstu tveimur
árum og að á næstu þremur til
ijórum árum verði komið á ein-
setnum heilsdagsskóla í grunn-
skólum Reykjavíkur. Þá vilja
þeir byggja upp barnadeild á
Borgarspítalanum og styðja
byggingu barnaspítala við Land-
spítalann með hundrað milljóna
króna framlagi.
Tillögur sjálfstæðismanna í
jafnt atvinnu- sem fjölskyldu-
málum eru athyglisverðar og í
samræmi við þá forystu í þessum
málaflokkum sem borgarstjóm-
armeirihluti sjálfstæðismanna í
Reykjavík hefur haft á undan-
förnum áratugum. Það er órétt-
lát gagnrýni að halda því fram
að það sé fyrst nú sem hugað
sé að þessum málum af borgar-
stjórnarmeirihlutanum. í raun
væru margar þessar tillögur, til
dæmis um að útrýma biðlistum
á leikskólum og einsetinn heils-
dagsskóla, óframkvæmanlegar
ef ekki hefði átt sér stað mikil
uppbygging varðandi leik- og
grunnskóla í Reykjavík á undan-
förnum árum. Það er sú upp-
bygging, sem gerir það að verk-
um, að nú hillir undir það, að
markmið á borð við þessi séu
raunhæf. Borgarbúar taka lof-
orð af þessu tagi alvarlega, þótt
fram séu sett í kosningaharáttu,
vegna þess, að þeir hafa þá
reynslu af meirihluta Sjálfstæð-
isflokksins í borgarstjórn
Reykjavíkur, að hann standi við
kosningaloforð. Þess vegna
skiptir líka máli, að ekki sé lofað
meiru en hægt er að standa við.
Það ber líka að hafa hugfast,
að sá vandi sem nú er við að etja
í atvinnumálum, er til kominn á
allra síðustu misserum. í upp-
hafi yfirstandandi kjörtímabils
var atvinnuástand í Reykjavík
ágætt og engin ástæða fyrir
sveitarfélag á borð við Reykjavík
að hefja stórfelld afskipti af at-
vinnulífinu. Er efnahagsástandið
versnaði var aftur á móti brugð-
ist við því af hálfu borgarinnar
með því að halda óbreyttu fram-
kvæmdastigi allt fram á síðasta
ár. Hefur alls verið framkvæmt
fyrir 35 milljarða króna af borg-
inni á þessu kjörtímabili, sem
auðvitað hefur tryggt þúsundum
Reykvíkinga atvinnu. Þá hefur
á þessu ári verið ráðist í ýmis
„átaksverkefni“ sem eiga að
tryggja á annað þúsund atvinnu-
lausum vinnu í einhvern tíma.
Aðgerðir af þessu tagi hljóta
hins vegar ávallt að vera tíma-
bundnar og þær leysa engan
vanda til frambúðar. Það getur
heldur aldrei orðið verkefni hins
opinbera, hvorki ríkis né sveitar-
félaga, að tryggja öllum atvinnu.
Hið opinbera getur hins vegar
mildað áhrif atvinnuleysisins
með tímabundnum aðgerðum
jafnframt því, sem reynt er að
skapa umhverfi, sem einkafyrir-
tæki geta dafnað í.
Þó að tillögur sjálfstæðis-
manna séu engin allsheijarlausn
á ríkjandi vanda eru þær um
margt athyglisverðar og til þess
fallnar að viðhalda forystu
Reykjavíkurborgar á sviði at-
vinnu- og félagslegra mála.
eftir Stefán M.
Stefánsson
í.
Hinn 5. maí 1993 fór fram loka-
afgreiðsla á Alþingi um lögfestingu
EES-samningsins. Sama dag var
borin upp tillaga frá utanríkismála-
nefnd þingsins um að taka upp við-
ræður við Efnahagsbandalagið um
svonefnd tvíhliða samskipti þess og
íslands, einkum með hliðsjón af því
að fjögur EFTA-ríki höfðu sótt um
aðild að bandalaginu. Samkvæmt
tillögunni skyldi Alþingi fela ríkis-
stjórninnni að undirbúa slíkar við-
ræður. Þessi tillaga var samþykkt
samhljóða á Alþingi en nokkrir
þingmenn sátu þó hjá við atkvæða-
greiðsluna. Formaður utanríkis-
málanefndar hefur bent á að þessi
tillaga hafi verið túlkuð þannig í
umræðum á Alþingi að hún útilok-
aði ekki umsókn Islands um aðild
að Evrópusamveldinu (ESB). Yrði
hins vegar ákveðið að leita eftir
slíkri aðild þyrfti ríkisstjórnin að fá
umboð Alþingis til þess, þ.e. að
ekki yrði sótt um aðild að ESB
nema meirihluti þingmanna styddi
ákvörðun um það.
Samkvæmt þessu er ekki óeðlilegt
að líta svo á að í ályktunum Alþing-
is felist að EES-samningurinn eða
sambærilegur samningur ti-yggi
nægjanlega hagsmuni íslands að því
er varðar lögskipti þess við ESB þar
til annað kemur fram.
