Morgunblaðið - 19.11.1994, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
____________________MIIMIMIMGAR
VÍGL UND UR JÓNSSON OG
KRISTJANA TÓMASDÓTTIR
+ Víglundur Jónsson,
útgerðarmaður og
fiskverkandi, var fæddur
29. júlí 1910 að Haga í
Staðarsveit. Hann lést á
St. Fransiskusspítalan-
um í Stykkishólmi 9. nóv
sl. Foreldrar hans voru
Jón Sigurðsson, síðar
kaupfélagsstjóri á
Arnarstapa, og Guðrún
Sigtryggsdóttir. Víg-
lundur átti átta systkini.
Haraldur, f. 1908, d.
1984, Trausti, f. 1909, d.
1928, Tryggvi, f. 1911,
d. í apríl 1994, Sigurást,
f. 1914, Hreiðar, f. 1916, Ár-
sæll, f. 1918, Margrét, f. 1919,
og Skarphéðinn Trausti f.
1922. Einnig átti hann uppeld-
isbróður, Emanúel Guðmunds-
son, f. 1911. Víglundur giftist
Kristjönu Tómasdóttur 14.
mars 1942 og áttu þau þijú
börn. Úlfar, f. 1942, giftur
Guðrúnu Karlsdóttur og eiga
þau þrjú börn, Brynju Björk,
Hermann og Þórey, en fyrir
átti Guðrún dótturina Krist-
jönu Hermannsdóttur. Lára
Guðrún, f. 1948, er gift Pétri
S Jóhannssyni og eiga þau fjög-
ur börn, Víglund, Jóhann,
Mörtu Sigríði og Kristjönu.
Ragnheiður, f. 1951. Útför Víg-
lundar fer fram frá Ólafsvíkur-
kirkju í dag. Kristjana Tómas-
dóttir var fædd í Tungukoti í
Fróðárhreppi 17. maí 1917.
Hún lést á Landsspítalanum 6.
júní 1986. Foreldrar hennar
voru Tómas Sigurðsson og
Ragnheiður Árnadóttir. Systk-
ini hennar voru Kristensa, Pál-
ína, Sigurður, Helga og Sigríð-
ur en þau eru nú látin, en á
lífi eru Guðrún og Aðalheiður.
Þegar ég leystur verð þrautunum frá
þegar ég sólfagra landinu á
lifí og verð mínum lausnara hjá
það verður dásamleg dýrð handa mér.
ÞESSI sálmur rifjast upp í huga
mér, nú þegar ég minnist tengda-
föður míns og góðs vinar, Víglund-
ar Jónssonar, útgerðarmanns og
fiskverkanda í Ólafsvík. Vafalaust
er honum mikill léttir að vera kom-
inn til sinnar ástkæru eiginkonu
Kristjönu. Víglundur fæddist að
Haga í Staðarsveit en fluttist fjög-
urra ára með foreldrum sínum að
Pétursbúð á Amarstapa. Hann ólst
þar upp í stórum hópi systkina.
Víglundur byijaði ungur að róa
með föður sínum frá Stapa og 17
ára stundaði hann sjóróðra með
Norðmönnum út af Vestflörðum á
svokölluðu „doríufiskeríi“. Einnig
réð hann sig á fleiri skip, m.a.
