Morgunblaðið - 08.02.1996, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1996 37
BJARNI
ANDRÉSSON
februar 1954, og
Andrés Grímólfsson, hrepp-
stjóri, f. 4. september 1859, d.
27. júní 1929. Bjarni var fjórða
elsta barn þeirra hjóna af þeim
tíu sem komust til fullorðins-
ára, en af þeim lifir nú aðeins
yngsti bróðirinn, Grímólfur fv.
skipstjóri og útgerðarmaður,
Reykjavík.
Hinn 22. desember 1934 kvænt-
ist Bjarni eftirlifandi eigin-
konu sinni, Karen Sörensen frá
Árhus í Danmörku, f. 18. júní
1902. Þau Bjarni og Karen
eignuðust tvær dætur. Þær
eru: Alda, f. 16. desember 1936,
gift Kára Ævari Jóhannessyni
fv. sérfr. hjá FAO, f. 3. maí
1937 og eiga þau tvo syni,
Bjarna Breiðfjörð, nema í inn-
anhússarkitektúr á Spáni, f. 28.
mars 1967, og Jóhann Önfjörð,
starfandi flugþjón
og flugnema, f. 28.
september 1972;
Hulda Astrid, f. 14.
nóvember 1942, d.
9. desember 1995,
eftirlifandi eigin-
maður er Kristján
Óskarsson, raf-
eindavirkjameist-
ari, og börn þeirra
hjóna eru: Bjarni
Ingi, bifvélavirki,
starfandi í Noregi,
f. 14. október 1965,
og Örn Óskar, kerf-
isfræðingur, starf-
andi i New York, f. 16. desem-
ber 1969.
Bjarni Andrésson stundaði
sjómennsku frá unga aldri, en
þá var róið á opnum bátum og
einnig þurfti mikið að róa milli
eyja í Breiðafirðinum, sérstak-
lega inn í Stykkishólm til að
sækja nauðsynjar þau 19 ár
sem búið var í Hrappsey. Þaðan
flutti svo öll fjölskyldan árið
1919 þegar foreldrar Bjarna
settust að í Stykkishólmi, en
þá var hann 22ja ára gamall
og hafði verið heilar átta sum-
arvertíðir á skakskútum. Upp
frá þessu hófst svo samfelldur
sjómanns- og útgerðarferill
sem stóð í meira en hálfa öld.
Útför Bjarna fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
+ Bjarni Andrés-
son, skipstjóri
og útgerðarmaður,
Vesturgötu 12,
Reykjavík, var
fæddur í Dagverð-
arnesi 4. maí 1897.
Hann andaðist á
Landakotsspítalan-
um 1. febrúar síð-
astliðinn. Foreldr-
ar Bjarna voru
hjónin Jóhanna
Bjarnadóttir frá
Bjarneyjum, f. 10.
júlí 1867, d. 10.
ÞAÐ ER fallegur fyrsti dagur
febrúarmánaðar. Úti skín sól og
vindur bærir vart hár á höfði og
ég er að hamast heima hjá mér við
að koma nokkrum spjörum í ferða-
tösku því ég er eins og ávallt að á
leið til vinnu annars staðar á hnett-
inum. Það kemur símtal í sömu
andrá, sem er frá starfsfólkinu á
1A á Landakotsspítala. Allt í einu
virðist svo tilgangslaust að pakka
saman föggum sínum því að í merk-
ari skilningi virðist afi minn hafa
verið að gera slíkt hið sama nema
hann var á leið til hins helga stað-
ar er við öll viljum eiga endurfundi
á síðar meir. Hreyfingarnar verða
hægari hjá mér og aðeins klukku-
stund síðar er hringt aftur og sagt
að afi hafi yfirgefið jarðneska til-
veru. Tárin taka að falla og minn-
ingarnar streyma fram í hugann
úr hugarfylgsnum.
Þegar ég var lítill drengur bjó
ég ásamt foreldrum mínum í húsi
afa míns á Vesturgötu 12, nefnt
Merkissteinn. Það var á þeim árum
er afi og amma voru við bestu
heilsu og bjuggu þá saman þar á
annarri hæð þess húss. Þær voru
ófáar stundirnar sem ég eyddi þar
niðri, þar sem ég gat setið stundum
saman og hlustað á sögur afa.