í grein þessari verður því leitast
við að skýra út þá stöðu sem ég
tel að ísland muni verða í ef þau
EFTA-ríki, sem nú eru aðilar að
EES-samningnum, ganga í ESB.
2-
EES-samningurinn snýst um
margháttuð samskipti aðildarríkja
samningsins. Aðalatriði hans eru
svonefnd frjáls vöruviðskipti, fijáls
þjónustustarfsemi og frjálsir Ijár-
magnsflutningar. Ennfremur réttur
til að stofnsetja fyrirtæki í öðrum
aðildarríkjum og frelsi fyrir laun-
þega til að ferðast um yfirráða-
svæði aðildarríkjanna í atvinnuleit
og til að þiggja atvinnutilboð þar.
Samkeppnisreglur eru einnig mikil-
vægur þáttur í samningnum svo
og ýmis svokölluð jaðarmál, svo
sem á sviði félagsmála, sem hér
verður ekki getið. Samningnum
fylgja svo bókanir og viðaukar og
ýmsar gerðir sem getið er í viðauk-
unum. Þessar réttarheimildir skoð-
ast sem hluti EES-samningsins og
þær hafa að geyma mikilvægt efni
sem m.a. snertir Island sérstaklega.
Ýmsar yfirlýsingar fylgja EES-
samningnum án þess að teljast hluti
hans og ennfremur hafa sérstakir
samningar verið gerðir í tengslum
við hann.
3.
Reglur ESB eru víðtækari en
reglur EES, þ.e. reglur ESB ná til
fleiri réttarsviða. Mikilvægt er að
hafa hugfast að EES-samningurinn
gerir ráð fyrir að ESB og EES regl-
ur séu eins eða sambærilegar varð-
andi þau svið sem EES-samningur-
inn tekur til og að þeim verði beitt
og þær túlkaðar með sambærileg-
um hætti alls staðar á hinu Evr-
ópska efnahagssvæði. Af þessum
sökum gerir EES-samningurinn
m.a. ráð fyrir því að allar breyting-
ar sem verða í framtíðinni á ESB-
réttinum skili sér með sambærileg-
um hætti inn í EES-kerfið ef breyt-
ingarnar varða það svið sem EES-
samningurinn tekur til. EES-samn-
ingurinn sjálfur gerir því ráð fyrir
því að hann sé sífellt í þróun. Þar
fyrir utan hefur EES-samningurinn
að geyma ýmsar mikilvægar reglur
úr ESB-réttinum sem eiga að
tryggja að túlkun og beiting EES-
reglna verði sambærileg á hinu
Evrópska efnahagssvæði. Sem
dæmi um þetta má nefna regluna
um forgangsáhrif EES-reglna og
um bein réttaráhrif þeirra. Loks
tóku EFTA-ríkin þá skyldu á herð-
ar með EES-samningnum að setja
á stofn sérstaka eftirlitsstofnun og
dómstól sem hefur það meginhlut-
verk að tryggja að eftirlit með því
að EES-reglum sé framfylgt rétti-
lega og með sambærilegum hætti
og gerist innan ESB. Einnig eiga
þessar stofnanir að sjá um sam-
ræmda túlkun og beitingu EES-
lagareglna.
4.
Til þess að geta fullnægt skyld-
um sínum samkvæmt EES-samn-
ingi um að koma á fót sérstöku
eftirlitskerfi og nauðsynlegum
málsmeðferðarreglum urðu EFTA-
ríkin að gera með sér sérstakt sam-
komulag um stofnun eftirlitsstofn-
unar og dómstóls (hér nefndur
ESE-samningur). Samningur þessi
er ekki hluti af EES-samningnum
en er þó gerður í tengslum við hann.
Samningi þessum fylgja ýmsar bók-
anir sem hafa ma. að geyma nauð-
synlegar málsmeðferðarreglur.
Jafnframt var gerður samningur
um fastanefnd EFTA-ríkjanna.
Hún hefur einkum það hlutverk að
sinna störfum sem snerta sameigin-
lega ákvarðanatöku, stjórnun og
samráð EFTA-ríkjanna þegar á
slíkt reynir samkvæmt EES-samn-
ingnum.
5.
Aðilar EES-samningsins eru
annars vegar ESB sem slíkt svo
og öll aðildarríki þess en hins vegar
fimm EFTA-ríki. Það fer eftir atvik-
um hvort einstök ákvæði EES-
samningsins taki til aðildarríkjanna
ESB eða ESB sem slíks eða til
hvors tveggja. EES-samningurinn
er þó einkum á valdsviði ESB þann-
ig að hann snýr að samveldinu sem
slíku að stærstum hluta til. Form-
lega séð er þó bæði ESB sem slíkt
og sérhvert aðildarríki þess aðilar
að EES-samningnum.
Af þessum sökum er rétt að hafa
í huga að EES-samningurinn verð-
ur aldrei tvíhliða samningur form-
lega séð jafnvel þó öll önnur EFTA-
ríki en ísland kjósi að gerast aðilar
að ESB. Hann verður eftir sem
áður marghliða samningur milli ís-
lands annars vegar og ESB og að-
ildarríkja þess hins vegar.
