Morgunblaðið - 03.07.1994, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
I bKðu og stríðu
Fyrir framan altarið
eru brúðhjón minnt
á orð Páls postula: „Ber-
ið hvert annars byrðar
og uppfyllið þannig lög-
mál Krists.“ Þegar þau
svo hafa 'játað þann
ásetning að ganga að
eiga hvort annað lofar
brúðguminn „með Guðs
hjálp að reynast henni
trúr, elska hana og virða
í hveijum þeim kjörum
sem Guð lætur þeim að
höndum bera“ og brúð-
urin lofar því sama. Þessi
ásetningur sýnist lofa
góðu áfallalausu hjóna-
bandi. Hveijum dettur í
hug að stór hópur þess-
ara ungu brúðguma sé
með það innan í sér að
ekkert sé að því að beija konuna þær koma svona flatt upp á
sína og brúðanna að það sé allt mann.
í lagi þó þessi maður lemji þær? Önnur nýleg könnun vakti
En nú berast fréttir úr nýlegri verulega furðu. Þar var spurt
könnun, um að 42,6% spurðra um viðhorf fólks til þess að fjölga
karla og 32% spurðra kvenna séu kennsludögum í grunnskólum.
þessa sinnis, ef ég man rétt. Og Innan við helmingur reyndist
það vekur kannski enn meiri jákvæður, en 40% voru á móti.
furðu að unga fólkið er miklu
fleira þess sinnis. Fer fyrst veru-
I framhaldi af því var svo skoð-
aður vilji foreldra til lengri skóla-
lega að draga úr þessu hugar- dags og lengingar skólaársins.
fari þegar komið er upp fyrir 55 Stærri hópur kærði sig ekkert
ára aldur. Nú geta sjálfsagt orð-
ið slys í hjónabandi, svo að ann-
að hjóna slæmi til hins í reiði.
En að gert sé í
slíkum mæli
beiniínis ráð
fyrir því fyrir-
fram, vekur
um meira nám fyrir böm sín,
hvorki fleiri stundir á dag né
lengri skólaveru á ári. Aðeins
helmingurinn
Gámr af ^eim sem
eftir Elínu Pálmadóttur
furðu. Að þær hugrenningar að því að lengja skólaárið.
vildu lengri
kennslu vildi
gera það með
beija eða láta beija sig í hjóna-
bandi búi í sinninu, sé nánast
ásetningur áður, þegar og eftir
í flestum löndum sem ég
þekki til er menntun barnanna
stórmál í hverri fjölskyldu. í
að gengið er í hjónaband. Fyrsta heimi vaxandi samkeppni á öll-
viðbragð var að einhver maðkur um sviðum, um atvinnu og fram-
væri þarna í mysunni. En þessi gang í lífinu, þykir fengur að
tíðindi komu konunni frá því að búa í landi þar sem
Kvennnaathvarfinu, sem birtist fræðsla og menntun stendur öll-
á skjánum, ekkert á óvart. Þar um til boða. Og fáir foreldrar
á bæ hafði í vaxandi mæli orðið fúlsa við meira kennsluframboði
vart við ungar konur sem verða fyrir börn sín.
fyrir barsmíð í hjónabandi.
í annan stað fer varla á milli
Hópur fólks gengur semsagt , - , , ,
eftir þessu í hjónaband eða er í máJa að Vlð þafum að herða
, u ,. au-u a okkur um fræðslu og menntun
hjónabandi með þa hugsun að vjð ekkj d
barsmiðar a heimilinu seu a.m.k.
viðunandi. Sjálfsagt er fyrsta aftur ur nagrannaþjoðum hof-
viðbragð margra vántrú á þess- um vlðÞa ekhl Þegar gert það.
„ , . , „ „ j.. Eðageturnokkurvenðánægður
um hugarfarssyndum og mætti ,6,... , ...
í með að born komi olæs ut í lifið
íara betur ofan í könnunina. En . , , , , , , ,
ef það er í okkar knstilegu við- . ,. „„„ .... . r,
u „ „ j a 'uii falh ut 600 studentar sem mnnt-
horfum synd að ganga í skrokk
á maka sínum, væri kannski
ast hafa til framhaldsnáms í
,, ■ „ .. • „ - , Háskola Islands, eins og fram
ekki vitlaust að setja ínn í ntual- , - .. , ... ’ , U/. i -i
-a u - u -a kom i utsknftarræðu háskóla-
ið við giftingar: Vilt þú, brúð
gumi, með Guðs hjálp reyna að
rektors. Allmargir hætta eftir
skamman tíma en aðrir heltast
beria ekki konu þessa sem hjá , , , ,. . „ .
