Morgunblaðið - 03.07.1994, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1994 B 23
við búi á Páfastöðum, eignaðist
böm og bum og býr þar enn.
Síðan skildu foreldrar mínir og
pabbi kvæntist þýskri konu, Ingu
Hagen, ljómandi ópemsöngkonu af
sænskum ættum. Þau eignuðust
eina dóttur, sem Sigfried heitir og
er fræg listakona í Hamborg, en
hefur haldið sýningar á verkum sín-
um um alla Evrópu og er einkum
rómuð fyrir svartlistarmyndir sínar.
Mörg verk hennar eru á Kunsthall-
en-listasafninu í Hamborg.
Við Sigfried töpuðum sambandi
okkar á milli um 20 ára skeið, en
það hefur nú verið endurnýjað og
er í góðu lagi. Edda systir mín kom
í heimsókn til okkar í fyrra, og það
er gott samband okkar á milli.
Skagfield ættin og Páfastaðafólkið
í Skagafirði er því enn við líði þó
það sé dreift um heimsbyggðina.
Sterkt brot af ættinni fluttist til
Kanada á síðustu öld og fagnaði
ég sjötugsafmæli mínu með því fólki
á ættarmóti í íslendingabyggðum
Kanada í fyrra og mig rak í roga-
stanz að eiga svo mörg skyldmenni
þar.“
Músíkin hefur alltaf heillað
- Þú varst sjálfur virkur í músík-
inni áður en þú fórst að heiman?
- „Ég hef að sjálfsögðu alltaf
haft gaman af músík, því músík
var snar þáttur í uppeldi mínu.
Faðir minn var vel þekktur á því
sviði og söng á sviði fram á efri
ár. Ég erfði það að minnsta kosti
að hafa gaman af tónlist, þó ég sé
enginn snillingur á því sviði eins
og hann.
Ég átti t.d. þátt í því í Reykjavík
að stofna svokallaðan Hawaii-
kvartett. í honum voru Ólafur
Gaukur Þórhallsson, Dúddi eða
Eyþór Þorláksson, Hallur Símonar-
son og ég sem lék á Hawaii-gítar.
Leikur þessa kvartetts var ávallt
skemmtiatriði á árshátíðum og
samkomum og átti góðum vinsæld-
um að fagna. Við lékum líka oft í
útvarpinu og höfðum yndi af þessu
samstarfí okkar. Dagskráin var allt-
af vel undirbúin og aldrei kastað
höndum til neins. Við lásum allir
nótur svo snjallar útsetningar Ólafs
Gauks og Dúdda nutu sín vel og
við lékum eins og vel þjálfuð Hawa-
ii-hljómsveit. Við höfðum líka söng-
konur með okkur, t.d. söng Edda
systir mín með okkur og hún mynd-
aði líka tríó með tveimur öðrum.
Allt þetta varð mjög vinsælt. Síð-
asta skemmtunin sem við komum
fram á var 4. júlí 1950, á þjóðhátíð-
ardegi Bandaríkjanna, sem haldin
var í Sjálfstæðishúsinu við Austur-
völl. Þar settum við á svið alls kon-
ar atriði og fengum m.a. þijár stúlk-
ur til að dansa húla-dansa í strápils-
um. Sendiherra Bandaríkjanna
trúði því ekki, að þarna væru ekki
aðrir en íslendingar að verki, og
kom sérstaklega til að ganga úr
skugga um, hvort við værum í raun
og veru íslendingar, og til að þakka
okkur fyrir frammistöðuna."
Það var Hilmar sem lék á Hawaii-
gítarinn og setti því sterkastan svip
á leik Hawaii-kvartettsins. Fyrsta
Hawaii-gítarinn smíðaði hann sjálf-
ur með aðstoð tæknimanns hjá
Útvarpinu og notaði gamalt útvarp
sem magnara. Síðan fékk hann
Hawaii-gítar frá Englandi og stend-
ur hann enn við athafnaborðið hans
í tónstofu heimilis hans, en er ekki
notaður Iengur. Tónstofan er hins
vegar merkileg salarkynni, því þar
er m.a. Steinway and Sons flygill,
sem smíðaður var 1895, og var í
algerri niðurníðslu þegar Hilmar
keypti hann og lét síðan endursmíða
í New York.
