Morgunblaðið - 22.02.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Kaupmáttur
eða sjón-
hverfingar
KJARABARÁTTA
kennara stendur nú
yfír við þær aðstæður
að verkfall er skollið
á, kosningabaráttan
fyrir alþingiskosningar
er að hefjast og á sama
tíma er grunnskóla-
frumvarpið til lokaaf-
greiðslu í þinginu. Það
er mjög brýnt að það
takist að semja við
kennara um kjör
þeirra, en jafnframt
mikils virði fyrir sveit-
arfélögin að grunn-
skólafrumvarpið verði
samþykkt. Samtök
þeirra hafa lýst yfír
mikilli óánægju með það að ekki
skuli vera frá því gengið hvernig
sveitarfélögunum verða tryggðar
tekjur til að taka við verkefninu.
Samtök kennara vilja fá tryggingar
fyrir því að réttindamál þeirra verði
leyst áður en til flutnings kemur.
Meirihluti menntamálanefndar
Alþingis afgreiddi grunnskólafrum-
varpið út úr nefnd með þeim fyrir-
vara að lögin komi því aðeins til
framkvæmda þann 1. janúar 1996
að gengið hafí verið frá tekjuskipt-
ingu vegna flutnings grunnskólans
til sveitarfélaganna. Ljóst er að
ekki er hægt að ganga frá þeim
þætti málsins án þess að réttinda-
mál kennara liggi fýrir. Þessi fyrir-
vari skapar þrýsting á ríkisvaldið
um að ganga sem fýrst frá þeim.
Allmikillar tortryggni gætir af
hálfu kennara gagnvart þessum
fyrirvara. Er það eflaust tengt þeirri
staðreynd að samskipti kennara-
stéttarinnar og ríkisvaldsins hafa í
raun tæplega komist í eðlilegan
farveg eftir þá dapurlegu reynslu
Sem þingmaður legg
ég áherslu á að samn-
ingar við kennara verði
um kaupmátt, segir
Tómas Ingi Olrich,
og að sátt verði um
þann kaupmátt.
sem kennarar gengu í gegn um
vorið 1989 og sumarið 1990 í ráð-
herratíð þeirra Svavars Gestssonar
og Ólafs Ragnars Grímssonar.
Kennarar hafa viljað fá leiðréttingu
ýmissa sérmála sinna, en sá róður
hefur verið erfiður, einkum vegna
þess að krafa hefur komið fram á
sama tíma og þjóðfélagið hefur
gengið í gegn um mikið stöðnunar-
og samdráttartímabil. Nú sér fyrir
endann á því og eru merki um bjart-
ari tíma framundan.
Mestu skiptir fyrir kennara að
þær launahækkanir sem samið
verður um verði til að auka kaup-
mátt launanna. Með öðrum orðum
verða kjarabæturnar að vera varan-
legar. Til lítils er að semja um kjör
sem ekki halda. Rétt er í þessu
sambandi að rifja upp einstæða
sögu í samskiptum ríkisvalds og
kennarastéttarinnar, ekki síst
vegna þess að þar átti í hlut sá
þingmaður, sem nú vill gera sig að
sverði, sóma og skildi kennarastétt-
arinnar. Sagan er kennsludæmi um
það hvemig ekki á að semja. Hugs-
anlega er sagan einnig kennslu-
dæmi um það við hvern á ekki að
semja.
Áður en ríkisstjóm Steingríms
Hermannssonar var mynduð á
haustdögum 1988, höfðu tveir þing-
menn Alþýðubandalagsins, Svavar
Gestsson og Ólafur
Ragnar Grímsson, haft
um það mörg og
áhrifamikil orð að tími
væri kominn til að stór-
hækka laun kennara.