þér stendur? Og að jáyrði fengnu Smfm Sama" Ur lesfmm: Englnn
a« sprta „m eWgan ísetnine ^ ffiítoSKS
konunnar að láta ekki beija sig. , , .,
Þó ekki væri nema til þess að lestmni Þe^ar ut.?iífíð er komið
fría væntanleg eða hugsanleg með vaxanðl krofum °«. sam'
o o o l/nnnru I il/lorru hn Tcnrri oftir
böm við þess konar traktering-
um.
Upp í hugann skýst vísa, sem
Auðunn Bragi Sveinsson sendi
keppni. Líklega þó færri eftir
því sem þeir eru betur undirbún-
ir, eða hvað? Og því verður ekki
neitað að við erum og höfum
Gáruhöfundi í tilefni skrifa um um all angt skeið venð með færn
að hugsast gæti að karlmenn “ustundir a án hveiju i
yrðu óþarfír, hvað getnað barna ^kolunum en nágrannaþjóðirnar,
og umönnun snertir, enda börnin enda miklu lengra sumar eyfi.
kannski betur sett án feðra með Af hvequ æth islenskir foreldrar
svo lausa hönd:
Að böm þurfi feður er bara snakk,
því best er þeim umsjá kvenna.
Þau kæra sig lítið um karlapakk
og kjassyrði dusilmenna.
haldi að bömin þeirra geti lært
jafn mikið og aðrir á miklu
skemmri tíma? Sumir telja jafn
lærdómsríkt fyrir unglinga að
vinna á sumrin, sem er sjón-
armið. En af hveiju er þá verið
Svona spumingakannanir eru að greiða hundruð milljónir
vísast misgóðar, enda misjafn- króna af skattpeningum til að
lega mikið í þær lagt. Og svörin halda uppi sumarvinnu fyrir
misígrunduð þegar óvæntum skólafóik? Er það ekki af því að
spurningum er dembt á fólk. En það fær ekki aðra vinnu.
reynslan sýnir að flestar kannan-
ir geta að minnsta kosti gefið
.Tíminn vill ei tengja sig við
mig“, eins og Jónas sagði, og
vísbendingar, sem þá kalla á þá dugar vart að standa á við-
frekari athugun. Ekki síst þegar horfum eins og hundur á roði.
SIDFRÆÐI/£r dýrkun
epirsóknarverb ?
Dýrkun
eftir Gunnar
Hersvein
Dýrkun er tilfinning sem beinir
athyglinni frá eiganda sínum,
að hinu óhöndlanlega. Dýrkun leiðir
ekki til sjálfskönnunar. Hún ber
hugann óralangt frá sjálfum sér.
mmmmmmmmm Dýrkun felst ekki
í því að rækta
garðinn sinn. Hún
rýrir persónulegt
gildi. Hún stýrir
athyglinni framhjá
ábyrgð og skyldu.
Dýrkun snýst
ekki um að efla
eigin sálargáfur.
Hún beinist að gáfum, göfugleika,
hetjuskap og valdi einhvers annars.
En hinn dýrkaði er yfirleitt ekki á
næstu grösum. Persónuleg kynni
geta ekki átt sér stað milli dýrkand-
ans og hins dýrkaða. Einfaldlega
vegna þess að návígi þurrkar dýrk-
unartilfinninguna út. Hinn dýrkaði
er því ávallt íjarlægur. Hann er
hlutlaus gagnvart dýrkanda sínum.
Hann er nefnilega óafvitandi um
dýrkandann og hefur hvorki tæki-
færi til að fagna honum né hafna.
Það gerir dýrkun smánarlega til-
fmningu.
Hið dýrkaða getur verið mann-
eskja eða guðleg vera. Hvort heldur
sem er, þá er veran ósnertanleg.
Dýrkun er ekki svarað persónulega,
því hún er ekki gagnkvæm. Hún
er dapurleg einstefna. Ást á hinn
bóginn er gagnkvæm. Við getum
elskað þá sem við þekkjum, og lagt
traust okkar á þá, og þeir á okkur.
Dýrkun flokkast ekki undir ást.
Hún skortir allt sem ástin á; alúð,
nálægð og jöfnuð.