í tónstofunni eru fullkomin
hljómlistartæki með hátölurum í
hveiju horni svo flutningur hljóm-
listar skilar sér þar einstaklejga
vel. Dóra Þórhallsdóttir, systir Ola
Gauks, sem var með okkur hjónun-
um í þessari för okkar til Talla-
hassee, færði Hilmari hljóðritun
nokkurra ódauðlega sönglaga flutt
af föður hans, Sigurði Skagfield og
fýrir voru í safni hans hljóðritanir
af óperulögum hans, sem e.t.v. eru
hvergi til á íslandi og því ómetan-
legur fjársjóður.
HILMAR á skrifstofu sinni í Skandia Industries. Þar er íslenzkur
fáni á fagurri stöng - og oddfáni frá Sauðárkróki hengdur á
toppinn.
SÉÐ inn í tónstofu heimilisins. Fremst er flygillinn frá 1895, sem
var endurbyggður í New York og þykir nú kjörgripur mikill.
Þarna eru fullkomin hljómflutningstæki og þarna ómar ýmiskon-
ar tónlist, söngur Sigurðar Skagfields og tónverk Jóns Leifs og
allt þar milli.
Stofnaði fyrsta jazzklúbbinn
- En gerði Hilmar eitthvað meira
í músíkmálum á íslandi áður en-
hann fór til Bandaríkjanna?
- „Ég átti líka þátt í stofnun
fyrsta jazzkúbbsins á íslandi. Það
gerðist líklega 1947-48. Þá hafði
verið mikil umræða um það, hve
íslendingar ættu marga frábæra
músíkanta á ýmsum sviðum, en
þeir hefðu að allt of litlu að keppa.
Við vildum skapa þeim fleiri og
meiri verkefni. í þessum hópi voru
m.a. Ólafur Gaukur, Eyþór Þorláks-
son, Björn R. Einarsson, Gunnar
heitinn Orms'.ev, frábær saxófón-
isti, og margir fleiri. Þessir menn
höfðu lengi spilað hér og þar án
samstillingar eða innbyrðis örvunar.
Það varð því að ráði milli okkar
Bjöms R., Óla Gauks og fleiri að
stofna Jazzklúbb íslands. Stofnunin
fór fram í Breiðfirðingabúð við
Skólavörðustíginn og ég varð víst
fyrsti formaður klúbbsins. Þarna
var ,jammað“ a.m.k. einu sinni í
mánuði af miklum glæsibrag og
innlifun og tóku margir hljóðfæra-
leikarar þátt í þessu framtaki.“
Á nýjum vígstöðvum
- Hversu mikil urðu þáttaskilin
í lífi þínu þegar þú fórst utan 1950?
Stökkstu inn í betri heim?
- „Ég skal ekkert segja um það
hvort það var beint betri heimur.
Ég held að ísland sé mjög góður
heimur á margan hátt. Ég held t.d.
að Reykjavík hafi á þeim tíma ver-
ið - og er kannski enn - meiri menn-
ingarvöllur en Tallahassee, sem þá
var einskonar sveitabær. Hún var
á þeim tíma ekki mikið meiri en
Sauðárkrókur og kannski státaði
Sauðárkrókur af meiri menningu
með sinni Sæluviku og þeirri leik-
list sem þar hefur lengi blómstrað.
En þetta hefur breyst hér ekki síð-
ur en á Fróni.
Ég veit ekki hvort hægt er að
segja að hlaupið sé úr einni menn-
ingu í aðra þegar farið er frá Is-
landi til Bandaríkjanna, en kerfið
var og er allt öðru vísi. Þeirri miklu
breytingu þurfti ég að aðlagast.
Hér var samkeppni og allt frjálst,
en á árunum 1950-60 var ísland
eins og Austur-Evrópa, nema að
því leyti, að þar var málfrelsi og
prentfrelsi í heiðri haft. Hér í
Flórída voru hins vegar engar viðjar
og maður botnaði ekkert í því, af
hverju ekki þurfti að fá leyfi til alls.