Óneitanlega eru mér efst í huga
allar þær ferðir sem ég fór um land-
ið, ýmist í þeim tilgangi að tína
ber, ferðir sem amma stjórnaði
fremur, eða í steinaleit og fór ekki
á milli mála hver var skipstjórinn
í þeim ferðum. Áhugi afa á steinum
hafði kviknað eftir að ferill hans á
sjó hafði endað og sagði hann sjálf-
ur að hann hefði fengið í sig bakter-
íuna af Davíð Grímssyni, samferða-
manni sínum, sem hann hefði eng-
an veginn skilið í byijun. En heim
á Vesturgötuna var gijót flutt i
tuga kílóavís, þar sem unnar voru
úr því hinar fegurstu festar sem
nú hafa endað víðs vegar um heim-
inn. Ósjaldan gat ég setið og horft
á hann vinna við skrifborðið heima,
fullur eftirvæntingar að sjá af-
raksturinn af því sem ég fékk
stundum að vera „litli aðstoðar-
maðurinn" við sköpun á. Spennan
gat einnig oft legið í því að bíða
eftir að vöntun væri á ýmsum
steinategundum því að það gat
ekki þýtt nema annað ferðalag.
Eitt ferðalag er mér einna minn-
isstæðast með afa og ömmu. Við
höfðum lagt tjaldvagninum þeirra
skammt undan háum klettum sem
mér þóttu fremur girnilegir til klif-
urs þannig að af stað var haldið.
Upp var prílað þar til ekki var um
marga kosti að ræða eða þar til
ég var kominn í sjálfheldu. Skásti
kostur var að komast alveg upp á
topp en þegar ég lyfti hausnum
rétt yfir klettabrúnina tók þar á
móti mér kríuhópur sem kunni ekki
að meta heimsókn mína svo nálægt
hreiðrunum. Nú voru góð ráð dýr.
Ég prílaði svo langt niður sem auð-
ið var en þar með vantaði væng-
ina. Með kríugerið flögrandi í
kringum hausinn á mér var ekki
annað að gera en að orga og kalla
hástöfum neyðarkallið „afi“ og á
svipstundu var hjálpin komin. Þeg-
ar niður var komið í örugga höfn
fór afi að hlæja að þessu öllu með
útskýringum á lögmálum náttúr-
unnar, en þó í þeim dúr að undir
lokin hafði ég líka hið mesta gam-
an af. Ég hafði þó lært að varast
varpsvæði kríunnar.
Minni ferðalög heldur en út á
land eru þó einnig minnisstæð.
Ferðalög eins og bíltúrarnir um
bæinn í erindagjörðum, s.s. eins
og að ná í bensín og að fá að þrífa
bílinn með afa, sem var hreinn
heiður. Til að fá að sitja frammí
varð maður að vera lunkinn í að
smeygja sér á gólfið þvl ekki mátti
lögvaldið góma okkur.
Fyrir þremur árum flutti afi á
deild 1A á Landakotsspítala og bar
hann sig þar ávallt með þeirri reisn
sem einkenndi hann og þannig mun
ég alltaf minnast hans. Vegna
vinnu minnar í öðrum hlutum þessa
heims gafst mér ekki eins oft tæki-
færi á að hitta hann, meðan hann
var við heilsu, eins og ég hefði vilj-
að en þegar ég heimsótti hann átti
hann alltaf á lager óteljandi vísur.
Það er því aðeins með þessum orð-
um sem ég fann hjá mér sem mér
dettur í hug að kveðja hann:
Takk fyrir allt sem þú mér færðir,
þú ávallt í huga mér hugsun bærðir.
A góðum stað þú hvílir nú,
en eftir situr ljúf minningin þú.
Bless, elsku afi.
Jóhann Onfjörð Kárason.
Góður maður er genginn.
