Morgunblaðið - 19.05.1996, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 19. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Lítill munur . . .
Bjarni Gústavsson, eða Béla He-
gedús, er fæddur 12.1. 1937 í smá-
bænum Tiszabercec í norðaustur-
hluta Ungveijalands. Þar búa að-
eins um 4.000 manns. Faðir hans,
sem lifir enn, 85 ára gamall, var
bóndi og auk þess á Bjami þrjár
systur og fleiri ættingja ytra.
„Pabbi hefur reykt tvo pakka á
dag frá 14 ára aldri og étur svo
feitan mat að mér blöskrar. Ég
held að það hafi haldið honum á
lífi öll þessi ár. Hann hætti einu
sinni að reykja í heilt ár, en hélt
það ekki út og sagði mér seinna
að hann hafí dauðséð eftir þessu
eina ári! Hann missti jörðina þegar
kommamir tóku völdin og lenti eins
og aðrir í þessum samyrkjubúskap.
Svo fengu bændurnir jarðirnar aft-
ur þegar kommúnisminn gaf eftir,
en það voru engar vélar, engar
skepnur, ekki neitt. Það var búið
að taka allt sem þeir áttu.
Ég er búinn að heimsækja Ung-
veijaland fjórum sinnum síðan ég
flutti til íslands, fyrst fyrir 13 ámm,
og hef því fylgst vel með. Það er
lítill munur á Ungveijalandi og ís-
landi. Ef menn eiga pening, þá
fæst þar allt. En það er allt dýrt.
Þeir sem em nógu kaldir græða og
verða ríkir. Gömlu kommarnir vom
ríkir fyrir 'og em ríkastir. Það er
of mikill hraði, alveg eins og á ís-
landi," segir Bjami og hristir haus-
inn.
En hefur fjölskylda þín heimsótt
þig?
„Já, mamma mín kom. Og ein
systir mín og mágurinn, kommafor-
inginn. Hann var þá orðinn sjúkl-
ingur. Þau vom undrandi yfir þessu
öllu saman. Allar þessar sterku
byggingar, steyptar götur og götu-
ljós!“
Rassskelltur
Bjarni hafði á orði að það hefði
ekki skipt hvað minnstu máli er
hann valdi að flytja til Akranes að
þar var stutt í allan veiðiskap. Hann
segist vera með veiðidellu og nái
hún allt frá grásleppu, ýsu og þorski
til laxa, silunga, ijúpna og gæsa,
að ekki sé minnst á villisvín heima
í Ungveijalandi. Þegar að er gáð
er það kannski ekki svo langsótt
að hann hafí kosið sér sjómennsku
þegar hingað kom. Enda segir
hann:
„Fljótið Tisza rennur um
heimabæ minn gamla og er svo að
segja fyrir aftan húsin heima. Ég
var aðeins fimm ára þegar ég fór
að stelast niður að á. Það var ekk-
ert annað að gera en að bjarga
sér, ég beygði títupijóna og greip
svo næstu pöddu og stakk henni á
oddinn. í fljótinu vom alls konar
fiskitegundir og á þessi litlu veiðar-
færi fékk ég einhveija smáfiska.
Ég var svo gripinn glóðvolgur og
rassskelltur.
Þegar ég kom til íslands urðum
við allir Ungveijamir að huga að
því að fá okkur vinnu og mér fannst
það spennandi tilhugsun að hafa
veiðiskap að atvinnu. Ég réð mig
því á togara og var á þeim fyrstu
árin, síðan á síldarbátum og loks
tvö sumur á hvalskipi. Fyrir tuttugu
ámm keypti ég mér 2 tonna trillu,
Litla-Storm og síðan bætti ég um
betur, keypti Stóra-Storm sem er
fírnm tonna.
Ég hef sem sagt verið trillukarl
i tvo áratugi, veiði ýsu, dálítið af
þorski, grásleppu og svo veit ég um
lúðumið skammt undan sem gefa
góðan afla annað hvert ár. Við emm
tveir saman í grásleppunni, Heimir
Hallsson frændi konunnar og ég,
annars er ég einn. Æfi mig þá í
móðurmálinu gamla með því að
tala við sjálfan mig á ungversku.