Grímsey með Tryggva bróður sín-
um. Árið 1933 fer hann í Stýri-
mannaskólann í Reykjavík og tekur
þar skipstjórnarpróf ásamt bróður
sínum. Eftir það er ekki aftur snú-
ið og framtíðin er ráðin. 1935 bytja
þeir bræður samstarf sem varaði
með hléum í 25 ár. Þá láta þeir
smíða á Amarstapa 4 lesta bát sem
skírður var Óðinn og var Víglundur
formaður á honum. Tveimur árum
seinna er keyptur 14 t bátur sem
hét Snæfell og var það stór bátur
á þeim tíma og áttu þeir hann í tíu
ár en þá var Snæfellið selt. Eftir
það keypti Víglundur Björn Jör-
undsson, 28 lesta bát og var það
fyrsti báturinn sem var með dýptar-
mæli hér við Breiðafjörð. Á þessum
árum eða 1943 kaupir Víglundur
ásamt samstarfsmanni sínum, Lár-
usi Sveinssyni, bátinn Framtíðina,
18 lesta bát en hún fórst með
hörmulegum hætti hér í Ólafsvík
27. september 1947. í febrúar 1951
er Víglundi boðið af Fiskifélagi ís-
lands ásamt fleiri útgerðarmönnum
til Lofoten og fær hann þá vin sinn
og góðan félaga, Guðlaug heitinn
Guðmundsson, til að róa Birni Jör-
undssyni á meðan. í einum línu-
róðrinum kemur óstöðvandi leki að
bátnum og sökk hann út af Önd-
verðanesi og bjargaðist áhöfnin, 5
manns í mb. Egil en á honum var
skipstjóri Guðmundur heitinn Jens-
son. Eftir þetta fékk Víglundur
Snæfellið aftur og lýkur vertíðinni
á því. Vorið 1951 kaupir Víglundur
enn stærri bát, Fróða SH-5 36 lesta
bát og er hann formaður á honum
fram á sumar 1953 er hann hættir
til sjós. Víglundur flyst til Ólafsvík-
ur 1940 eða þrítugur að aldri þar
sem hafnarskilyrði á Stapa voru
mjög slæm. En í Ólafsvík voru fleiri
bátar og höfnin í uppbyggingu þó
ekki væri hún orðin góð. Við sem
yngri erum eigum erfítt með að
ímynda okkur þann mikla tíma og
fyrirhöfn sem fór í að vakta bátana
í höfninni þar sem ijaraði undan
þeim og einnig í slæmum veðrum.
Víglundur var afburða formaður
og duglegur sjómaður og þess sama
ætlaðist hann til af öðrum. Til eru
margar sögur um hans formannst-
íð, aflahæstur á vetrarvertíðum í
mörg ár enda hart sótt, oft 100
róðrar á vertíð. Hann stundaði
mest línu- og dragnótaveiðar. Eng-
inn þekkti betur dragnótableyðurn-
ar fyrir sunnan Nes en hann. Hann
sat einn að þeim og ekki á færi
annarra að kasta þar nót enda voru
þessir blettir eins og gull í dós fyr-
ir þá sem þekktu og eru reyndar
enn þótt minna mál sé nú að fínna
þá með þeirri tækni sem nú er.
Þegar Víglundur byijaði línuveiðar
á Breiðafirði hafði enginn lagt línu
í Álinn því menn töldu hann nær
botnlausan. Víglundur fékk mikinn
afla þar og einnig norður í Kanti.
Voru margir hissa á þessu fiskeríi
„Staparans“. Árið 1947 reisa Víg-
lundur og Lárus Sveinsson fyrsta
húsið sem síðan varð fiskverkunar-
hús Hróa. Voru þeir þar með að-
stöðu fyrir beitningu og veiðar-
færi. Víglundur stofnar síðan Hróa
hf. 10. febrúar 1951 ásamt fjórum
öðrum en hann kaupir svo síðan
þeirra hlut. Fyrsti verkstjóri í Hróa
hf. var Ársæll bróðir hans en áður
hafði hann verið vélstjóri á bátum
með Víglundi. Hrói hf. var um ára-
bil með stærstu saltfiskverkunum
landsins og voru í marga daga á
hverri vertíð unnin þegar mest var
að gera 100 tonn af fiski á dag.
Þetta hafðist með dugnaði fólks
og löngum vinnutíma. Frá 1950
bytjar mikið uppbyggingartímabil
i sögu Ólafsvíkur en þá koma sí-
fellt stærri skip til hafnar í Ólafs-
vík. 1957-1961 lætur Víglundur
smíða fyrir sig þijú skip, þ.e. Jök-
ul, 65 lesta skip, smíðað á Akur-
éyri, Stapafell, 76 lesta bát, smíð-
aður 1959, og Jón á Stapa, 120
lesta skip, bæði smíðuð í Svíðþjóð.
Á þessum skipum var Tryggvi allt-
af fyrsti skipstjóri og einnig starf-
aði Trausti bróðir þeirra sem vél-
stjóri. 1975 er Fróði 150 lesta bát-
ur smíðaður á Akureyri sem var
glæsileg smíði. Árið 1980 kemur
Már SH-127 til Ólafsvíkur og hafði
Víglundur forystp um að togarinn
yrði keyptur til Ólafsvíkur en hart
var barist um það skip og lagði
Víglundur mikla vinnu á sig til að
það tækist. Síðasta skip
sem hann sá um kaup á
var Jökull SH-215, 222
lesta skip smíðað í Pól-
landi árið 1984. Auk þess
sem á undan er talið tók
Víglundur þátt í að
kaupa fleiri skip en of
langt mál yrði hér að
telja þau upp.