Menn dýrka þá sem þeir telja sig
þekkja, en þekkja ekki. Frægustu
dýrlingar nútímans eru afreksmenn
á sviði íþrótta, kvikmynda og popp-
tónlistar. Þeir eru dýrkaðir og dáð-
ir. Aðdáendur taka þá sér til fyrir-
myndar. Þeir reyna að mikla sig
sjálfa með því að tileinka sér ímynd
þeirra - gljáann. Hinn dýrkaði verð-
ur bandamaður án þess að bera
neinar skyldur. Hann leggur þeim
aldrei lið og getur ekki borið um-
hyggju fyrir þeim, því hann þekkir
þá ekki. Hann getur ekki rétt hjálp-
arhönd á neyðarstund.
Aðdáendur þeirra hafa ekki
hugsun til að greina milli góðs og
ills. Þeir meðtaka siðakerfi hins
dýrkaða gagnrýnislaust. Ef hinn
dýrkaði reykir, þá er leyfilegt að
reykja. Ef hann er drykkjurútur,
þá er það fínt. Ef hann drekkur
aðeins tiltekinn gosdrykk, þá er
gott að drekka sömu tegund. Ef
hann er þvengmjór, þá er allt annað
hallærislegt. Ef hann er djöflatrú-
ar, þá hlýtur hún a.m.k.að vera
skaðlaus. Skoðanir hans á gildum
lífsins eru réttar. Hann mælir sann-
leika. Hann er frelsarinn og skapar-
inn.
Hinir dýrkuðu taka stundum
hlutverk sitt mjög alvarlega. Þeir
fara að meta dýrkunina sem völd
og reyna að láta gott af sér leiða.
Slíkur dýrlingur hættir að láta sjá
sig með sígarettu. Hann fer að
mæla með dýra- og náttúruvernd,
og vara við hættum heimsins, eins
og hann sé eitthvert yfirvald í þeim
efnum eða hafí þekkingu á þeim.
Hann leggur líknarmálum lið, ekki
vegna þess að hann hafi meiri
áhuga en aðrir, heldur vegna þess
að hann leikur hlutverk dýrlings.
Hann vill vera góður dýrlingur og
varar við bölinu. Orð hins dýrkaða
eru þó oft á tíðum tóm, því verkin
eru e.t.v. engin. Átrúnaðargoðin
falla af stalli sínum. Þau eru sjaldn-
ast það sem þau þykjast vera,
a.m.k. ekki það siðferðilega yfirvald
sem þau reyna stundum að vera.
Dýrlingar ættu fremur að segja frá
sínum mannlega breyskleika og
hvetja fólk til að hugsa sjálfstætt.
Það veit nefnilega sjaldnast á gott,
þegar manneskja er sett á stall og
gerð að fyrirmynd.
Dýrkun er niðurlægjandi tilfinn-
ing. Hún hefur mannveru upp til
skýjanna og gerir hana að stjörnu,
en aðdáandinn gengur í myrkri -
uggvænlega ómerkilegur. Síðan er
hún tilbeðin óháð göllum sínum og
mannlegu eðli og gerð ábyrg án
þess að hafa nokkrar skyldur. Dýr-
lingur tekur ekki við kvörtunum.
Afleiðing dýrkunar getur ekki verið
góð, nema af einskærri heppni.
Fjarlægðin er yfirþyrmandi, því
hinn dýrkaði lifir í stórum og mikl-
um heimi sem er ekki til. Aðdáand-
inn, aftur á móti, er lítils sem einsk-
is virði. Hann vill aðeins þóknast.
Hann er auvirðilegur smjaðrari,
lofttík og höfðingjasleikja.
Dýrkun er vafasöm tilfinning.
Tœkni/Er vibhaldi þekkingar áhótavant í íslensku samfélagi?
Tækni og vtsindi
r 1 r X II* r. •
a lyoveldisan
getur með greind sinni umbreytt
flestu umhverfi jarðarinnar sér í hag.
Þessi eiginleiki veldur því að maður-
inn er útbreiddasta dýrategund jarð-
arinnar. Hveiju því umhverfi sem
fyrir er frá náttúr-
unnar hendi fylgir
sérstök aðlögun af
hendi íbúa þess,
sem er hluti menn-
ingar íbúanna.
Tækni hvers sam-
félags hlýtur að
snúast um það
hvemig náttúrulegar aðstæður eru
aðlagaðar að þörfum samfélagsins.
íslensk tækni snýst um hvernig tekst
að aðlagast landsgæðum, veðurfa'ri
og auðlindum.
Þróun þekkingar
Þessari yfirburðastöðu umfram
aðrar dýrategundir hefur mann-
skepnan ekki hvað síst náð með því
að bæta við þekkingu sína frá kyn-
slóð til kynslóðar. Með auknum þekk-
ingarforða gerist tvennt: Annars
vegar verður þekkingin skilvirkari
að búa okkur þær lífsaðstæður sem
við óskum, og hins vegar hækkar
verðið sem við borgum fyrir það: Það
eitt verður æ meira verk að skila
þekkingarforðanum frá kynslóð til
kynslóðar. Skoðum það í tilefni lýð-
veldisárs hvemig hið hálfrar aldar
gamla íslenska lýðveldi býr að þess-
um hlutum.