Annars er betra nú orðið að vera á
sjó við annan mann. Ég fékk hjarta-
áfall fyrir fjórum ámm og hef dreg-
ið úr sókninni vemlega eftir það.
Ef við emm tveir þá er þó einhver
til staðar til að koma líkinu í land
ef ég hrekk upp af á sjónum!" seg-
ir Bjarni og skellihlær.
Hvað er svona heillandi við hafið
Bjarni?
„Það er gott að vera á sjó. Ég
er bara svo innilega fijáls, sérstak-
lega þegar ég er einn á ferð. Síð-
ustu árin, eftir ég veiktist, get ég
aðeins verið á sjó þegar veðrið er
BJARNI í brúnni á trillunni sinni.

STÓRI-Stormur á heimsiglingunni.
gott. Áður fór ég létt einn míns liðs
með 120 net, nú rembumst við tveir
með 70 net.“
Furðufiskurinn hrognkelsið
Hrognkelsið er sannkallaður
furðufiskur. Það lifir úti á dýpinu
og upp úr áramótum fer rauðmag-
inn, hængurinn, að „þvælast á
grynnra vatn“ eins og Bjarni orðar
það og í kjölfarið kemur hrygnan,
grásleppan. Þessi fremur ófrýnilega
físktegund hefur jafnan verið nefnd
í sömu andránni og helstu vorboðar
okkar norðlæga lands. íslendingum
þykir vænt um vorboðana sína,
hvort heldur þeir em lóur, þrestir,
svefndrukknar býflugudrottningar
eða hrognkelsið. Raunar hafa runn-
ið tvær grímur á marga þegar Ijóst
var að hinn raunvemlegi vorboði
væri sílamávurinn, sem kemur til
landsins í febrúar.
Veiðitími hrognkelsa byijar um
vorið, 20. apríl hjá Bjarna, og stend-
ur til 20. júlí. Bjarni segir besta
veiðitímann vera á bilinu 15. maí
til 15. júlí, en það geti verið breyti-
legt eftir árferði. Hrognkelsagöng-
urnar fylgja stórstreymi og er veiði
best er straumur er stærstur hverju
sinni. „Þetta em ekki þéttar torfur,
ef það er mjög gott veður sér mað-
ur stundum hrognkelsi vera að
skjótast í þaranum. Það leitar ein-
mitt í þarann og getur þess vegna
verið alveg uppi í landsteinunum.
Þéttleikinn sést kannski á því, að
ég hef fengið allt frá engum físki
upp í 60 stykki í 8 neta trossu,"
segir Bjami.
Þú ferð bara á sjó í góðu veðri
seinni árin, er ekki erfitt þegar
AFLINN hefur oft verið meiri en í þessum róðri.
Þad er gott ad vera á sjó. Ég er
bara svo innilega f rjáls, sérstak-
lega þegar ég er einn á ferð. Síð-
ustu árin, eftir ég veiktist, get
ég aðeins verid á sjó þegar veðr-
ið er gott. Áður fór ég létt einn
míns liðs með 120 net, nú remb-
umst við tveir með 70 net
brælan kemur, að komast ekki út
í netin kannski dögum saman og
vita fiskinn drepast og skemmast?
„Það er nú það sem margir vita
ekki, en hrognkelsið lifir í netinu.
Ýsa og þorskur drepast og marflær
og krossfiskar eru búin að éta allt
á tveimur sólarhringum. Hrogn-
kelsið er svo smámynnt og með svo
lítil tálknlok að það þarf aðeins rif-
ur til að lifa, og það gerir það.“
Er stundum annar fiskur að
slæðast ínetin, þorskur, eða lax eða
sjóbirtingur?
„Stundum þorskur, það hefur
reyndar verið mjög lítið nú í vor.