Þess er ennfremur að geta að
EES-samningurinn gerir ráð fyrir
því að önnur aðildarríki EFTA eða
ný aðildarríki EFTA geti orðið aðil-
ar að EES-samningnum, sbr. 128.
gr. Skúlu þá samningsaðilar og ríki
sem sækir um aðild gera með sér
samkomulag um skilmála fyrir
slíkri aðild.
Þannig er ljóst að EES-samning-
urinn gerir einnig ráð fyrir því að
ný ríki geti orðið aðilar að samn-
ingnum EFTA-megin jafnvel þó eitt
þeirra eða fleiri kunni að ganga út.
6.
Samkvæmt 127. gr. EES-samn-
ingsins getifr sérhver samningsaðili
sagt upp aðild sinni að samningnum
að því tilskildu að hann veiti öðrum
samningsaðilum a.m.k. tólf mánaða
fyrirvara með skriflegum hætti.
Samningsaðilarnir eiga því kost á
því að segja upp aðild sinni að
EES-samningnum. Það þýðir hins
vegar alls ekki að EES-samningur-
inn sem slíkur sé niður fallinn held-
ur þvert á móti ber þeim aðilum
sem eftir standa að gera nauðsyn-
legar breytingar á EES-samningn-
um þannig að hann geti nýst áfram.
Verður síðar að þessu vikið.
Á hinn bóginn má sennilega
segja að EES-samningurinn verði
óvirkur ef honum er sagt upp með
þeim hætti að hann verði ófram-
kvæmanlegur. Það ástand getur
varað um stundarsakir eða að jafn-
vel fullu og öllu svo sem t.d. vera
myndi ef öll EFTA-ríkin segja upp
aðild sinni að honum eða ef ESB
sem slíkt gerir það.
7,
í 50. gr. ESE-samningsins er
gert ráð fyrir því að EFTA-ríki sem
segi EES-samningi upp sé ekki
lengur aðili að ESE-samningi og
að EFTA-ríki sem gerist aðili að
ESB sé ekki lengur aðili að ESE-
samningnum. í þessum tilvikum er
gert ráð fyrir því að ríkisstjórnir
annarra EFTA-ríkja skuli með sam-
hljóða samkomulagi taka ákvarðan-
ir um nauðsynlegar breytingar á
ESE-samningnum. Loks er gert ráð
fyrir því að EFTA-ríki sem gerist
aðili að EES-samningi skuli gerast
aðili að ESE-samningi með þeim
skilmálum sem EFTA-ríkin ákveða
með samhljóða samkomulagi.
Af þessum ákvæðum verður
dregin sú ályktun að ESE-samning-
ur falli ekki úr gildi þó að eitt eða
fleiri EFTA-ríki segi honum upp
eða gangi í ESB en hann getur þó
orðið óframkvæmanlegur og þar
með óvirkur, a.m.k. um stundarsak-
ir, ef aðeins eitt eða ekkert EFTA-
ríki situr eftir.
8.
í 2. mgr. 127. gr. EES-samnings-
ins segir orðrétt um þá réttarstöðu
sem upp er komin ef samningsaðili
hefur tilkynnt um uppsögn sína að
EES-samningi:
„Jafnskjótt og fyrirhuguð upp-
sögn hefur verið tilkynnt skulu hin-
ir samningsaðilarnir boða til ráð-
stefnu stjórnarerindreka til þess að
meta hvaða breytingar sé nauðsyn-
legt að gera á samningnum."
Af þessum orðum og að öðru
leyti með hliðsjón af því sem sagt
hefur verið hér að framan verða
a.m.k. dregnar þijár mikilvægar
ályktanir sem hér skipta máli:
I fyrsta lagi að uppsögn eins eða
fleiri samningsaðila þýðir ekki upp-
sögn EES-samningsins sem slíks.
I öðru lagi að samningsaðilum
er skylt að boða til ráðstefnu til
þess að aðlaga samninginn að nýj-
um aðstæðum (sbr. orðin („skulu
hinir samningsaðilarnir“)).
I þriðja lagi á ráðstefnan einung-
is að snúast um þær breytingar sem
„nauðsynlegt“ er að gera á EES-
samningnum í tilefni af hinum nýju
aðstæðum en ekki aðrar breytingar.
9.
Eg tel varla bundið miklum vafa
að Evrópusamveldinu (og aðildar-
ríkjum þess) væri skylt að þjóða-
rétti gagnvart íslandi að setjast að
samningaborði til þess að aðlaga
EES-samninginn að breyttum að-
stæðum ef svo fer að einungis Is-
land sitji eftir EFTA-megin að
EES-samningnum. Þessi skylda er
að sjálfsögðu gagnkvæm jiannig
að hún hvílir einnig á Islandi.
Skylda þessi hefur ótvíræða, stoð í
fyrrnefndri 127. gr. EES-samn-
ingsins.