Morgunblaðið - 08.02.1996, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1996 45
BREF TIL BLAÐSINS
Frá Jóni Arnari Jónssyni:
ÞAÐ var mjög gaman að sjá skjót
viðbrögð starfsmanna ákveðinnar
auglýsingastofu við bréfi mínu sem
birtist í Morgunblaðinu síðastliðinn
laugardag. I bréfinu færir starfsfólk
auglýsingastofunnar „góð og gild“
rök fyrir því hvers vegna happ-
drætti Háskóla Islands geti verið
heitt. En hver eru rökin? Rökin eru
þau að vegna útúrsnúnings frá leik
barna („fela hlut“) sé í lagi að lýsa
happdrætti sem heitu.
I orðabók Menningarsjóðs er
vissulega talað um að sá sem sé
nálægt því að finna hlutinn (í áður-
nefndum leik) sé heitur. Hér er ver-
ið að tala um að leikmaðurinn sé
heitur eða kaldur, ekki hluturinn. í
leiknum er aldrei talað um það að
hluturinn sé heitur, það er leikmað-
urinn sem er heitur. Ef hluturinn
ætti að vera heitur ætti leikmanni
að hitna eða kólna, leikmaður yrði
ekki heitur (ekki nema þá í merking-
unni æstur eða ákafur). Ef fara á í
orðaleiki má vissulega tala um að
sá sem spili í HHÍ sé heitur ef hann
er nálægt vinningi. Það er leikmaður
sem er nálægt hlutnum sem leitað
er að (vinningnum). Rétt væri þá
að auglýsa HHÍ á þennan veg: „Þú
verður heitur ef þú kaupir miða í
HHÍ.“ Ekki mjög þjált og „grípandi"
en rétt. Þar er vitnað rétt í leikinn,
þú verður heitari og heitari eftir því
sem þú nálgast hlutinn sem leitað
er að.
Ef þetta slagorð (heitt happ-
drætti) væri eina slagorðið í þessum
dúr myndi „heilagur vandlætarinn"
kannski láta hjá líða að skrifa um
það. Hins vegar rakst bréfritari á
auglýsingabækling (merktan aug-
lýsingastofunni) þar sem meðal ann-
ars stóð: „Heitasta happdrættið ár
eftir ár (happdrættið sem hefur ár
eftir ár verið næst vinningnum?)
Heitt
og ekki
heitt
Heitt ár fram undan (veðurspá),
„Sjóðheitar nýjungar.“ Hann stend-
ur alltaf fyrir sínu orðaleikurinn!
Hvort er betra rangt slagorð eða
slagorð með enskuslettum? Hvorugt
er viðunandi í þessu tilfelli þar sem
hér er um að ræða Háskóla íslands.
Ef eitthvert annað happdrætti þessa
lands hefði átt í hlut hefði ég ef til
vill ekki minnst á þetta, aðeins hugs-
að með sjálfum mér: „Óskaplega
hrakar íslenskukunnáttu lands-
manna, það hefði verið skömminni
skárra að setja gæsalappir utan um
heitt til þess að sýna að hér er um
enskuslettuu að ræða.“
Þá aðeins um orðið happdrætti.
Orðið happdrætti er komið af orð-
unum happa og dráttur. Happadrátt-
ur kallast það að veiða sjaldgæfan
fisk sem veiðimaður (sjómaður) átti
óskiptan. Happdrætti nútímans er
nokkuð svipað, upp úr pottinum (úr
tölvunni) koma tölur og ef þú átt
miðann með því númeri færðu vinn-
inginn óskiptan. Orðið happdrætti á
ekkert skylt við feluleik og því síður
leikinn að fela hlut. Vissulega er
ekkert að því að nota orðaleiki, jafn-
vel tengja saman tvo óskylda hluti
til þess að mynda „grípandi" slag-
orð. Þar er aðeins einn hængur á,
slagorðið verður að að vera rétt. Ef
það er hins vegar ekkert vandamál
hvort slagorðin séu rétt eður ei má
þá búast við slagorðum á borð við
„ljótt happdrætti" einfaldlega vegna
þess að ófríðir einstaklingar geti
tekið þátt í því.
