Morgunblaðið - 01.10.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
HANN VAR í bráðri lífs-
hættu. Hann sat á milli
lestarteinanna og risa-
vaxin lestin stefndi á
hann með ógnarhraða. Hann trúði
ekki sínum eigin augum. I stað
þess að stöðva í hæfilegri íjarlægð
þejrttist hún á móti honum og eft-
ir andartak yrði hann undir henni
iimlestur og dauður. Það var að-
eins eitt til bragðs að taka, hlaupa
eins og andskotinn sjálfur í burtu.
Hann orgaði upp yfir sig, spratt
úr sætinu og hljóp upp ganginn í
Austurbæjarbíói, út um salardyrn-
ar og út á Snorrabraut og alla leið
heim til sín. Stelpan sem passaði
hann hljóp á eftir honum út úr
bíóinu en hafði ekki möguleika á
að ná honum. Hann var horfinn
upp Snorrabrautina með eldspú-
andi lestina á hælunum. Sigurður
Sverrir Pálsson var fjögurra ára
og þetta voru hans fyrstu kynni
af bíómyndum.
Tímamótamynd
Sigurðar Sverris
Hann upplifði það sama og fólk
gerði á upphafsárum kvikmynd-
anna um síðustu aldamót og fann
sömu spennuna og skelfinguna
gagnvart hinu nýja blekkingar-
tæki. Hann gleymir aldrei þessum
fyrstu áhrifum af bíómynd og síðan
hefur hann lært að treysta fyrstu
viðbrögðum sínum. Hann hefur
fyrir löngu tekið kvikmyndirnar í
sátt og mikið meira en það, Sigurð-
ur Sverrir hefur verið einn fremsti
og besti kvikmyndatökumaður ís-
lendinga frá því hann kvikmyndaði
Land og syni í upphafi íslenska
kvikmyndavorsins. Eftir hana tók
hann Punkt, punkt, komma, strik,
þá Útlagann svo Gullsand, Eins
og skepnan deyr, Sódómu Reykja-
vík og Skýjahöllina.
Tvær nýjar myndir, sem frum-
sýndar eru í haust, Tár úr steini,
sem þegar hefur verið frumsýnd í
Stjömubíói, og Benjamín dúfa, sem
sýnd verður á næstunni, eru tekn-
ar af honum. Þær eru þá orðnar
níu í allt íslensku bíómyndirnar
sem Sigurður Sverrir hefur kvik-
myndað. Tárið, eins og mynd Hilm-
ars Oddssonar um tónskáldið Jón
Leifs er kölluð, er tímamótamynd
á ferli kvikmyndatökumannsins.
Hann segir að hann hafi upplifað
hana eins og ákveðna frelsun og
að kvikmyndagerð hans verði aldr-
ei söm eftir hana.
Ekki þannig að hann gangi í
sértrúarsöfnuð. Þetta er spurning
um liti fyrst og fremst. Litur Sig-
urðar Sverris hefur alla tíð verið
blár, mjúkur og hlýr íslenskur blár
litur sem fær hjartað til að slá
hraðar þegar hann sér að hann
hefur náð að galdra hann á hvíta
tjaldið. Liturinn í Tárinu er gulur
og vinnan með þennan gula lit
hefur gerbreytt list Sigurðar
Sverris svo það verður ekki aftur
snúið. Við hittumst og ræddum
umbyltinguna dagspart í Norræna
húsinu yfir kaffibolla, feril Sigurð-
ar Sverris, kvikmyndadelluna, nýju
myndirnar hans tvær, hvernig
hann langar að finna sér meira að
gera jafnvel erlendis og hvemig
gult útilokar blátt.
Alltaf í bíó
Hann ætlaði annaðhvort að ger-
ast arkítekt eða bóndi enda var
hann mikið í sveit á sumrin. „Kvik-
myndatökumaður er ágætur milli-
vegur þama á milli,“ sagði Sigurð-
ur Sverrir. „Hann fæst við náttúru
og strúktúr. Ég var alltaf í bíó
eins og unglingar yfirleitt og byij-
aði fljótt að skrifa hjá mér ýmsar
upplýsingar um myndir sem ég sá
mér til gamans og í menn'taskóla
var ég farinn að liggja yfír bíó-
myndunum og sækja kvikmynda-
klúbba. Ég keypti 8 mm upptöku-
vél og kvikmyndaði hluti í kringum
mig, skólastarfið og þess háttar.