Var mikið aftur á móti í fyrra. Lax
hef ég aðeins fengið einu sinni á
tuttugu ámm og sjóbirting eða sjó-
bleikju aldrei. Það er kannski ekki
nema von, því möskvarnir á hrogn-
kelsanetum eru það stórir. En það
slæðist svartfugl og fyrir kemur að
selkópar flækja sig og drukkna, en
það er sjaldgæft.
í hitteðfyrra fékk ég hrefnu í
grásleppunetið. Það er rosalega
mikið af hrefnu í Faxaflóanum og
synd að hún skuli ekki eitthvað
nýtt. Ég kom að netinu og sá að
það var ekki á sínum stað, hafði
verið dregið til og var allt uppsnú-
ið. Allt í einu kom hrefna upp að
hliðinni á bátnum og fór að tosa
hann eins og eldspýtustokk.
Við snerum þannig að hvalurinn
dró bátinn til hliðar og því ekki
annað að gera en að skera hann
lausan. Ef átakið hefði verið framan
eða aftan þá hefði ég þreytt hvalinn
og náð honum fyrir rest. En ég er
hræddur um að hann hafi ekki get-
að losað sig við trossuna, svo flækt-
ur var hann.
Skammdegisþunglyndið . . .
Bjarni lygnir augunum og horfir
til sjávar. Það hefur hvesst og
hljómfall æðarfuglsins og hávellun-
ar er slokknað. Þungfleygir
ungmávar frá síðasta ári baksa í
gjólunni og Bjarni fer ekki á sjó.
Hann segir að í seinni tíð gráti
hann það ekki þó að bræli af og
til, hann geti þá hvílt sig. „Það
fylgja því miklar vökur að vera með
trillu. Eg vakna til að gá til veðurs
klukkan hálf fjögur á morgnana og
ef það viðrar ekki tekst ekki alltaf
að sofna aftur. Það gerir kannski
vorhugurinn. Reyndar er alltaf vor-
hugur í mér. Mér finnst aldrei vera
dimmt á íslandi og ég þekki ekki
þetta skammdegisþunglyndi sem
virðist hijá marga á Isíandi. Hjá
mér er alltaf vor og alltaf bjart.
Ég einfaldlega kveiki ljós þegar
dimmt er!“
Það fer lítið fyrir barlóm í þér.
Er það vegna þess að allt er svo
fullkomið á íslandi?
„Ég gæti auðvitað sagt ýmislegt,
eins og til dæmis eitthvað slæmt
um þá frelsissviptingu sem dunið
hefur á smábátasjómönnum. Á
sama tíma og tekið er af okkur
bætast stöðugt ný, stærri og afl-
meiri skip í flotann. Hefur einhver
reiknað út hvað þarf að drepa mik-
ið í sjónum til þess að borga þessi
stóru nýju skip?
Ég skal segja þér eina litla sögu.
Eins og ég sagði áðan, þá veiktist
ég fyrir fjórum árum, fékk hjarta-
áfall. Það kom mér svo sem ekki á
óvart, ég var búinn að finna fyrir
einhveiju, en þetta var eins og að-
vörun. Ég var þræddur og blásinn
tvisvar. Ég er nokkuð góður núna,
en þrekið er ekki það sama og fyrr-
um.
En þegar ég var í þessum veik-
indum upplifði ég, að við megum
ekki veiða of mikid, þá erum við
sektaðir og ef við veiðum of lítið,
þá er kvótinn tekinn af okkur.
Þegar ég veiktist, átti ég 11,5
tonn eftir af þorskkvóta mínum.
Ég fékk fljótlega hótunarbréf þess
efnis, að ef ég næði ekki kvótanum,
yrði hann tekinn af mér. Ég mátti
ijúka upp til handa og fóta og reyna
að selja kvótann og tókst mér að
selja 10 tonn. Eina og hálfa tonnið
var svo tekið af mér!“
Bjarni ætlar að fara að taka til
veiðistöngina. I hönd fer sá tími sem
Bjarni hefur veiðistöngina alltaf í
bílnum og skreppur til veiða þegar
færi gefst. Vötnin í Svínadal og
Andakílsá heilla mest. Hér áður
þræddi hann stórárnar. Svo er kom-
ið að því að lúðan gefi sig.