Tengdafaðir minn, öldungurinn
MINNINGAR
okkar góði og sægarpurinn Bjarni
Andrésson, hefur hafið sína hinstu
för rétt um tuttugu árum eftir að
fleytan fór I naustið. Það eru ekki
nema nokkrar vikur síðan ég síðast
minnti hann á áætlun okkar til
margra ára, nefnilega, að hann
yrði að klára 10. áratuginn svo við
gætum sameiginlega haldið upp á
160 ára afmælið. Eins og ávallt
áður sá ég votta fyrir sama glottinu
og ásetningnum, en ekki verður á
allt kosið og allra síst þegar hin
æðri máttarvöld eru við stjórnvöl-
inn í stað hins jarðbundna skip-
stjóra. Þessi 15 mánaða tíma-
skekkja rýrir þó ekki þakklæti mitt
til forsjónarinnar fyrir að hafa átt
þig sem tengdaföður og vin svo
lengi sem raun ber vitni. Nú, þegar
komið er að kveðjustund, vakna
minningar liðinna ára.
Eins og að ofan er greint frá,
þá hófst hinn langi skipstjórnar-
og útgerðarferill í Stykkishólmi
árið 1919. Bjarni, sem þá var orð-
inn kunnugur meðferð á Bolinder-
vélum, gerðist meðeigandi í 10
tonna súðbyrðingi, en að hans sögn
gekk sú útgerð heldur illa og var
fleytan seld til Bolungarvíkur þar
sem Bjarni afhenti hana, þá 26 ára
gamall en með allgóða hýru í vas-
anum. Upp úr þessu gerðist Bjarni
bæði skipstjóri og vélamaður á bát
í eigu hins kunna athafnamanns
Helga Hafliðasonar, og stundaði
síldarflutninga milli Akureyrar og
Siglufjarðar. Næstu fimm árin
fram til 1927, er Bjarni varð þrítug-
ur, stundaði hann skipstjórn og
útgerð á tveimur 13 og 16 tonna
bátum frá Vestmannaeyjum og fór
síðan eina vertíð á togara gagn-
gert til að kynna sér slíkar veiðar.
Um haustið 1927 hefst svo „Dags-
brúnarþáttur“ í lífi Bjama er hann
kaupir ásamt öðrum manni mb.
Dagsbrún, sem hann síðar eignað-
ist einn og stjórnaði í heilan aldar-
fjórðung. Á þessum árum fékk
Bjarni á sig tvö mismunandi mikið
notuð viðurnefni, nefnilega, „Bjarni
á Dagsbrún", eða „rauðsprettu-
kóngurinn", en það síðara tengdist
aflasæld hans á dragnótaveiðinni
sem hann stundaði í mörg ár. Und-
ir lok þessa tímabils (1940) fékk
Bjarni þá hugmynd, m.a. vegna
reynslu sinnar af loðnunót, að það
ætti að vera hægt að veiða síld í
hringnót. Flestir töldu þetta óráð,
en Bjarna tókst að afla sér efnis í
nótina og hanna hana samkvæmt
sínu höfði, og á sama tíma að kom-
ast yfir nótabát sem hann breytti
sérstaklega til þess að gera þessa
fyrirhuguðu veiðinýjung mögulega.
Tilraunin tókst vonum framar og
reyndist tiltölulega auðvelt að ná
síldinni í þetta nýja veiðarfæri. Er
mér sagt að sagnfræðingar velti
þeirri spurningu fyrir sé hvort
Bjarni Ándrésson hafi verið upp-
hafsmaður hringnóta.
Árið 1951, eftir að hafa selt
mb. Dagsbrún , þá hefst 15 ára
„Geysistímabilið" með kaupum
Bjarna á mb. Geysi af Sighvati
Bjarnasyni í Vestmannaeyjum. Á
þessum bát, sem Bjarni kallaði
„mikinn bát og listasjóskip",
stundaði hann hefðbundnar veiðar,
aðallega með netum og línu, en
leigði einnig Geysi af og til þar
til hann var seldur árið 1967, en
það ár varð Bjarni sjötugur. Síð-
asti þátturinn í útgerðarsögu
Bjarna tengist svo kaupum og 9
ára útgerð á 68 tonna dansk-
byggðum bát, Hauk, sem áður var
í eign H.B. og co. á Akranesi.
Þessi útgerð var án stórviðburða,
og fór áhugi Bjarna á útgerð nú
dvínandi enda sægarpurinn að
verða áttræður. Haukur var síðan
seldur til Djúpavogs árið 1976 og
þar með lauk meira en hálfrar ald-
ar farsællskipstjórnar- og útgerð-
arsögu Bjarna Andréssonar.