Fyrsta leikna myndin sem ég gerði
á hana hét Nóttin og var undarleg
sakamálamynd sem ég tók með
tveimur vinum mínum í húsgagna-
verslun í kjallaranum á Kjörgarði
á Laugavegi. Hún var um innbrots-
þjóf og næturvörð."
ÆVISTARFIÐ ENDURMETIÐ; SIGURÐUR SVERRIR VIÐ
UPPTÖKUR Á TÁRI ÚR STEINI.
BIOMYIMDIR SIGURÐAR SVERRIS
UTLAGINN
ÚTLAGINN.
LAND OG SYNIR.
GULLSANDUR.
Þetta var um miðjan sjöunda
áratuginn og árið 1967 fór Sigurð-
ur Sverrir til kvikmyndanáms í
Bretlandi í London Film School,
sem þá hét Lpndon School of Film
Technique. „Áður en ég bytjaði í
skólanum fannst mér leikstjómin
ekki vera neitt mál en ég gat ekki
séð hvernig ýmis tæknileg atriði
voru leyst, taka og lýsing, og ég
fékk áhuga á því. Þegar ég fór út
í skólann lagði ég megináhersluna
á kvikmyndatöku.“ íslendingar
voru á þessum árum að sækja sér
menntun í kvikmyndagerð þótt hún
væri ekki burðug heimafyrir og á
meðal manna sem höfðu sótt skól-
ann á undan Sigurði Sverri voru
Reynir Oddsson, Gísli Gestsson og
Vilhjálmur Knudsen. „Þetta var
náttúrlega geggjun. Maður hafði
trú á að hér væri hægt að gera
eitthvað og föðurlandsástin var svo
mikil að manni datt ekki_ í hug
annað en að vinna hér. Ég veit
ekki hvað ég var að hugsa. Þetta
var tóm della.“
Sjónvarpið hafði þá starfað í
fáein ár og Sigurður Sverrir komst
þar inn sem klippari, síðar varð
hann tökumaður og loks dagskrár-
gerðarmaður, og sagðist hafa
fengið „ómetanlega reynslu í sjón-
varpinu sérstaklega fyrstu árin
sem klippari og tökumaður. Ég hef
alltaf verið áhugamaður um klipp-
ingu sem er mikilvægt fyrir töku-
mann því hann er í raun sífellt að
klippa. Ég hef lagt á það mikla
áherslu með mínum leikstjórum að
vita hvernig atriði verða klippt og
þannig finnst mér best að vinna.
Hlutverk tökumannsins er ekki síst
að sjá hvernig takan kemur út í
klippingu það er að segja í sam-
hengi því bíómynd er ein heild,
ekki einstök skot. Það er þetta
samhengi sem er kannski erfiðast
að sjá á upptökustiginu og að geta
haldið því i gegnum alla myndina.
Þetta er svipuð staða og leikarinn
er í sem þarf að halda sínum kar-
akter út alla myndina þótt hún sé
tekin á löngum tíma og i brotum.“
Sigurður Sverrir skrifaði líka um
biómyndir og gerði kvikmynda-
þætti fyrir sjónvarpið. Hann byij-
aði að skrifa í Alþýðublaðið og
skrifaði svo í Morgunblaðið og var
kvikmyndagagnrýnandi blaðsins í
um áratug. „Það versta var hvað
myndirnar komu seint hingað í
bíóin. Þær voru tveggja og þriggja
ára gamlar. En það er merkilegt
með bíóið hvernig það byggist upp
í manni og verður partur af manni
alla tíð.“
Hann hætti hjá sjónvarpinu árið
1976 og vildi vinna sjálfstætt. Ef
það gengi ekki upp var hann tilbú-
inn að gefa kvikmyndastarfið upp
á bátinn og ná sér í einhveija heið-
arlega vinnu, eins og hann orðaði
það. Hann stofnaði kvikmynda-
fyrirtækið Lifandi myndir ásamt
Erlendi Sveinssyni og Ólafi Ragn-
arssyni en það einbeitti sér að
gerð kynningar- og heimildar-
mynda og árið 1979 var honum
boðið að kvikmynda Land og syni
sem Ágúst Guðmundsson leik-
stýrði og markaði upphaf hins svo-
kallaða kvikmyndavors á íslandi.