Þetta hafði mest áhrif á mig.
Ég tel mig frekar framsækinn
og ég stóð frammi fyrir því, eftir
námið hér, hvort ég vildi taka þá
áhættu sem fylgir því að brjóta sér
braut. Ég gerði það og náði ör-
uggri siglingu. Ég fékk fyrst marga
mjög góða viðskiptavini í endur-
skoðuninni og í mínum einkarekstri
hef ég ávallt haft mjög gott starfs-
fólk. Mikilsverðast tel ég að ráða
fólk í lykilstöður, fólk sem kann
meira en maður sjálfur. Margir for-
stjórar og framkvæmdastjórar eru
hræddir um að þeir fái óþægilega
samkeppni með því, en það er rangt.
Viðkomandi er ekki góður leiðtogi,
ef hann getur ekki notið aðstoðar
starfsmanna sem vita og kunna
meira en hann sjálfur á ýmsum
sviðum. Það þarf að byggja upp
gagnkvæmt traust til allra átta, líka
t.d. í bönkunum. Lánstraustið er
leiðin að velgengni í Bandaríkjunum
og ráðamenn banka eru meðreiðar-
sveinar að þeim takmörkum sem
að er keppt.
í sland er mitt land
- Ertu mikill Islendingur í þér?
- „Skagfirsku einkennin fara
aldrei af mér og sú ættjarðarást,
sem maður fær við fæðingu og
drekkur í sig með móðurmjólkinni
hverfur aldrei. ísland hefur verið
mér gott og ég hef yfir engu að
kvarta í þeim efnum. Ég ætlaði að
leita mér aukinnar menntunar og
fara með hana heim, en ég ílentist
og mér hefur vegnað vel. Island er
mitt land og ég vil allt fyrir það
gera sem ég get, þó ég sé orðinn
Ameríkani, því annað var ekki um
að ræða vegna viðskipta minna hér.
Ég er rammíslenskur að því leyti
að ég kann vel að meta hrútspunga
og annað súrmeti, en get vel látið
sviðin vera. Ég styð það heilshugar
að íslendingar erlendis haldi tryggð
við sínar venjur bæði fornar og
nýjar, í mat sem öðru. Ég fæ tals-
vert af íslenskum bókum og hef
gaman af, og ég held ég eigi verk
flestra íslenskra stórmenna á rit-
sviðinu. Á dögunum var mér færður
geisladiskur með sinfóníum Jóns
Leifs. Ég hef lengi álitið að hann
væri Bach eða Beethoven íslands,
og fékk með diskinum staðfestingu
á því að hann er eitt af bestu tón-
skáldum heimsins, þó hann hafí
ekki hlotið viðurkenningu á íslandi.
Það eru fáir viðurkenndir á íslandi.
- Af hverju ekki?
- „Vegna þeirrar óskapar af-
brýðisemi og einkennilega hugar-
fars, sem íslendingar hafa gagn-
vart þeim sem skara fram úr á ein-
hveiju sviði. íslendingar hafa sem
heild verið firrtir hæfileikanum til
að viðurkenna aðra. Ég veit vel
hvernig þessu var varið með föður
minn og fleiri bæði á sviði tónlistar
og bókmennta. En sem betur fer
er þetta að breytast og þann fijó-
anga er fyrst og fremst að fínna
hjá yngri kynslóðinni, sem er að
komast yfir smáborgaraháttinn,
sem einkenndist af fámenni t.d. í
30 manna hreppi, þar sem allir vissu
allt um alla og kjöftuðu um allt og
lituðu og ýktu allar frásagnir. ís-
lenska þjóðin er að stækka og með
vaxandi menntun er hún að ná þeim
þroska sem nægir til að viðurkenna
hæfíleika náungans."
Skipaður ræðismaður íslands
Við vikum talinu að starfí Hilm-
ars sem ræðismanns íslands og
hvenær hann var skipaður til þess.