Um ó-endinguna er þetta að segja.
Persónulega forðast ég mikið að
nota ó-endinguna einfaldlega vegna
þess að hún er lýti á málinu. í nú-
tímasamfélagi á allt að ganga sem
hraðast fyrir sig, allir eru stressaðir
og ekkert má taka tíma, ekki einu
sinni samtöl. Því grípa margir til
þess að stytta orð og jafnvel bæta
við ó-endingunni (svo orðin hljómi
betur eða svo finnst mörgum). Ef
starfsfólki ákveðinnar auglýsinga-
stofu, og ég tala nú ekki um Há-
skóla íslands, fínnst rétt og fallegt
að segja strætó og happó er íslensk-
an, tungumál þjóðarinnar, vissulega
í hættu.
Ef rökin vantar beita menn oft
útúrsnúningum en eins og allir vita
geta útúrsnúningar aldrei orðið rök.
Rökræður við þá, sem beita útúr-
snúningum, geta aldrei orðið vits-
munalegar. Finnst mér því miður
eftir lestur bréfs ykkar í þriðjudags-
blaðinu að einu rökin fyrir notkun
lýsingarorðsins heitur í slagorði HHÍ
séu útúrsnúningar.
Bréf ykkar er vissulega hnyttið,
að taka strætó í Versló og fleiri góð
skot á heilagan vandlætarann (það
var bréfritari kallaður í svarbréfi)
bera vissulega vitni um þroska
starfsfólks auglýsingastofunnar. Ég
vona að íslenskukunnátta starfsfólks
auglýsingastofunnar eigi eftir að
þroskast líka, ekki aðeins starfs-
fólksins vegna heldur einnig vegna
Háskóla íslands, æðstu mennta-
stofnunar þessa lands og verndara
íslenskrar tungu.
Með von um aukna virðingu fyrir
íslenskri tungu.
JÓN ARNAR JÓNSSON,
Mávahrauni 4, Hafnarfirði.
Af hverju segir ungt fólk
já við fíkniefnum?
UNGLINGUR sem er sáttur við sjálfan sig, lífið og tilveruna hefur
ekki áhuga á vímuefnum, segir í greininni.
Frá Júlíusi Valdimarssyni:
MIKIÐ hefur verið rætt og ritað að
undanförnu um nauðsyn þess fyrir
ungt fólk að læra að segja nei við
fíkniefnunum. Minna hefur verið
rætt um það hvers vegna ungt fólk
segir já. Mér er til efs að það séu
margir unglingar sem ekki vita að
eiturlyfin eru hættuleg. Eigi að síður
er mikilvægt að halda áfram öflugri
fræðslu svo öllum sé ljós þessi hætta.
Rætur vandans liggja hins vegar
ekki í því að efnin eru svona hættu-
leg heldur í því að nokkur skuli neyta
þeirra þótt hann viti að þau eru
hættuleg. Ef þakið lekur er það ekki
vegna regndropanna heldur vegna
þess að þakið er götótt. Gagnar þá
lítt til lausnar að setja margar fötur
undir lekann. Vænlegra er að fara
upp á þak og gera við götin.
