Morgunblaðið - 22.09.1994, Side 24

24 FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Einyrkjar,
nútíma þrælar?
Á UNDANFORNUM
árum samdráttar í þjóðfélagi
okkar hefur það færst mjög
í vöxt að atvinnurekendur
spari sér ómæld gjöld og
óþægilegar skuldbindingar
sem fylgja því að fastráða
starfsmann, með því að not-
ast fremur við lausamenn,
sem ríkið flokkar svo aftur
á móti undir verktaka (at-
vinnurekanda).
Stór hluti þessara lausa-
manna er svokallaðir ei-
nyrkjar eða stéttleysingjar
sem hafa engan aðgang að
stéttarfélögum þar sem þeir
eru verktakar en eiga heldur
ekki heima í hópi sjálfstæðra
atvinnurekenda, þar sem þeir reka
engan nema sjálfa sig. Flestir þess-
ara einyrkja eru láglaunamenn sem
njóta heldur ekki réttinda á við lág-
launamenn í launþegastétt, þeir fá
ekki orlof, þeir veikjast auðvitað
bara á eigin kostnað og þeir eru
yfirleitt ekki í lífeyrissjóði.
Innan þessa hóps eru m.a. skjá-
textasmiðir (sjónvarpsþýðendur).
Af þessum einyrkjum innheimtir
ríkið, auk almennra skatta, svokall-
að tryggingagjald sem áður hét
aðstöðugjald og fylgdi nafnbreyt-
ingunni jafnframt hækkun á gjaldi
þessu sem er nú 6,55% af launum
okkar.
Við lestur á því hvernig gjaldinu
er ráðstafað er ýmíslegt sem kemur
einyrkjum eins og okkur heldur
spánskt fyrir sjónir og er vandséð
hvernig er yfirleitt hægt að rétt-
læta að það sé innheimt af okkur.
Þess vegna lýsum við hér með eftir
svari frá viðkomandi aðilum okkur
til skilningsauka, þ.e.a.s. við vildum
gjama vita hvað við fáum í staðinn.
Ráðstöfun tryggingagjalds
Ráðstöfun tryggingagjalds er
eftirfarandi:
1. Atvinnuleysistryggingasjóður
fær nú í sinn hlut sem nemur
0,5% af gjaldstofni.
Það er auðvitað gott og blessað,
þar sem sá gleðilegi atburður
gerðist fyrir rúmu ári, að okkur
var veittur réttur til að sækja
um atvinnuleysisbætur. Annars
getur orðið ansi erfitt fyrir okk-
ur að uppfylla tilskilin skilyrði
eins og t.d. um tilkynningu á
lokum rekstrar, þar sem „fyrir-
tækið“ er í raun bara við sjálf.
Og til gamans má geta þess að
við undirrituð vorum t.d. áður
Jóhanna
Þráinsdóttir
Veturliði
Guðnason
Gsnn
farsímar
Hagenuk
MT2000
PÓSTUR
OG SIMI
Einyrkinn er óska-
draumur atvinnurek-
andans, hlunnfarinn
launþegi, segja Jó-
hanna Þráinsdóttir og
Veturliði Guðnason,
sem telja löngu tíma-
bært að stjómvöld taki
af skarið um réttarstöðu
einyrkja á vinnumark-
aðinum.
búin að greiða í áratug í þennan
sjóð, án þess að því fylgdi yfir-
leitt nokkur réttur.
2. Vinnueftirlit ríkisins fær í sinn
hlut sem nemur um 0,08% af
gjaldstofni.
Hvaða hag hefur einyrki sem
vinnur heima hjá sér af því að
greiða hluta af launum sínum
til Vinnueftirlits ríkisins? Svar
óskast.
3. Tekjur af tryggingagjaldi um-
fram það sem ákveðið er í 1.
og 2. tölul. rennur til Trygginga-
stofnunar ríkisins til að fjár-
magna lífeyris- og slysatiygg-
ingar almannatrygginga. A of-
angreindur einyrki rétt á ein-
hveijum öðrum bótum þaðan,
t.d. vegna slyss eða veikinda
umfram þá sem ekki þurfa að
greiða þetta gjald? Svar óskast.
4. Hlutdeild opinberra bygginga-
sjóða í tryggingagjaldi fer eftir
ákvæðum laga um Húsnæðis-
stofnun ríkisins, svo og ákvæð-
um lánsfjárlaga og fjárlaga
hveiju sinni. Okkur skilst að
þeirra hlutur af gjaldinu sé nú
0,7%.
Hvaða hag hefur margumrædd-
ur einyrki af því að borga þessa
aukasporslu til opinberra bygg-
ingasjóða? Svar óskast.