- „Það gerðist 1980. Ég hafði
þá um langt skeið haft hönd í bagga
með íslendingum sem hér voru við
nám eða búsettir. Hér hafa 35-40
íslendingar útskrifast með háskóla-
próf, m.a. tveir með doktorsgráðu,
þeir Benedikt Jóhannesson Zoega
og Finnur Geirsson. Ég var víst
fyrstur íslendinga sem hér nam en
í kjölfarið komu margir m.a. Pétur
i Kók, Siguijón Ragnarsson í Hress-
ingarskálanum, Daníel Pétursson
flugstjóri, Guðjón Bachmann verð-
bréfasali í Orlando og margir fleiri.
Þeir hafa verið góð auglýsing fyrir
skólann, sem líka er mjög góður -
og Flórída hefur sitt mikla aðdrátt-
arafl. Miðstöð Islendinga hér hefur
alltaf verið hjá okkur Kristínu og
til okkar hafa einnig leitað ýmsir
aðrir, sem vildu fá upplýsingar um
ísland og íslendinga.
Við höfum líka alltaf haft tæki-
færi til að taka á móti löndum okk-
ar og verið tilbúin til þess. Sumir
íslendingar sem flytja út reyna hins
vegar að komast hjá því að vera
íslendingar. Slíkt fólk er í flestum
ríkjum Bandaríkjanna og þykist
vera búið að slíta öll tengsl við sitt
gamla land og gleyma tungunni.
Þetta geta menn auðvitað aldrei,
en vilja bara hafa þetta þannig.
Mér fannst gaman að því 1985
að vera skipaður aðalræðismaður í
Flórída og held upp á tvö skipunar-
bréf, annað frá Kristjáni Eldjárn frá
1980, hitt frá Vigdísi Finnbogadótt-
ur frá 1985. Þessar skipanir breyttu
í raun litlu nema hvað ákveðin
skyldustörf bættust við, t.d. kosn-
ingar og afskipti af sakamálum sem
íslendingar hafa lent í. í þessum
efnum skiptum við Þórir Gröndal,
sem er ræðismaður íslands í S-
Flórída, með okkur verkum og
sinnir hann S-Flórída, en ég Or-
lando, Jacksonville og svæðunum
til vesturs. Þessi afskipti eru sem
betur fer óveruleg, en öll slik mál
eru þó tímafrek.“
Heimilið er eins og listasafn
Heimili þeirra Hilmars og Krist-
ínar líkist höll frekar en venjulegu
húsi. Þar hafa ótal breytingar orðið
frá því þau fluttu þar inn á sjötta
áratugnum, hver viðbyggingin verið
reist af annarri og sundlaug sett f
garðinn með miklu rými og gróðri.
Alls staðar eru listaverk og styttur
og fágaðir gripir, þannig að þó hlýj-
an sé þama mikil eins og góðu
heimili sæmir, minnir það á lista-
safn.
- Er það árátta þín að safna
listaverkum?
- „Ég hef alltaf haft áhuga á
listum yfírleitt og byrjaði snemma
að safna fallegum hlutum, án þess
að það sé kerfisbundið á nokkurn
hátt. Upphafið var kannski að ég
fékk þijár litlar myndir eftir Kjarv-
al úr dánarbúi föður míns, allar
ómerktar. Seinna benti vinur minn
mér á að verið væri að selja muni
úr dánarbúi norsks manns. Þar voru
m.a. tvær myndir málaðar af syni
Knuts Hamsuns. Ég keypti þær og
sé ekki eftir. Síðan hef ég keypt
eða óskotnast ýmis önnur listaverk^
bæði málverk og höggmyndir."
