Morgunblaðið - 04.01.1996, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ
30 FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1996___________________________
AÐSEIMDAR GREINAR
Uppdráttarsýki verka-
lýðshreyfingarinnar
Trúin og
tónlistin
TIL AÐ lifa verð-
um við að eiga eitt-
hvað til að selja. Flest
eigum við ekkert selj-
anlegt nema vinnuafl
okkar. Fyrir verka-
fólk er staðan sú að
kaupendur eru miklu
færri en seljendur. Ef
**ekkert er að gert ráða
kaupendurnir verð-
inu. Launamaðurinn
verður að vinna til að
lifa. Atvinnurekand-
inn hefur miklu frek-
ar efni á að bíða þar
til vinnuseljandinn
lækkar sig. Samstaða
er nauðsyn
Þessum grundvallarstaðreynd-
um vinnumarkaðarins hefur fólk
aldrei getað unað. Fólk vill ekki
vera bara söluvara. Það hefur
bundist samtökum um að hefta
markaðinn, á tvennan hátt. Með
__.sölusamtökum (verkalýðsfélög-
’um) hefur það jafnað fákeppnis-
skilyrðin á vinnumarkaðnum. Með
félagslegri samtryggingu (vel-
ferðarkerfinu) hefur það ekki
bara tryggt því fólki, sem af ein-
hveijum ástæðum hefur átt bágt
með að selja sig á vinnumarkaðn-
um, að það geti a.m.k. skrimt,
heldur hefur verið reynt að búa
svo um hnútanna að allur almúg-
inn geti lifað lífi sem telst mann-
sæmandi.
Þessi krafa um mannsæmandi
líf á sér nafn í stjórnmálum; fé-
lagshyggja. Brösugt gengi henn-
ar hérlendis er of langt mál til
að ræða hér. Hinsvegar vil ég
fara nokkrum orðum um hinn
burðarásinn í lífsbaráttu almúg-
ans; verkalýðsfélögin. Þau urðu
til fyrir nauðsyn, knúin áfram af
hugsjón, og borin fram með per-
sónulegum fómum af fólki sem
hafði alls ekki efni á að standa í
kjarabaráttu, en gerði það samt,
því að það hafði félagsþroska til
að sjá að það hafði enn síður efni
á að gera það ekki. En til að ná
árangri þurfti skipulag, sem kall-
aði á fastar skrifstofur. Til að
- geta staðið í þessu þurftu forystu-
mennirnir að gera verkalýðsbar-
áttuna að atvinnu. Félögin stein-
renna.
En með tímanum féllu sam-
skiptin við samtök atvinnurek-
enda í fastan farveg, frumheij-
arnir dóu, nýir menn tóku við, og
smátt og smátt urðu forystumenn
verkalýðsfélaganna þessu kerfi
að bráð. Þeir fóru að líta á þetta
sem þægilega atvinnu, sem þeir
svo sem flestir hveijir reyndu að
vinna skammlaust, en smátt og
smátt misstu þeir sambandið við
félagsmenn sína. Þeir urðu verka-
lýðsrekendur, sem eiga í raun í
•sínu daglega lífí miklu meiri sam-
leið með starfsmönnum samtaka
atvinnurekenda. Það er bara rök-
rétt þróun að launaðir sérfræð-
ingar hafa smátt og smátt verið
að taka yfir verkalýðsreksturinn.
Nú er svo komið að nokkuð
sama er hvar borið er niður. Al-
mennir félagsmenn eru hundóá-
nægðir með forystu sína, hvort
sem í hlut á Magnús L. Sveinsson
hjá VR, Ragna Bergmann hjá
Framsókn, eða Guðmundur J.
Guðmundsson hjá Dagsbrún. for-
^ysta ASÍ hefur í mörg ár ekki
verið okkar menn, heldur „þeir“,
hvort sem í hlut hefur átt fulltrúi
sérfræðingaræðisins Ásmundur
Stefánsson, eða gamli lífeyris-
sjóðajálkurinn Benedikt Davíðs-
son.
Nú kynni einhver fákunnandi
j^að spyija, ef fólk er svona óá-
nægt, af hveiju skiptir það ekki
um forystu félaga
sinna? Þetta eru jú
lýðræðisleg félög. Þar
liggur einmitt hund-
urinn grafinn. Verka-
lýðsfélögin eru eins
ólýðræðisleg og þau
hafa getað komist
upp með að vera. Á
öðrum fjórðungi
aldarinnar börðust
tvær klíkur misvit-
urra manna, kommar
og kratar, um forræð-
ið í félögunum. Helst
hefði sú klíka sem var
við völd viljað afnema
kosningar innan fé-
lagsins, svo sann-
færðir voru menn um eigið ágæti
og illsku hinna, en þar sem menn
þóttust vera fulltrúar fólksins
gengu menn ekki svo langt. Hins-
vegar varð það reglan að gera
kosningafyrirkomulagið eins erf-
itt minnihlutanum og hægt var.