Á móti þessu kemur svo að „verk-
takinn“ á rétt á því að draga rekstr-
arkostnað „fyrirtækis" síns frá al-
mennum skatti. Ef við tökum okkur
sjálf sem einyrkjadæmi þá er það
minnst lítið sem skatturinn viður-
kennir sem rekstrarkostnað við
„fyrirtæki“ okkar. Við hefðum t.d.
talið sjálfsagt að kostnaður við við-
Ókeypis iögfræðiaðstoð
á hverju fimmtudagskvöldi milli
kl. 19.30 og 22.00 f síma 11012.
ORATOR, félag laganema.
hald á þekkingu okkar væri
frádráttarbær (endurmennt-
un), en svo er ekki. Svörin frá
skattinum eru þau að mennt-
un okkar komi rekstri „fyrir-
tækisins“ ekkert við, sem er
afar éinkennilegt þegar á það
er litið að „fyrirtæki" okkar,
þ.e.a.s. við sjálf, höfum ekk-
ert að selja nema menntun
okkar. Nú er það ekki einu
sinni svo að þetta gæti nokk-
urn tíma orðið mikið tap fyrir
skattinn, fari einyrki á nám-
skeið gerir hann það kaup-
laust á eigin kostnað svo nám-
skeiðasókn er afar lítil í okkar
hópi.
Fjöreggið á útsölu
Raunar er þetta í fullu samræmi
við það sinnuleysi sem virðist al-
mennt ríkja hér í sambandi við skjá-
textasmíði og það á sama tíma sem
miklar umræður fara fram um
slæmt heilsufar á tungu vorri og
dvínandi áhuga bókaþjóðarinnar á
bókum. Vönduð skjátextasmíði ætti
því að vega þungt á metunum í
baráttunni fyrir betra málfari, því
þeir eru vissulega lesnir af þorra
Islendinga. En hvernig er þetta svo
í reynd? Stefna þeirra sem „kaupa“
skjátextana er sú að fá þá fyrir sem
allra minnstan pening og menntun
skjátextasmiðs kemur ríkinu ekki
við. Enda er þetta rétt ályktað, því
minni menntun sem hann hefur, því
líklegra er að textarnir hans fáist
fyrir lítið. Og þar sem aukin mennt-
un eða starfsreynsla er ekki metin
til fjár í þessari grein er honum
sjálfum enginn sjáanlegur hagur í
því að reyna að bæta menntun sína.
Eftirlit með málfari á textum í
kvikmyndahúsum og á myndbönd-
um er ekkert og menn virðast hafa
samþykkt það með þegjandi þögn-
inni að þeir skipti ekki máli, þar
er aðeins verið að framfylgja hvim-
leiðri þýðingarskyldu og skiljanlegt
að kaupendur textanna reyni að
sleppa sem allra ódýrast frá því.
Óskadraumur
atvinnurekandans
Hugmyndin með þessu greinar-
komi var þó ekki að barma okkur
neitt sérstaklega heldur benda á
óviðunandi réttarstöðu einyrkjans,
hver sem atvinnugrein hans nú
annars er. Hann er í stuttu máli
verktaki (atvinnurekandi) með alla
þá galla sem því fylgja, en nánast
enga af kostum þess. I sumum til-
vikum er hann ekki einu sinni samn-
ingsaðili um eigið kaup, þar sem
hann er ekki aðili að neinu stéttarfé-
lagi og verður að þiggja það sem
verkkaupanda finnst sanngjarnt að
greiða honum. í flestum tilvikum
er hann láglaunamaður, ótryggður
ef hann veikist og ótryggður ef
hann slasast þar sem hann hefur
ekki efni á einkatryggingu.
Hann greiðir sjaldnast í lífeyris-
sjóð, þar sem laun hans miðast
heldur ekki við að hann þurfi að
gera það. Á tímum „þjóðarsáttar"
hefur stefnan verið sú að hækka
enga grunntaxta, heldur hefur
launþegum verið veitt einhvers kon-
ar umbun í formi uppbóta eða
hlunninda. Sé „þjóðarsáttin" það
sem koma skal getur hann því einn-
ig gert sér góðar vonir um að vera
ævilangt á sama kaupinu, sem auð-
veldar honum auðvitað mjög alla
útreikninga á framtíðarhorfum.
Hann er óskadraumur hvers at-
vinnurekanda, hlunnfarinn laun-
þegi. Það er löngu tímabært að
stjórnvöld geri sér grein fyrir stöðu
þessa fólks, því á frekar eftir að
fjölga en fækka á næstu árum.
Höfundar eru ísljórn Félags
sjónvarpsþýðenda.
Fyrir hvaða glæp
eru heymarlausir
dæmdir?
Þegar þjóðfélagið
refsar fyrir glæp er
ekki bundið fyrir augu
glæpamanna í refsing-
arskyni. Nei, þeim er
refsað með því að tak-
marka eðlileg sam-
skipti við aðra og
versta refsingin er ein-
angrun við umheiminn.