Segja má að saga Víg-
lundar sé saga Ólafsvík-
ur. Svo stóran þátt hefur
hann átt í þróttmikilli
atvinnuuppbyggingu í
Ólafsvík með fiskvinnslu
og útgerð. Vegna mikilla
forystuhæfileika var hann fljótt
kallaður til starfa fyrir margskonar
félög. Hann sat m.a. í stjórn SÍF
og LÍÚ. Hann var einn af stofnend-
um Kaupfélagsins Dagsbrúnar og
sat í fyrstu stjóm þess. Víglundur
var alls 12 ár í hreppsnefnd Ólafs-
víkur á árunum 1942-1966. í hafn-
amefnd sat hann í 32 ár frá 1942-
1982, þar af mörg ár sem formað-
ur. Þá átti Víglundur sæti í sýslu-
nefnd í átta ár. Hann var einn af
stofnfélögum Rótaryklúbbs Ólafs-
víkur og forseti þar 1972-1973 og
síðar heiðursfélagi. Einnig sat hann
í mörg ár í stjórn Bátatrygginga
Breiðafjarðar og Útvegsmannafé-
lags Snæfellsness. Þá hafði hann
forystu um það ásamt fleiri góðum
mönnum að reisa Verbúðir árið
1969 sem er notað fyrir beitningu
og veiðarfæri og Sjóbúðir árið
1975, aðstöðu fyrir sjómenn og
verkafólk. Hvort tveggja var mikið
nauðsynjamál á þeim tíma og sýndi
það vel samheldni athafnamanna
hér í Ólafsvík. Víglundur átti stóran
þátt í því að Landsbanki íslands
opnaði útibú hér í Ólafsvík. Honum
var margs konar sómi sýndur fyrir
þau störf sem hann vann að m.a.
var hann sæmdur hinni íslensku
fálkaorðu árið 1979, fyrsti heiðurs-
borgari Ólafsvíkur árið 1987 og
heiðraður á sjómannadaginn árið
1981. Ég veit að upptalning þessi
yrði Víglundi ekki að skapi því að
hann var maður hógværðar. Hon-
um fannst svo sjálfsagt að leggja
sitt af mörkum til tiyggja uppbygg-
ingu Ólafsvíkur og þá var hann
sífellt með hugann í sínum heima-
slóðum á Arnarstapa. Ég veit það
persónulega að hann lagði mikla
vinnu á sig við að koma sínu máli
vel til skila. Vandaði mál sitt vel
þó ekki lægi honum hátt rómur,
þá hlustuðu allir þegar hann flutti
mál sitt. Ég hugsa oft um það að
svona menn vanti víða ídag, menn
sem hafa áræði og þor. Öllum þess-
um störfum fylgdu mikil ferðalög
og það var nær alveg sama hvern-
ig viðraði, alltaf komst hann heim
og heiman enda var fyrirhyggjan
einn af hans eiginleikum.
Hann kveður nú marga góða
samferðamenn þessa tímabils, m.a.
Alexander Stefánsson, en þeir áttu
mikið samstarf, m.a. um kaup á
togaranum Má til Ólafsvíkur, Þórð
Vilhjálmsson sem var verkstjóri í
Hróa í um 25 ár og Elínberg
Sveinsson, sem lengi var bæði vél-
stjóri hjá Víglundi og Tryggva og
ekki síst góður nágranni.
Víglundur var virðulegur og
ákveðinn maður og vissi alltaf hvað
hann vildi. Hann var maður snyrti-
mennsku bæði við sín störf og í
klæðaburði. Hann valdi Ijestu efni
í föt sín og alltaf vel klæddur svo
eftir var tekið. Hann vildi hafa allt
í röð og reglu og hélt fast í sínar
venjur og hefðir.
Víglundur var mér meira en
tengdafaðir því við vorum miklir
vinir þótt ekki værum við sammála
um alla hluti. Oft sagði hann mér
frá lífinu í gamla daga og hvernig
hlutimir gengu fyrir sig m.a. á fisk-
veiðum með Norðmönnum, Ólafs-
vík og Stapa. Hann hvatti mig
mjög til að fara í Stýrimannaskól-
ann og studdi mig með ráðum og
dáð alla tíð og fyrir allt þetta vil
ég þakka honum. Árið 1966 veikt-
ist hann mjög mikið og var fluttur
að Vífilsstöðum og var honum vart
hugað líf. En með hörku og dugn-
aði og hjálp lækna tókst honum
að komast á fætur en þessi veik-
indi fylgdu honum æ síðan. Árið
1980 fóru veikindi að gera vart við
sig hjá Víglundi sem erfitt var við
að eiga og ég veit að honum leið
oft illa þótt hann léti ekki á því
bera. Þessi veikindi ágerðust svo
meira og meira svo að lokum var
hann lagður inn á St. Fransiskusp-
ítalann í Stykkishólmi árið 1989.