Ungur vinur minn sagði mér, frá
því hvernig það gekk til að hann
leiddist út í fíkniefnaneyslu á sínum
unglingsárum. Á þessum tíma sagði
hann að sér hefði liðið hræðilega
dla. Faðir hans og móðir voru mjög
metnaðarfull og unnu myrkranna á
milli bæði tvö til þess að eignast
einbýlishús og sumarbústað í út-
löndum og annað það sem þeim
fannst eftirsóknarvert. Þau höfðu
engan tíma fyrir börnin, peningarn-
ir og flottur lífsstíll tóku alla at-
hygli þeirra og þau voru of þreytt,
stressuð og upptekin til að geta
sýnt börnunum þá athygli og hlýju
sem þau þörfnuðust. Vinur minn
sagði að þessar kringumstæður
hefðu haft djúp áhrif á sig og hon-
um fór að verða sama um allt og
alla. Hann fór að reykja hass og
taka allskonar pillur og hann hugs-
aði ekki einu sinni um afleiðingarn-
ar, enda var honum alveg sama. „Ef
enginn skeytir um mig, af hverju
ætti ég þá að skeyta um sjálfan
mig?“ Svona lýsir hann sínum hug-
arheimi og í þeim heimi hefðu við-
vörunarbæklingarnir einungis orðið
eins og upplýsingabæklingar um ný
neyslutækifæri. Að fíkniefnin væru
hættuleg skipti hann engu máli. Það
var einungis, þegar hann hafði ver-
ið lengi í vímuástandi og hitti glað-
væra unga stúlku á rokktónleikum,
sem veitti honum athygli smástund
en yfirgaf hann svo þegar hún sá
í hvaða ástandi hann var, að hann
sagði að því hefði lostið niður í
hann hvert hann stefndi með lífi
sitt. Einhvern veginn varð honum
það ljóst á þessu augnabliki að hann
yrði að taka ákvörðun. Hann ákvað
að hætta þessu, eitthvað gott og
sterkt blundaði í honum og hann
tók aðra stefnu.
Ég held að ekki verði hægt að
minnka fíkniefnaneyslu, óhóflega
áfengisneyslu eða ásókn í aðrar lífs-
flóttaleiðir nema að litið sé á það
nánasta umhverfi sem fólk hrærist
í. Peningagildið, einstaklingshyggj-
an, skuldafjötrarnir, launamisréttið,
það hve illa er farið með þá sem
minna mega sín, unga, veika, aldr-
aða, öryrkja. Þetta hefur áhrif á alla
og skapar þjáningar og vanlíðan og
þannig verður til ofbeldi og sjálf-
seyðilegging. Við þurfum þess vegna
fyrst og fremst að bytja að ræða
saman, tjá okkur og mynda sam-
stöðu til þess að lagfæra þessar
kringumstæður, gefa þjóðfélaginu
nýja stefnu. Margir einstaklingar og
samtök eru að vinna í þessa átt,
bæði á persónulegu sviði og einnig
félagslegu. Ég er félagi í Húmanista-
hreyfíngunni en hún byggir á því
viðhorfi að eitthvað sterkt, gott og
mikilvægt búi í hveijum einasta
manni. Þessi hreyfíng hefur látið sig
varða aukin samskipti og samtöðu
fólks í grunni þjóðfélagsins. Við
getum ekki lengur vænst þess að
lausnirnar komi ofan frá eða frá
sérfræðingum, þótt þeir reyni marg-
ir sitt besta. Við verðum að taka
höndum saman og ákveða sjálf
hvernig samfélag við viljum hafa.
Samskiptin og þjóðfélagsum-
hverfið hefur mikil áhrif á okkur
öll og ekki hvað síst á ungt fólk.
Besta ráðið til þess að sem fæstir
unglingar segi já, er að þeim líði
vel, þeim sé sýnd athygli og virðing
og að þeir finni að þeir skipti máli.
Unglingur sem líður vel og finnur
til tilgangs í lífi sínu mun ekki segja
já við tilboði fíkniefnasalans, ekki
eingöngu vegna þess að hann veit
að það er hættulegft, heldur vegna
þess að hann langar bara ekkert í
það.
JÚLÍUS VALDIMARSSON,
verkefnastjóri,
Hverfisgötu 119, Reykjavík.
I
9
!
eykur orku og úthald
Eitt hylki á dag og þú finnur muninn!
Fæst í apótekinu
Fislétt
en samt gróft og hollt fyrir meltinguna
Weetabix - hjartans mál!
Hollt fyrir barnið
Létt fyrir mömmu
Fljótlegt fyrir unglinginn
Auðmelt fyrir afa
Wéeíab/x
Myldu það bara
■ ef þú vilt brjóta upp línurnar