Fundum okkar Bjarna bar fyrst
saman fyrir 40 árum er kynni tók-
ust með mér og dóttur hans og
man ég sérstaklega vel eftir hans
rólegu og yfirveguðu rödd í sím-
ann. Er kynnin urðu nánari kom
S ljós hve vel röddin hæfði heil-
steyptum persónuleika hans. Frá
upphafi tók hann mér af þeirri ljúf-
mennsku sem honum var lagið og
var gott að vera í félagsskap
Bjarna þegar tækifærin gáfust, en
þau voru miklu færri en maður
hefði óskað sér, bæði vegna fjar-
veru hans á sjónum og aldarfjórð-
ungsstarfs míns á erlendum vett-
vangi fyrir FAO. Sérstaklega
minnist ég þó hinna ógleymanlegu
jeppaferða og var engu líkara en
að landkönnuður, en ekki skip-
stjóri, sæti við stýrið því slík var
þekkingin á landinu og fór Bjarni
létt með að skjóta nöfnum á það
sem fyrir bar, enda bæði athugull
og forvitinn um allt sem snerti
merka staði og náttúru landsins.
Ekki voru þó bílferðirnar bara
bundnar við Island, því bæði Karen
og Bjarni voru samstillt í að nota
jeppann til hins ýtrasta. Honum
var þá bara skipað til Noregs 1963,
þar sem mikil ferð var hafin um
landið og síðan haldið til Svíþjóðar
og Danmerkur í skemmtilega
heimsókn til ættingja og vina.
Einnig var haldið til Þýskalands
og frá þeirri ferð er sérstaklega
skemmtilegt að minnast þess hve
fyndið fólkinu fannst að sjá lengd-
an Willy’s jeppa notaðan sem
ferðabíl og stoppuðu margir á göt-
unum bara til að horfa, veifa eða
klappa fyrir okkur eins og á bestu
sýningu, og hafði Bjarni mikið
gaman af. Hann hafði einnig gam-
an af skytteríi og að veiða á stöng,
að ekki sé minnst á bévítans litla
blöðrubátinn þegar hann var kom-
inn með hann hlaðinn af netum
út á mitt vatn með veiðileyfið upp
á rassvasann. En allt fór þetta nú
vel eins og ætla mætti hjá þaul-
reyndum skipstjóranum, og var þá
gott að malla veiðina í tjaldinu
þegar að kvöldi kom. En, það var
svo margt fleira sem áhugi Bjarna
beindist að enda ekki langt að
sækja það því um Andrés pabba
hans sagði „Breiðfirðingur“ 1954:
„Hann var hneigður fyrir smíðar,
bókbandsstörf og ritmennsku af
ýmsu tagi. Hann var fanginn af
fræðahneigð svo sem margir forf-
eður hans og frændur, las mikið
og flest svo, að í honum tolldi.“ í
þessari tilvitnun felst svo nákvæm
lýsing á tengdaföður mínum að
undrum sætir. Það er þess vegna
ógerningur að gera honum sann-
gjörn skil í stuttri minningargrein
sem þessari, en þó ber að tína fram
einhveija minningarmola. Manni
er t.d. minnisstætt er hann sat í
horninu í stofunni sinni í húsinu
Merkisteini á Vesturgötu 12, þar
sem hann bjó í 57 ár, með hlaðnar
bókahillur bæði í bak og stjór,
fullar af fróðleik á öllum sviðum,
að ekki sé minnst á heila flóru
bóka í hvers konar bundnu máli.
Það fór ekki milli mála að á slíkum
stundum naut hann sín vel. Ekki
er hægt að nefna bundið mál án
þess að minnast hinnar miklu
þekkingar Bjarna á kveðskap
ásamt hreint undraverðu minni
sem gerði honum kleift að þylja
upp heilu kvæðabálkana eða raðir
af smellnum r'ímum svo eitthvað
sé nefnt. Álíka undraverð stað-
reynd var sú að þegar öldungnum
okkar var farið að förlast skynið
á umhverfi sínu eða að þekkja
fólk í sundur, þá gat hann ennþá
farið með töluvert magn af kveð-
skap rétt eins og hann gæti best
tjáð sig í bundnu máli. Sem dæmi
má nefna að ekki alls fyrir löngu
vorum við hjónin með honum úti
á gangi á 1Á og straukst þá ein-
hver við hann sem fór framhjá
með þjósti, en um leið flaug þessi
vísa:
Öll ógæfa er þeim vís
sem eitthvað við hann spauga,
fyrir utan flær og lýs
fylgja honum draugar.