Þar hefur hann notið frábærrar
umhyggju systranna, starfsfólks
og lækna og fyrir það vill fjölskyld-
an færa miklar þakkir.
Þegar ég horfi til baka yfír liðna
tíð í viðkynnum mínum af Víglundi
koma mér í huga eftirfarandi ljóð-
línur úr kvæði eftir vin minn.
Úr augum lýsti ákefð hans
og eðlisíjör,
er bátnum ör og aflasæll
hann ýtti úr vör.
En tíminn líður hraður hjá
og herðist tíð,
er aldur flytur orkutap
og innra strið.
Nú sveipar þögnin sessinn hans
við sjávarhlið.
Ég færi kveðju - í formi Ijóðs
að fomum sið.
Ég geymi í huga fasið fijálst
og fróðlegt tal.
Það bjó í þessum manni margt
sem muna skal.
(Rúnar Kristjánsson)
Hinn 14. mars 1942 giftist Víg-
lundur Kristjönu Tómasdóttur frá
Bakkabúð á Brimilsvöllum. Jana,
eins og hún var ávallt kölluð, var
yndisleg kona enda af góðu fólki
komin. Ég man alltaf eftir móður
hennar, Ragnheiði, en henni kynnt-
ist ég eftir að ég kom til Ólafsvík-
ur, hún var þá háöldruð. Þegar
maður sat hjá henni og ræddi við
hana upplifði maður gamla tímann
eins og hann var þegar hún var
ung. Hún sagði svo skemmtilega
frá og hafði svo gott minni. Á
æskuheimili Jönu, Bakkabúð, var
mikil gestrisni þó ekki væri mikill
auður og ekki vítt til veggja. Heim-
ilið stóð öllum opið og góðgerðir
veittar eftir bestu getu. Hún lærði
það af foreldrum sínum að þrifnað-
ur og snyrtimennska væri aðals-
merki og að hægt var að gera mik-
ið úr litlu. Allt þetta er Jana nam
í foreldrahúsum fylgdi henni æ síð-
an og var góður undirbúningur
fyrir framtíðina. Á yngri árum Jönu
voru ekki mörg atvinnutækifæri,
helst var farið í vist hjá þeim sem
höfðu efni á slíku og við það starf-
aði hún. M.a. starfaði hún hjá séra
Magnúsi og frú Rósu. Fyrsta heim-
ili Jönu og Víglundar var í svoköll-
uðu Garðarshúsi en að var bæði
notað sem veitinga- og gistihús en
beitningsaðstaða var á neðri hæð.
Þar áttu þau fyrsta barn sitt, Úlf-
ar. í Garðarshúsi bjó einnig
Tryggvi bróðir hans og Sigríður
Guðmundsdóttir kona hans.
Nokkru seinna brann þetta hús.
Árið 1947 byggðu þau sér hús á
lóð þar sem áður var bústaður
presta og hét Skálholt. Var þetta
stórt og glæsilegt hús á tveimur
hæðum og var neðri hæðin ætluð
fyrir sjómenn sem voru á bátum
Víglundar. Það kom í hlut Jönu að
sjá um sjómenn og síðar verkamenn
sem þar bjuggu og var því oft
margt um manninn. Á herðum
hennar hvíldi mikið starf því vegna
starfsemi Víglundar var alltaf mik-
ill gestagangur á heimili þeirra.
Meðal annars kom það í hlut Jönu
að sjá um Harald, fatlaðan bróður
Víglundar, sem dvaldi hjá þeim í
20 ár. Hún var sannkölluð húsmóð-
ir og stóð sig ávallt með sóma bæði
í blíðu og stríðu. Kristjana var
myndarleg kona með fallega svart
og mikið hár. Hún var næm á
mannleg samskipti og trúmálin
stóðu henni nærri og henni fannst
gott og nauðsynlegt að ræða þau
mál. Hún var mjög barngóð og
hafði gaman af því að hafa barna-
börnin í kringum sig. Það var ekki
langt á milli húsa og var oft fylgst
með því þegar amma kom heim
úr einhverri ferðinni með afa og
var þá alltaf eitthvert góðgæti með
í farteskinu. Ef einhver lasleiki kom
upp í fjölskyldunni var Jana alltaf
tilbúin með gömul húsráð og oftar
en ekki voru þau allra meina bót.