Tvískipting menntunar
Venja er í uppeldisfræði að skipta
menntun í tvennt: almenna menntun
og sérmenntun. Tæknimenntun er
sérmenntun, en afar nátengd al-
mennri menntun. Almenn menntun,
sem fer fram í grunnskólum og að
verulegu leyti í framhaldsskólum, er
forsenda sérmenntunar. Segja má
þó að þegar í grunnskóla fari fram
undirbúningur sérmenntunar. Dæmi
um slíkt gæti verið tölvukennsla
grunnskólanna. Afar erfitt er að
flokka hana undir flokkinn almenn
menntun. Stærðfræði- og raunvís-
indanám framhaldsskólanna verður
hluti sérnáms þeirra sem byggja nám
sitt áfram á þeim greinum seinna.
Þær greinar yrðu aftur almennt
menntandi hjá þeim sem halda áfram
í húmanískar greinar seinna.
íslensk tæknimenntun
Almenn menntun, tæknimenntun,
vísindalegar rannsóknir og atvinnulíf
er ein óaðskiljanleg fema í hveiju
samfélagi. Almenn menntun er sá
grunnur sem sérmenntun byggist á.
Tæknimenntuninni verða ekki gerð
skil nema líta á aðra þessa þætti.
Senni lega má má færa fyrir því
rök, að vel sé búið að tæknimenntun-
inni einni sér, samanber stofnanir
eins og Tækniskóla íslands, Verk-
fræðideild Háskólans, Iðnskóla og
ótal sérskóla sambærilegs stigs. Að
líkindum má bera saman við sam-
bærilegar stofnanir erlendis, og fá
sæmilegt út. Þó er óhollt að nota
slíkan samanburð til að róa sig, og
verða tilefni fagurra orða stjórnmála-
manna um gott ástand á hátíðisdög-
um. Tvö þeirra þriggja atriða sem
talin voru upp, almenna menntunin
og rannsóknir, standa of höllum fæti
til að við getum hafið upp lofgjörð
um tæknimenntunina, og kveðið upp
úr um að vel sé að henni búið. Skiln-
ingsleysi (ráðamanna fremur en al-
mennings), á gildi vísindastarfsemi,
kemur fram í stærð þess geira. Um
áratuga skeið hefur íslenskt samfé-
lag, þ.e. bæði hið opinbera og at-
vinnulífið, lagt hlutfallslega miklu
minna af mörkum til rannsóknar-
starfsemi en þær menningarþjóðir
sem við berum okkur saman við á
hátíðisdögum. Þar að auki hefur
rannsóknarstarfsemi verið skipulögð
þannig að hún er mjög skilin frá
hinum hlutum menntakerfísins, og
komið er í veg fyrir þau frjóvgandi
áhrif sem rannsóknir hljóta að hafa
á almennari menntun.
Eins má segja um hinn almennt
menntandi hluta skólakerfisins: Til
hans er miklu minna fórnað en lög
Alþingis kveða á um. Hvenær sem
skera þarf niður í opinberum rekstri
er leitað fyrir sér þar. Kjör og starfs-
aðstaða starfsmanna þessa hluta
skólakerfisins eru til afar mikils
vansa, og grunnskóli eða framhalds-
skóli geta ekki starfað vel nema þar
sé mjög bætt um. Smádæmi, sem
snýr að hinum sérmenntandi þætti
hins almenna skólakerfis: Það er af-
leitt að ekki skuli fyrir löngu vera
til tölvubúnaður og tiltækir kennslu-
kraftar til að kenna öllum skólabörn-
um tölvunarfræði allt frá tíu ára
aldri, þegar þau hafa forsendur til
að taka við henni. Sveltið í mennta-
kerfinu sem hefur varað um áratuga
skeið, og sjaldan heyrist sú skoðun,
að við séum núna að súpa af því
seyðið í atvinnulífinu hve illa við
höfum búið að menntakerfinu fyrr á
árum. Sköpun auðs hvers samfélags
fer fram með öflun og dreifingu
þekkingar. Á skilning þess skortir
mjög í hinu íslenska lýðveldi. Á með-
an svo er, er það dæmt til verri lífs-
kjara en nágrannasamfélög þess,
hvað sem öllum fiskistofnum líður.
eftir Egil
Egilsson