Afskiptaleysi okkar
gagnvart heyrnarlaus-
um eykur einangrun
þeirra og dæmir þá að
ósekju til þyngstu refs-
ingar.
Aldrei hef ég gengið
erfiðari spor en frá
Lækjartorgi og að Háskólabíói
þann 24. september fyrir ári síðan
er ég tók þátt í göngu heym-
arlausra á fimmta Alþjóðlega bar-
áttudegi þeirra. Ég rétt staulaðist
áfram, er þó þekkt fyrir að ganga
hratt og örugglega.
Ég leit yfir hópinn. Var virkilega
enginn þar sem ekki var heymar-
laus, heyrnarskertur eða var að
kenna táknmál eða eitthvað því
um líkt? Nei, ég gat ekki komið
auga á neinn. Hvar var einhver
af þeim óteljandi einstaklingum í
Reykjavík sem hafði notið góðs af
því að nota heyrnartæki, eða notið
starfsemi Heyrnarhjálpar eða ein-
faldlega þekkti eitthvað til þess
að ná ekki sambandi við vin sinn
eða kunningja, vegna þess hve
hann var farinn að heyra illa eða
einfaldlega langaði að læra tákn-
mál, eins og ég hafði heyrt svo
marga tala um.
Tárin blinduðu mér sýn. Sál mín
hrópaði á styrk frá hinum heyr-
andi. Von mín brást algjörlega um
að einhver þeirra myndi bætast í
hópinn þessa stuttu leið. Fyrsta
ganga heyrnarlausra á íslandi á
Alþjóðlegum baráttudegi þeirra
hélt áfram hægt og hljótt fyrir
utan hljóðið í mótorhjólum lög-
reglumannanna tveggja sem fóru
fyrir göngunni. Fánaberamir tveir
gengu stoltir í broddi fylkingar,
berandi fána Dags heyrnarlausra,
sem Vilhjálmur G. Vilhjálmsson
fyrrum borgarfulltrúi Reykjavíkur
hafði hannað svo snilldarlega fyrir
þennan dag.
Ung stúlka. heymarlaus, klædd
þjóðbúningi Islands, flutti þjóð-
sönginn á íslensku táknmáli við
komuna að Háskólabíói og fána-
berarnir stóðu heiðursvörð hvor
sínum meginn á meðan. í huga
mínum hljómaði þjóðsöngurinn: O,
Guð vors lands,- ó, lands vors Guð...
íslenski þjóðfáninn blakti við hún.
Stuttu síðar hófst dag-
skrá dagsins í Háskóla-
bíói.
Hvað er að? Heldur
þú, lesandi góður, að
það sé eitthvað betra
að vera heyrnarlaus en
t.d. blindur? Geta ekki
spjallað örfá orð við
sína nánustu, fengið
fréttir af og heyrt um
gang landsmálanna,
eða jafnvel bara talað
um eitthvað skemmti-
legt eða heyrt brand-
ara?
Kemur þú með og
labbar með okkur í
hálftíma, frá Kjarvalsstöðum að
Hótel Loftleiðum, 24. september,
á Alþjóðlegum baráttudegi heym-
arlausra? spurði ég góða vinkonu
mína. Auðvitað, já, ég kem með,
Komdu með okkur í
hálftíma göngu á laug-
ardaginn, segir Sif Ing-
ólfsdóttir, á alþjóðleg-
um baráttudegi heyrn-
arlausra.
svaraði hún á augabragði. Ég kem
með og tek öll börnin mín með,
bara ef ég fer ekki út úr bænum.
Ég bara áttaði mig ekki á þessu.
Laugardaginn 24. september — og
hefst hún kl. 12:30 frá Kjarvals-
stöðum? Já, þetta er gott að vita.
Ég bara vissi þetta ekki. Ég kem
sko með.
Það er hægt að kaupa boli við
Kjarvalsstaði, eins og tíðkast í öðr-
um göngum. Á bolunum stendur:
Ég kann táknmál — en þú?
Gaman að sýna að við emm öll
íslendingar. Bara sumir fæddust
heyrnarskertir, aðrir heyrnarlaus-
ir, sumir heyrandi og enn aðrir
fóru að tapa heym af einhveijum
orsökum. Við tölum öll íslensku,
en sumir íslenskt táknmál. Það er
svo gaman að vera saman og sýna
samstöðu.
Kemur þú líka með lesandi góð-
ur?
Viltu sýna mér að ég sé ein-
hvers virði? Viltu ganga með mér
smáspöl svo allir sjái. Viltu vera
með mér í hálftíma á degi heyrnar-
lausra?
Reykjavík, 14. september 1994.
Með kveðju.
Höfundur starfar við heilsuvernd.
Sif Ingólfsdóttir