Sá fyrmefndi settist
skömmu seinna í stól
menntamálaráðherra
en sá síðarnefndi í stól
fjármálaráðherra. Var
nú komið að efndum. Á
þeim varð hins vegar
bið. Kennarar fóru í
verkfall... Fyrir
framhaldsskólakenn-
ara stóð verkfallið í sex
vikur og var mjög
þungbært. Þá vom
undirritaðir samningar við fjár-
málaráðherra Ólaf Ragnar Gríms-
son, og lýsti hann þeim sem „tíma-
mótasamningum". Þeir fólu í sér
sérstök ákvæði sem tryggðu kenn-
urum launahækkun umfram aðra
hópa, sem síðar semdu. í augum
verkalýðshreyfíngarinnar og vinnu-
veitenda var hér um að ræða samn-
ing, sem tryggði ekki nokkurn
skapaðan hlut nema verðbólgu og
kollsteypu. Settu aðilar vinnumark-
aðarins ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar upp við vegg og
neyddu hana til að semja í febrúar
1990 um mjög takmarkaðar launa-
hækkanir og lága verðbólgu. Þessir
samningar gengu undir nafninu
„þjóðarsáttarsamningar". Samn-
ingur framhaldsskólakennara sam-
rýmdist ekki markmiðum þjóðar-
sáttarsamningsins. Ógilti ríkis-
stjórn Steingríms Hermannssonar
samning sinn við framhaldsskóla-
kennara með bráðabirgðalögum í
ágúst 1990 og voru þau bráða-
birgðalög síðan staðfest af stuðn-
ingsflokkum ríkisstjórnarinnar,
þingmönnum Framsóknarflokks,
Alþýðuflokks og Alþýðubandalags,
og ráðherrum í ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar, en þar á
meðal var menntamálaráðherrann
Svavar Gestsson. Tímamótasamn-
ingurinn hafði reynst sjónhverfing.
Þessa dapurlegu sögu er nauð-
synlegt að rifja upp hér og nú, eink-
um í ljósi þess að þingmaðurinn
Svavar Gestsson hefur nú viljað
gera sig að sérstökum talsmanni
kennara í launamálum. Það er ekki
viðeigandi. Sá sem þetta ritar var
framhaldsskólakennari á þessum
árum og man vel þær tilfinningar,
sem bærðust með kennurum í verk-
fallinu og þó einkum þegar bráða-
birgðalögin voru sett. Svavar Gests-
son verður seint trúverðugur mál-
svari kennara í launamálum.
Sem þingmaður legg ég áherslu
á að samningar við kennara verði
um kaupmátt og að sátt verði um
þann kaupmátt. I fyrirtækjum hvar-
vetna á landinu hefur fólkið ve'rið
að beijast við að bæta reksturinn
og laga hann að veruleikanum í
heimi harðnandi samkeppni. Til
þess verks hefur þjóðin notið stöð-
ugleika, sem ríkisstjómin hefur
kappkostað að tryggja. Sú leið sem
farin er, er hvorki bein né breið.
En hún liggur til bjartari tíma. Nú
lækka atvinnuleysistölur þegar það
sem liðið er af árinu 1995 er borið
saman við síðastliðið ár. íslendingar
lækka nú skuldir sínar við erlendar
þjóðir. Sú ráðdeild skilar sér í lækk-
andi vöxtum, sem við greiðum er-
lendum lánardrottnum.
Það er til önnur leið í kjaramál-
um, sú beina og breiða, sú sem
farin var 1989-1990: Leið sjón-
hverfingamannanna. Það er ekki
leið kaupmáttarins. Það er leið
beiskju og vonbrigða.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í
Norðurlandskjördæmi eystra.
Tómas Ingi
Olrich
Misnotkun á stöðu
ÞAÐ hefur varla far-
ið fram hjá nokkrum
manni, sem fylgst hefur
með opinberum umræð-
um um frumvarpið til
breytinga á mannrétt-
indakafla stjómarskrár-
innar, að formaður Lög-
mannafélagsins Ragnar
Aðalsteinsson hefur
verið helsti talsmaður
þeirra sem hafa viljað
gagnrýna frumvarpið.
Hefur hann farið mik-
inn í baráttu sinni. í
viðtölum við fjölmiðla
hefur hann þá gjaman
verið kynntur sem for-
maður Lögmannafélags
Islands. Þá hafði for-
maðurinn einnig fmmkvæði að því,
að á vegum félagsins var samin mik-
il ritgerð, þar sem saman var safnað
ýmsum athugasemdum við frum-
varpið. Til verksins var ráðinn lög-
fræðingur í nokkurra vikna starf.
Kostnaðinn við samningu ritgerðar-
innar, prentun hennar og dreifíngu
hefur Lögmannafélagið eflaust borið.
Fjölmiðlar hafa nær undantekningar-
laust fjallað um ritgerð þessa sem
„álit Lögmannafélagsins" á frum-
varpinu, án þess að formaðurinn
hafí svo vitað sé gert athugasemd
við þá kynningu í einhverju þeirra
fjölmörgu viðtala sem hann hefur
gefíð vegna málsins. Hef ég orðið
var við, að almenningur telur að
Lögmannafélag íslands sé andvígt
frumvarpinu.
Nú er auðvitað ekkert við það að
athuga að formaður í félagi eins og
Lögmannafélaginu hafi skoðanir á
stjómmálum og láti þær í ljós opin-
berlega. Til þess ber honum sami
réttur og hveijum öðrum borgara.