„Ég hef ekki hugmynd um af
hveiju ég varð fyrir valinu en ég
var á lausu og þetta orsakaðist
þannig.“
Bláa birtan
Hún var fyrsta bíómynd Sigurð-
ar Sverris og stórmál í hans aug-
um. Upptökuvélin sem hann notaði
var í eigu Gísla Gestssonar og var
hávaðasöm svo hún þurfti að vera
innan í sérstökum hljóðeinangruð-
um kassa ef taka átti upp samtöl.
Hún var tveggja manna tak „og
vél sem maður hreyfði ekki mjög
mikið. Við vorum líka með tvo
tveggja kílóvatta ljóskastara úr
breskum leikhúsum og fengum bíl
að utan með generator til að knýja
dótið áfram inni í Svarfaðardal,
þar sem myndin var tekin að
mestu." Þegar Sigurður Sverrir
kvikmyndaði Tár úr steini voru
þeir átta í kvikmyndatökudeild-
inni. I Landi og sonum var Ari
Kristinsson aðstoðartökumaður og
einn aðstoðarmaður vann í ljósun-
um._
„Ég var 14 eða 15 ár í sveit og
leit á Land og syni með augum
sveitamannsins í mjög rómantísku
ljósi og þannig er hún kvikmynduð
sem rómantísk sveitalífsmynd í
fallegum dal. Þarna reyndi í fyrsta
skipti á mig sem kvikmyndatöku-
mann. Allir tökumenn gefa eitt-
hvað af sjálfum sér í myndirnar,
sínum reynsluheimi. Þetta er vinna
með ljós og myndramma og hreyf-
ingar en þin reynsla og prívatper-
sóna er á bak við hveija töku.
Tveir tökumenn mundu aldrei gera
sömu myndina eins. Öll lífsreynsl-
an síast inní verkið. Hvernig það
gerist veit ég ekki en hún er þarna.
Strax í Landi og sonum var ég
búinn að átta mig á að sú birta
sem ég sækist eftir er þessi sérís-
lenska bláa birta. Uppáhaldstakan
i myndinni er þegar Sigurður Sig-
uijónsson fylgir Guðnýju Ragnars-
dóttur heim í kvöldhúminu og þau
kveðjast heima við hliðið. Þar er
þessi einstaka bláa birta. Hún kem-
ur eftir að sólin er sest og landið
leggst í þennan stórkostlega bláma
og hann er aðeins til á íslandi.
Þetta er svo blátt land. Það er ótrú-
legt hvað eru margir tónar í ís-
lenska bláa litnum. Blár er alltaf
talinn kaldur litur en hann getur
bæði verið hlýr og kaldur. Hlýi
blái liturinn er í mestu uppáhaldi
hjá mér. Og það leiðir okkur að
Tári úr steini. Það var mitt stærsta
áfall á ferlinum þegar ég komst
að því að Tárið yrði í gulum lit.
Ég þurfti að endurmeta allt sem
ég hafði gert fram að þeim tíma.
Allt mitt ævistarf."
Gulu áhrifin
Tár úr steini fjallar um dvöl tón-
skáldsins Jóns Leifs í Þýskalandi
á uppgangstímum nasismans. Sig-
urður Sverrir var ráðinn kvik-
myndatökumaður myndarinnar
eftir að einn fremsti kvikmynda-
tökumaður heims, Pólveijinn
Slawomir Idziak, hafði tekið öll
útiatriði sem gerast á íslandi en
horfið svo til Hollywood þar sem
hann komst á samning. Hann er
frægastur fyrir dálæti á gula litn-
um og kom hingað með tösku fulla
af sérsmiðuðum gulum fílterum en
eins og Sigurður Sverrir benti á
útlokar gult blátt á filmu. Blátt
kemst ekki í gegn en verður svart
og með útitökunum, sem voru film-
aðar með þykkum gulum fílter
hafði Slawomir útilokað bláa litinn
úr Tárinu (það vill svo skemmtilega
til að hann kvikmyndaði Bláan i
trílógiu K. Kieslowskis). „Ég
kynnti mér vel verk Slawomirs til;
að fylgja þessu fordæmi hans,“
sagði Sigurður Sverrir. „Við þurft-
um rétta gerð af fílterum sem eru
glerplötur í ýmsum litum og gerð-
um sem settar eru fyrir framan
linsuna til að ná fram ákveðnum
áhrifum. Rétta fíltersettið fannst