Svo þegar komma- og krataklík-
urnar döguðu uppi eins og hveijir
aðrir steingervingar varð eftir í
hveiju félagi ein valdaklíka. Ein-
kenni þessara klíka er að þær sitja
í skjóli kerfisins, eru yfirleitt sjálf-
kjörnar og endurnýja sig inn-
ánfrá. Félögin eru eins og kóng-
ulóarvefur, þar sem forystan situr
í miðjunni, og hefur ein yfirsýn
yfir allan vefinn. Almennir félags-
menn eru hinsvegar einangraðir
hver á sínum vinnustað. Forystan
velur menn í trúnaðastöður, auð-
vitað þægilega jámenn. Einstaka
gagnrýnendur eru teknir á hús,
settir í áhrifalausar nefndir eða
ráð en ef þeir taka ekki vel tamn-
ingu er þeim hent út aftur.
Ný Dagsbrún?
Þetta fyrirbrigði er sérlega
greinilegt hjá stærsta verka-
mannafélagi landsins, Dagsbrún
í Reykjavík, þessa dagana. Þar
hefur um árabil ráðið ferðinni
afar hávær og áberandi klíkufor-
ingi. Með sér í stjórn hefur hann
haft hóp lágværra og fyrirferðar-
lítilla jábræðra. Að nafninu til
hefur æðsta valdastofnun félags-
ins verið 100 manna trúnaðarráð,
en það hefur verið valið af stjórn-
inni, safn hógværra og lítilþægra
stuðningsmanna þar sem svo sem
hefur verið óhætt að hleypa inn
einum og einum „vandræðagrip".
Til að bjóða foringjunum birginn
í kosningum félagsins hefur
ósáttum félagsmönnum ekki
nægt áhuginn heldur neyðir kosn-
ingafyrirkomulagið þá til að safna
vel á annað hundrað mönnum með
sér. Það er ekki furða að slíkt
gerist sjaldan, þar sem félags-
menn eru einangraðir hver frá
öðrum, og forystan gætir þess að
hafa félagslífið sem óvirkast
þannig að menn hittist síður og
fari ekki að rotta sig saman gegn
þeim.
En stundum fylla droparnir
mælinn. Nú hefur það gerst að
venjulegir verkamenn hafa haft
það af að koma sér saman um
mótframboð gegn batteríinu.
Hvernig bregst kerfið við? Það
reynir að lægja óánægjuraddirnar
að sinni með því að skipta um
menn. Gamla foringjanum er ýtt
til hliðar. Hann á sér ekki við-
reisnar von. Jafnframt er reynt
að láta hann taka með sér ábyrgð-
ina á því sem miður hefur farið.
Varaformanninum er stillt upp
sem nýjum manni, reyndum, en
jafnframt óreyndum, með mikla
þekkingu, en saklaus af fortíð-
inni. Hann muni gera betur. Jafn-
framt er meðreiðarsveitin yngd
upp. En það er talandi tákn að í
Verkalýðsfélögin eru
eins ólýðræðisleg, að
mati Birgis Þórisson-
ar, og þau hafa komist
upp með að vera.
þriðja sætið, og jafnvel kynntur
sem framtíðarforingi, er tekinn
starfsmaður skrifstofunnar. Því
þar er hjarta klíkuveldisins. And-
litslyftingarandlitin eru farangur,
sem auðvelt er að losa sig við
þegar stormurinn er genginn yfir.
Ekki er að efa að reynslan,
þekkingin og samböndin verða
notuð til að reka fagmannlega
kosningabaráttu. Yfirburðaþekk-
ing starfsmannanna á smáatr-
iðunum í starfsemi félagsins er
helsta tromp kerfiskallanna gagn-
vart almennum félagsmönnum.
Það verður reynt að útmála þá
sem reynslulausa, þekkingarlausa
á gangverkinu og ófæra um að
takast á við myrkviði samninga-
gerðar, lagatúlkana og hvaðeina
sem menn tína til. Þessi þekking-
armunur á smáatriðum er það
sem mest ógnar lýðræðinu. í öll-
um fijálsum félagasamtökum ná
innanhússmennirnir forskoti á
hinn almenna félagsmann. Og
kjósendur draga oft rangan lær-
dóm af þessu, að innanhússmað-
urinn sé klárari, og best sé að
reiða sig á hann.