Mér, eins og barnabörnum hennar,
fannst alltaf gaman að koma í
heimsókn til Jönu og Víglundar.
Það var venja á aðfangadagskvöld
að þau héldu jólaboð og það var
stund sem allir hlökkuðu til þegar
fjölskyldan öll var þar saman kom-
in. Þar var ijúkandi súkkulaði og
dýrindis kræsingar og þá var Jana
í essinu sínu og hugsaði vel um
alla. Þau voru fá áramótin sem
ekki var skroppið yfir götuna til
þeirra hjóna. Árið 1982 veiktist
Jana af erfiðum sjúkdómi og var
það henni og fjölskyldunni allri
mikið áfall. Þetta var erfiður tími
hjá íjölskyldunni en þó komu líka
tímar sem allir voru ánægðir því
allt virtist vera á réttri leið. En það
er einn sem ræður og Kristjana
lést 6. júní árið 1986. Blessuð sé
minning þeirra hjóna.
Pétur S. Jóhannsson.
Við fráfall Víglundar Jónssonar
er horfinn af sjónarsviði merkur
athafnamaður sem hafði áhrif á
samtíð sína, ekki aðeins í heima-
byggð sinni, Ólafsvík, þar sem hann
markaði djúp spor í framfarasög-
una, hann var einnig meðal manna
í forystusveit útgerðar og fískverk-
unar í landinu um langt árabil.
Fyrirtæki hans var meðal stærstu
framleiðenda á saltfiski innan SÍF.
Hann sat í áraraðir í stjórn SÍF
og í stjóm LIÚ, svo og í fleiri stjórn-
um og nefndum varðandi útgerð
og fiskvinnslu.
Hann naut mikils trausts og álits
meðal starfsmanna, hann var
sterkur persónuleiki með ákveðnar
skoðanir og heiðarlegur í samskipt-
um.
Víglundur var sæmdur hinni ís-
lensku fálkaorðu 1979 og 1987 var
hann gerður að fyrsta heiðursborg-
ara Olafsvíkur í tilefni 300 ára
verslunarafmælis Ólafsvíkur.
Sjómanna- og útgerðarsaga Víg-
lundar Jónssonar er löng og far-
sæl, en verður ekki rakin í minning-
argrein. Hann byijar sjómennsku
strax í bemsku með föður sínum,
Jóni á Stapa. Víglundur og Tryggvi
bróðir hans voru viðurkenndir sjó-
sóknarar í áratugi. Víglundur fór
í Stýrimannaskólann í Reykjavík
1933 og lauk þar skipstjóraprófi.
Sem skipstjóri var Víglundur mikil
aflakló, hann nýtti vel ýmsar nýj-
ungar við veiðar, hann var ávallt
með úrvals mannskap, snyrti-
mennska og reglusemi voru hans
einkenni við öll störf á sjó og í landi,
sem eftir var tekið.
Árið 1940 flytur Víglundur til
Ólafsvíkur með útgerð sína. Þar
með hófst fyrirferðarmikil útgerð
og fiskverkun á hans vegum sem
hafði strax jákvæð áhrif fyrir at-
vinnulíf og framfarir í Ólafsvík.
Hann hætti sjómennsku 1953,
stofnaði þá ásamt fleirum fiskverk-
unarfyrirtækið Hróa hf. Undir
stjórn hans varð Hrói hf. um ára-
bil umsvifamikið í útgerð og salt-
fiskvinnslu í Ólafsvík og nágrenni
og veitti íjölda manns fasta at-
vinnu.
Víglundur Jónsson hafi jákvæð
viðhorf til framfaramála. Hann var
ávallt reiðubúinn að taka þátt í að
koma fram málum sem gætu stuðl-
að að auknum framförum og betri
kjörum í byggðarlaginu.
Hann var einn af stofnendum
kaupfélagsins Dagsbrúnar 1942 til
þess að auka frelsi í viðskiptum.
Hann sat í stjórn þess í áraraðir,
þar sem ráðist var í byggingu hrað-
frystihúss, fískimjölsverksmiðju
o.fl.
Hann var í hreppsnefnd og hafn-
arnefnd og fleiri nefndum á vegum
sveitarfélagsins. Hann hafði mik-
inn áhuga á uppbyggingu hafnar-
innar, sem var lykillinn að vaxandi