Hann verður hins vegar að gæta
þess vel, að hans persónulegu skoð-
anir verði ekki taldar vera skoðanir
félagsins sem hann er formaður fyr-
ir. Einkum er þetta nauðsynlegt,
þegar það er ljóst, að ástæðan fyrir
því að svo mikið er við hann talað
opinberlega er sú að hann gegnir
umræddri formannsstöðu. Þetta hef-
ur Ragnar formaður ekki gert. Þvert
á móti hefur hann nýtt stöðu sína
sem formaður í Lögmannafélaginu
til hins ýtrasta í þágu hinnar per-
sónulegu stjórnmálabaráttu sinnar.
Hann hefur því misnotað stöðu sína.
Ritgerðin sem Lög-
mannafélagið lét semja
hefur ekki að geyma
neina afstöðu félagsins
til þessa máls þó að á
forsíðu (sem formaður-
inn gekk frá?) sé sagt
að um sé að ræða „um-
sögn“ Lögmannafélags
íslands um frumvarpið.
Þetta má svo sem lesa
út úr formála ritgerðar-
innar, þó að þar sé að
þessu vikið með afar
óskýrum hætti. Rit-
gerðin er einhvers kon-
ar samantekt, þar sem
öll hugsanleg gagnrýn-
isatriði eru tekin með,
aðeins ef einhver úr
stjóm eða laganefnd félagsins var
þess fýsandi. Engin stofnun Lög-
mannafélagsins hefur samþykkt
plaggið sem ályktun sína. Það er líka
augljóst, að skoðanir lögmanna á
málefni af þessu tagi eru skiptar.
Ekki var hins vegar við neinu öðru
að búast en að fjölmiðlar myndu
Lögmannafélagið hefur
verið misnotað í þágu
persónulegrar stjóm-
málabaráttu, að mati
Jóns Steinars Gunn-
laugssonar, sem segir
fjölda lögmanna ósátta
við framgöngu
formanns félagsins.
kynna ritgerðina sem álit félagsins,
enda var hún send út sem umsögn
þess, án þess að nokkur skýr skila-
boð fylgdu um eðli hennar. Stjóm
félagsins sá sig knúna til að senda
frá sér ályktun þar sem leitast var
við að bæta skaðann, m.a. með því
að hvetja til þess að frumvarpið yrði
samþykkt. Sú ályktun var áreiðan-
lega ekki gerð í þökk formannsins
og við hanii hefur sjálfsagt þurft að
semja um orðalag, enda virðist meg-
inboðskapur ályktunarinnar hafa
farið framhjá flestum. Magnús Thor-
oddsen hæstaréttarlögmaður, for-
maður laganefndar félagsins, sem
skrifaði undir ritgerðina ásamt for-
manni þess, birti svo grein hér í
Morgunblaðinu sl. föstudag, þar sem
misskilningurinn um ritgerðina er
leiðréttur með skýrum hætti.
Lögmannafélag íslands er félag
sem öllum starfandi héraðsdóms- og
hæstaréttarlögmönnum er skylt að
vera í. Ástæða félagsskyldunnar er
sú, að félagið fer með svokallað aga-
vald yfír lögmönnum og getur beitt
þá viðurlögum. Þar með hefur stjórn-
inni verið fengið opinbert vald sem
talið er réttlæta félagsskylduna. Sú
aðstaða að Lögmannafélagið er skyl-
dufélag okkar lögmanna er auðvitað
til þess fallin að takmarka heimildir
stjómar félagsins til afskipta af þjóð-
félagsmálum í nafni þess. Framar
öðru á þetta við um málefni, sem
stjórnmálaágreiningur er um.
Ástæðan fyrir þessu er sú, að við
skyldufélagarnir í Lögmannafélag-
inu, njótum ekki þess réttar sem fé-
lagsmenn í félögum njóta yfírleitt,
að geta sagt sig úr félagi ef þeim
líkar ekki athafnasemi þess. í þessu
máli hefur réttur verið brotinn á
óbreyttum félagsmönnum í Lög-
mannafélaginu. Félagið hefur verið
misnotað í þágu persónulegrar
stjómmálabaráttu formannsins, m.a.
á þann hátt að félagsgjöldin, sem
okkur er skylt að greiða, hafa sjálf-
sagt verið notuð til að kosta smíði
og dreifíngu ritgerðar í þágu þeirrar
baráttu. Það er svo eins og til að
bíta höfuðið af skömminni, að rit-
gerðin er að efni til ekki samboðin
svo virðulegu félagi sem Lögmanna-
félaginu. í henni er að fínna staðhæf-
ingar og útlistanir, sem ekki fá með
nokkru móti staðist. Það fellur þó
utan efnis þessarar greinar að fjalla
nánar um það.