Sú saga fylgdi Kjarvalsmyndun-
um að Hilmar tók þær með sér til
íslands 1957 til að reyna að fá
Kjarval til að árita þær. Meistarinn
brást hinn versti við þegar hann
hringdi og sagði með þjósti: „Hvaða
Skagfíeld ert þú?“ Að nefna óperu-
söngvarann var eins og lykilorð:
„Já, komdu blessaður, elsku vinur
minn. Hvað get ég gert fyrir þig?“
Hann tók því vel að árita myndirn-
ar og bað Hilmar að hitta sig á
Hótel Borg næsta morgun. Hann
var þar er Hilmar kom og bauðC
honum að ganga með sér til vinnu-
stofu sinnar í Austurstræti. Á leið-
inni sá meistarinn bananahýði í
rennusteini, tók það upp og hélt á
því eins og það væri blys, breytti
um stefnu og stefndi á lögreglustöð-
ina í Pósthússtræti og Hilmar hik-
andi á eftir með listaverkin í fang-
inu. Hýðinu henti Kjarval inn um
dyr lögreglustöðvarinnar með þeim
orðum, „að þarna inn ætti að varpa
öllum óþverra". Svo illa vildi til að
hýðið lenti á lögreglumanni sem var
í vel pressuðum einkennisbúningi
og skildi blett eftir. En ekkert var
aðhafst gegn meistara Kjarval, og
þeir Hilmar gengu síðan í vinnustof-
una þar sem hann áritaði föðurarf-
inn!
Þijú börn og sex barnabörn
í þessu húsi Hilmars og Kristín-
ar, sem hefur verið stækkað með
nokkrum viðbyggingum, ólust upp
þijú börn þeirra hjóna, sem nú eru
öll flogin úr hreiðri eftir að hafa
lokið námi við Florida State Uni-
versity og síðan framhaldsnámi.
Hilmar Ólafur er yngstur þeirra
barna. Hildur Anna er næstyngst
en Lovísa Sigríður elst. Kona HilmV’
ars Ólafs heitir Karen og eiga þau
tvö börn eins og systur hans, svo
barnabörn Hilmars og Kristínar eru
nú sex talsins.
Hildur Anna er gift Henry Jones,
virtum lækni í Alabama. Sjálf hefur
hún meistaragráðu í tæknilegri
læknisfræði.
Lovísa Sigríður, eða Lucy eins
og hún er kölluð, starfaði lengi hjá
IBM og var þar komin í mikla virð-
ingarstöðu á vettvangi alþjóðavið-
skipta. Hún lét af því starfí, þegar
henni þóttu ferðalögin, sem fylgdu
starfinu, vera farin að móta líf
hennar. Maður hennar Jack Baney
er einnig hátt settur hjá IBM. Þau
búa í Fairhope í Connecticut.
- „Hilmar Ólafur og Karen búa
í Tallahassee, en dæturnar koma
oft í heimsókn eða við förum til
þeirra,“ segir Hilmar. Þetta er mjög
samheldin fjölskylda, dugleg og
sterk og það gleður foreldrana þeg-
ar þau finna að börn þeirra eru
heiðarlegt og duglegt fólk.
Takmark eða tilviyun?
- Ef þú lítur um öxl finnst þér
líf þitt og árangur hafa verið tak-
mark eða tilviljun?
- „Ég held að ekkert sé tilviljun
og aðhyllist því frekar að þetta
hafi verið takmark. Kannski hef ég
ekki skrifað niður hvað ég vildi,
ég held að þetta hafi verið í undir-
meðvitundinni. Ef þú hefur ein-
hvern metnað og vilt láta þér og
þínum líða betur dag frá degi, og
hugsar um börn þín og fjölskyldu,
þína náunga og fólk sem hjá þér
vinnur, þá er það að sjálfsögðu allt-
af í undirmeðvitundinni að gera
betur. Það er því ábyrgðin sem
ákveður stefnuna, ábyrgðin gagn-
vart fjölskyldunni og starfsfólkinu
og þeir sem hafa ábyrgðartilfinn-
ingu bíða ekki eftir tilviljunum.
Þeir setja sér „prinsip" í lífínu eða
ófrávíkjanlegar lífsreglur og standaT
við þær hvað sem á dynur. Á slíkt
lífsmynstur skortir því miður nokk-
uð hjá mörgum íslendingum,“ sagði
Hilmar Skagfield, strákurinn frá
Páfastöðum í Skagafirði, sem varð
„milli“ í Ameríku.