Átökin í Dagsbrún eru fyrst
og fremst athyglisverð vegna
þess að þarna á að reyna að losa
um rót vandans, tilhneigingu
verkalýðsfélaganna til að stein-
renna, með því að breyta kosn-
ingafyrirkomulaginu. Nýja fram-
boðið boðar stjórnarmönnum óör-
yggi með atvinnu sína. Með því
að gera það viðráðanlegt fyrir
lítinn hóp félagsmanna að láta
þá standa fyrir máli sínu fyrir
dómi félagsmanna, neyðast þeir
til að standa sig í stykkinu að
staðaldri. Gamla klíkan stefnir
hinsvegar að engu nema að halda
völdum. Halldór Björnsson hefur
aldrei haft stefnu. Hann á engu
ólokið. Hans hugmynd um verka-
lýðsmál er að reka skrifstofuna
frá degi til dags, afgreiða þau
mál sem inn á borð til hans ber-
ast, ná prósenti hér og prósenti
þar í kjarasamningum og reyna
að vinna sitt verk svona nokkurn
veginn skammlaust. Það hefur
glöggt mátt heyra á honum að
honum finnst það vanþakklæti
af fólki að finnast þetta ekki
nóg. Þetta er ekki slæmur mað-
ur, hann vill bara fá að reka sitt
klíkuapparat í friði á hefðbundn-
um nótum. Hann hefur hinsvegar
ekki um áratuga skeið deilt kjör-
■ um með sínum umbjóðendum.
Þeirra vandi er eitthvað sem er
úti í bæ.
Það verður merkilegt að sjá
hvernig Dagsbrúnarmenn bregð-
ast við þessari uppákomu. Verður
áhugaleysið, og óttinn við hið
ókunna til þess að þeir þori ekki
að breyta til. í raun hafa Dags-
brúnarmenn engu að tapa. Það
versta sem gæti gerst væri að
nýja framboðið reyndist ekkert
skárra en gamla klíkan. Hinsveg-
ar gæti það reynst miklu betur.
Með gömlu klíkuna gildir hins-
vegar reglan að það er erfitt að
kenna gömlum hundi að sitja.
Einhver skammtímabati yrði
aldrei langlífur. Hvatinn til þess
er enginn.
Höfundur er verkamaður.
JOHANNA Spyri,
svissneski bamabóka-
rithöfundurinn sem
þekktust er fyrir bæk-
urnar um Heiðu,
samdi líka sögu um
ungan tónlistarmann.
Smáatriðin eru orðin
eitthvað þokukennd
enda liðið hátt í hálfa
öld síðan fundum okk-
ar Vinzi bar saman en
einfaldur boðskapur
sem greipist í barns-
minni þurrkast aldrei
út. Já, Vinzi hét hann.
Faðir hans var
stöndugur bóndi í fijó-
sömum dal og ætlaðist
til þess að einkasonurinn tæki við
búinu en strákur hafði engan
áhuga á að læra að beita plógi og
sigð. Hann langaði til að læra á
hljóðfæri og tálgaði sér flautur í
felum. Faðir hans greip þá til þess
ráðs að senda hann til afskekkts
þorps hátt uppi í fjöllum og þar
átti að koma syninum til manns.
Það tókst þótt á annan veg færi
en faðirinn ætlaðist til. í litla fjalla-
þorpinu var klaustur og kirkja og
þar kynntist Vinzi þjóni Guðs sem
áttaði sig á því að drengurinn hafði
fengið óvenjulega tónlistarhæfi-
leika í vöggugjöf. Ljós hans skyldi
ekki sett undir mæiiker heldur lát-
ið lýsa. Undir handleiðslu þessa
velgerðarmanns náði drengurinn á
skömmum tíma undraverðum tök-
um á kirkjuoreglinu. í sögulok fer
faðir hans í kirkju og heillast af
tónlistinni en veit ekki fyrr en að
messu lokinni að það var sonur
hans sem lék á orgelið. Ekki fá
allir jafnstóra gjöf frá almættinu
og Vinzi. Það gerir ekkert til. Nóg
pláss er á kirkjubekknum við hlið-
ina á föður hans.
Vinzi átti því láni að fagna að
kirkjutónlist var í hávegum höfð
þar sem hann ólst upp. Því var þó
ekki alltaf. þannig farið í heima-
landi hans. Þar hafði orgelum ver-
ið kastað út_ úr kirkjum og löngu
fyrr suður á Ítalíu hafði verið reynt
að banna margraddaðan kirkju-
söng. Sem betur fer var það ekki
nema stundarfyrirbrigði að halda
að fjölbreyttur og fagur söngur og
hljóðfæraleikur drægi athyglina
frá orðinu. Þeir voru miklu fleiri
sem áttuðu sig á því að tónlistin
jók við þrótt og kynngi boðskapar
og bænar og fegurð tilbeiðslunnar.
Fyrir bragðið höfum við ekki að-
eins eignast falleg sálmalög heldur
ógrynni af annarri kirkjutónlist,
messum, passíum og óratóríum
sem ekki er á færi annarra en þjálf-
aðra listamanna að flytja.