Ég hef orðið var við það að und-
anfömu að fjöldinn allur af lögmönn-
um hefur verið mjög ósáttur við
framgöngu formanns Lögmannafé-
lagsins í þessu máli. Þykir mönnum
sem félagið hafi sett ofan. Ég er
einnig þessarar skoðunar. Á aðal-
fundi félagsins sem framundan er á
næstu vikum mun verða skipt um
formann. Vonandi nær okkar góða
félag vopnum sínum í framhaldinu.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Kýklópar!
í HVERT sinn sem
ég les, heyri eða velti
fyrir mér hugmyndum
um tilvísanakerfi það
sem er að bresta á
okkur get ég ekki ann-
að en minnst eineygðu
kýklópanna. Ungur
drengur las ég söguna
af Ódysseifi og svaðil-
förum hans. Heimför
Ódysseifs eftir sigur á
Trójuborg virtist ætla
að taka enda þegar
hann ásamt nokkrum
mönnum sínum festist
í helli kýklóps, sem
ætlaði að éta þá alla.
Mér fannst útlitið
svart þegar risinn, eftir að hafa
verið blindaður af mönnunum, sett-
ist í hellismunann og varnaði þeim
útgöngu. Hann átti nokkuð af fé
sem hann vistaði í helli sínum og
þegar hann hleypti því út á beit,
þreifaði hann á því svo að hann
missti vesalings mennina ekki
framhjá sér. Sem betur fer fyrir
Ódysseif og félaga fór þessi saga
vél á endanum.
Þó er mér ekki skemmt nú þeg-
ar Sighvatur Björgvinsson ætlar
að umbylta heilbrigðiskerfínu með
tilvísunum. Þegar gerðar eru rót-
tækar breytingar án þess að nokk-
ur rök séu fyrir þeim verður út-
koman oft klúður. Það
er að bera í bakkafull-
ann lækinn færi ég að
telja upp fagleg rök
með eða á móti þess-
um breytingum og læt
ég það því að mestu
vera. Hins vegar er
brýn þörf á að krefjast
þess að þjóðinni séu
gerðar Ijósar þær
áætlanir sem Sighvat-
ur og samstarfsmenn
styðjast við þegar
hann segist ætla að
spara 100 milljónir
króna, eins og mér
heyrðist hann fullyrða
á dögunum í sjón-
varpsviðtali.
Áuðvitað á heilbrigðismálaráð-
herra hveiju sinni í miklum vanda
þegar ákveða skal hvernig veija
eigi takmörkuðum fjármunum
okkar sem eru ætlaðir þessum við-
kvæmu málaflokkum. Það er því
ekki nema eðlilegt að ef menn sjá
sér leik á borði að spara 100
milljónir eins og hendi væri veifað,
að menn grípi þvílík tækifæri. Eitt
af vandamálunum er það að ég
sannfærist ekki við það eitt að
svona fullyrðingum sé slett fram
án þess að þeim fylgi nokkrar frek-
ari útskýringar. Sjálfsagt er fleir-
um eins innanbijósts. Þjóðin er
Helgi Kr.
Sigmundsson
Þegar gerðar eru rót-
tækar breytingar án
þess að rök séu f/rir
þeim verður niðurstað-
an, að mati Helga Kr.
Sigmundssonar, oftar
en ekki klúður.
nefnilega ekki samsett af einsleit-
um og auðtrúa búsmala sem hægt
er að afgreiða með þessum hætti.
Við spyrjum hvernig á þessi sparn-
aður að nást fram?
Ég neita að trúa því að ekki
hafi verið gerðar kostnaðaráætlan-
ir eða einhveijar aðrar athuganir
á kostum og göllum núverandi
kerfís annars vegar og tilvísana-
kerfis hins vegar. Það er aðferð
skynsamra manna að standa þann-
ig að undirbúningi framkvæmda.
Sighvatur og menn hans eru áræð-
anlega velviljaðir og skynsamir,
þess vegna hljóta þessar upplýs-
ingar að liggja fyrir. Þar sem um
er að ræða stórkostlegar breyting-
ar er snerta munu alla Iandsmenn
krefst ég þess, að þessar skýrslur
verði dregnar fram í dagsljósið!
Þær innihalda varla svo mikil ríkis-
leyndarmál að ekki megi birta nið-
urstöður þeirra og ráðuneytismenn
hljóta að muna hvar þær er að
finna.
Magnús Jónasson ritaði grein í
Morgunblaðið 8. febrúar sl. um