Um þetta vitna líka margar af
ERFIDRYKKJUR
P E R L A N simi 562 0200
hinum hæfu og elskulegu konum á
1A á Landakoti, sem höfðu gaman
af kveðskap Bjarna og sýndu hon-
um frábæra umönnun þau þrjú ár
sem hann dvaldi þar. Er bestu
þökkum okkar aðstandenda hér
með komið á framfæri. Ein þeirra,
góð vinkona, sat eitt sinn með hon-
um á góðviðrisdegi og þegar þau
sáu glitta í hvelfingu Perlunnar og
nærliggjandi húsþök, þótti Bjarna
sem hann sæi Snæfellsjökul og
eyjarnar á Breiðafirði, og hraut þá
af vörum fram þessi vlsa:
Fyrir sunnan fjallgarðinn
fyrst er runninn aldur minn,
lyftist mjöll í logni þar,
lýsuvöllur tilsýndar,
svipur á öllu unaðs var
innanum fjöll og hlíðamar.
Eins og á sjónum þá var Bjarni
gæfumaður í einkalífi sínu og má
það m. a. merkja á ummælum
hans um eiginkonu sína, frú Karen
Andrésson, í bókinni „Nú er fleyt-
an í nausti" eftir Guðmund Jakobs-
son, en þar segir Bjarni: „Hún er
ágæt kona.“ Að fá slíka einkunn
frá Bjarna er nánast eins og að
hljóta gullverðlaun og má tengda-
móðir mín vel við una. Hún bjó
þeim hjónum og dætrunum tveim-
ur gott og hlýlegt heimili á Vestur-
götunni, sem ávallt hafði vissan
danskan sjarma yfir sér og gegn-
um tíðina voru þau mörg matar-
og kaffiboðin, spilakvöldin og
rabbfundirnir sem þar fóru fram
og verða varðveitt í ljúfri minn-
ingu. Þau hjónin voru einstaklega
samhent í öllu - og það var nú
margt - sem þau tóku sér fyrir
hendur eftir að Bjarni hætti á sjón-
um. Sérstaklega ber að nefna allt
föndrið og fallega muni sem þau
hönnuðu á sínum mörgu stundum
í Norðurbrún 1 og prýða sumir
þeirra heimili okkar í dag. Við
þetta bættist svo merkur lífskafli
sem snéri að steinasöfnun, slípun
og gerð skartgripa. í heillar opnu
grein í Helgarblaði DV, 10.' desem-
ber 1983, er þessu lýst þannig:
„Það sætir tíðindum að tæplega
níræður karlmaður veiji flestum
stundum dags í að meitla sjald-
gæfa steina, slípa þá til og skera
í hálsmen og festar sem svo er
selt í verslunum. Slíka skartgripa-
gerð hefur þó Bjarni Andrésson
fengist við í hálfan annan áratug,
en hann er nú orðinn áttatíu og
sjö ára gamall."
Já, minningarnar eru margar og
góðar um minn mæta og góða
tengdapabba, en ekki er hægt að
deila þeim öllum með öðrum hér
og skal því látið staðar numið. Um
leið og ég þakka honum fyrir allt
sem hann gaf frá sér og gerði fyr-
ir okkur, þá koma þessi lokaorð
upp í huga minn:
Hafðu þökk fyrir öll þín spor.
Það besta, sem fellur öðrum í arf,
er endurminningin um göfugt starf.
(Davíð Stefánsson.)
Elsku Karen mín, Guð blessi þig
í þinni sorg og góðar minningar
vermi hjarta þitt.
Guð blessi minningu Bjarna
Andréssonar.
Kári Ævar Jóhannesson.
Erfidrykkjur
Glæsileg kaffi-
hlaðborð, fallegir
salir og mjög
góð þjónusta
Upplýsingar
í síma 5050 925
og 562 7575
FLUGLEIÐIR
BÍTEL UFTLEIBÍB