Tónlistin eykur ekki aðeins við
kraft orðanna. Hún festir þau líka
í minni. Hugurinn vill oft reika
þegar hlustað er á talað orð, eink-
um hjá þeim sem ungir eru. Tón-
listin heldur þeim við efhið. Kunn-
um við ekki best þá sálma sem
falleg lög eru til við? Hversu þakk-
lát megum við ekki vera skáldum
sem þýtt hafa sálma eða ort nýja
við erlend lög og hversu þakklát
megum við ekki vera tónskáldinu
sem færði okkur að nýju yndisleg-
an sálm sem Kolbeinn Tumason
orti fyrir meira en sjö hundruð
árum. Sum sálmalögin sem við
syngjum eru margra aldra gömul.
Því miður var ekki farið að skrifa
nótur fyrir tvö þúsund árum. Ann-
ars gætum við kannski enn sungið
sama lofsönginn og Jesús söng
með lærisveinum sínum. (Mt.
26.30)
Við höfum ekki hugmynd um
hvenær mannskepnan komst á það
stig að hefja upp raust sína og
syngja eins og fuglar himinsins,
bora göt á hola gi-ein
og festa strengi á fjöl.
Ætla má að forfeður
okkar hafi kveðið
fyrstu tónana til að
blíðka náttúruöflin,
telja í sig kjark við að
leggja veiðidýr að velli
eða róa bam í hellis-
skúta. Á löngum tíma
hefur tónlistin breyst
mikið en við notum
hana á sama hátt. Við
syngjum til að láta í
ljósi fögnuð og til að
sefa sorg, til að tjá ást
okkar á annarri mann-
eskju, föðurlandinu,
móður jörð, og til að
þakka forsjóninni sem gaf okkur
þetta allt. I sumum deildum krist-
innar kirkju eru gerðar svo miklar
tónlistarkröfur að eingöngu þeir
Hætt er við að margir
telji sig óvelkomna í
Langholtskirkju, segir
Margrét Jónsdóttir,
ef Jón Stefánsson
hrekstþaðan.
geta orðið prestar sem hafa drynj-
andi bassarödd. Þetta þætti okkur
hérna í þjóðkirkjunni harla ósann-
gjarnt enda orðin almenn skoðun
að starf prestins sé enn meira utan
kirkjuveggjanna en innan þeirra.
Vitalaglaus prestur getur verið
umhyggjusamur sálusorgari og
líka snjall ræðumaður og þar að
auki borið skynbragð á að láta þá
um tónlistina sem eru til þess falln-
ir. Verra er ef prestur er andlega
laglaus. Vill ekki skilja þátt tónlist-
ar í trúarlífinu, vill ekki viðurkenna
að kirkjan þarf á hámenntuðu tón-
listarfólki að halda og vill ekki
eftirláta þeim, sem tilbiðja með
hinni dýru list, kirkjuhús þar sem
hljómburður er eins og best verður
á kosið. Þau eru ekki svo mörg.
Öldum saman var tónlistarlíf
bláfátækrar íslenskrar þjóðar í
molum. Svo rétti hún úr kútnum
og vann upp á nokkrum áratugum
margra alda forskot annarra þjóða.
Þetta hefði verið ógerlegt ef hér
hefði ekki notið við stórkostlegra
brautryðjenda erlendra og inn-
lendra. Kornungur slóst Jón Stef-
ánsson organisti í hóp eldhuganna
og hefur unnið afreksverk, ekki
aðeins í þágu Langholtssafnaðar
heldur allrar þjóðarinnar. Hann
hefur fengið til liðs við sig hæfi-
leikaríkt söngfólk sem vinnur að
langmestu leyti í sjálfboðavinnu.
Nýlega hófst hann handa við að
virkja yngstu kynslóðina og kirkj-
an eignaðist yndislegan barnakór.
Undirtektirnar hafa ekki látið á
sér standa. Nægir að minna á að
upphaflega voru haldnir einir jóla-
tónleikar en svo kom að þvi að
ekki dugðu færri en þrennir. Það
er ótrúlegt að loksins þegar hillir
undir að kirkjan eignist orgel sem
henni hæfir sé organistanum gefið
til kynna að hann megi hypja sig
á burt ásamt kórnum. Hætt er við
að margir telji sig óvelkomna í
Langholtskirkju ef Jón Stefánsson
hrekst þaðan. Það er sá fjölmenni
hópur sem er honum innilega þakk-
látur fyrir það sem hann hefur
lagt af mörkum svo að fólk megi
njóta þeirrar guðsgjafar sem tón-
listin er.
Höfundur er sóknarbarn í Lang-
holtskirkju.
Birgir
Þórisson.
Margrét E.
Jónsdóttir