Morgunblaðið - 16.06.1996, Qupperneq 11

10 SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ari Teitsson, formaður
Bændasamtaka íslands,
segir hvorki vert að vanþakka
né gera lítið úr stuðningi ríkis-
ins við landbúnaðinn hér á
landi. í samtali við Pétur
Gunnarsson ræddi hann
mistök fortíðar og möguleika
framtíðar í landbúnaði.
ÞAÐ
TEKUR
SINN
BÆNDUR og samtök þeirra
hafa snúist við langvar-
andi samdrætti í kinda-
kjötsframleiðslu með því
að huga að markaðssetningu af-
urðanna erlendis með áherslu á
hreinleika landsins og náttúrulegar
framleiðsluaðstæður. Nokkrir aðil-
ar vinna að markaðssókn erlendis
á þessum forsendum, bæði félög
sem einstakir bændur hafa stofnað
og einnig átaksverkefnið Áform,
sem er rekið úr Bændahöllinni.
Gert er ráð fyrir að Áform njóti
25 milljóna króna styrks úr ríkis-
sjóði árlega næstu fimm árin til
að markaðssetja íslenskar land-
búnaðarvörur á forsendum holl-
ustu, hreinleika og gæða. Vistræn
markaðssókn með íslenskar land-
búnaðarafurðir er tilefni þess að
Ari Teitsson, formaður Bænda-
samtaka íslands, er tekinn tali en
samræðurnar beinast fremur að
almennum atriðum tengdum fortíð
og framtíð íslensks landbúnaðar.
- Er hugsanlegt að beitarálag
geri ykkur erfitt fyrir að vinna
Islandi sess sem vistræntu land-
búnaðarlandi.
„Nei, ekki hef ég verulegar
áhyggjur af því. Það eru einstaka
þröng svæði sem því miður hefur
ekki enn náðst sátt um. En það
er verið að vinna að því, t.d. varð-
andi girðingar í Mývatnssveit og
friðun afrétta á Suðurlandi. Áð því
er ég best veit er að mestu búið
að ná samkomulagi í þeim efnum.
Beitarálagið hefur minnkað mikið
undanfarin ár vegna fækkunar fjár
og þess að það er minna rekið á
afrétti. Þannig að ég sé þetta ekki
sem vandamál varðandi sauðfjár-
ræktina. Það gæti orðið meiri nún-
ingur um beit hrossa í framtíðinni."
Tónninn þróast
i rétta ótt
- Ertu, sem talsmaður íslensks
landbúnaðar, ánægður með sam-
skipti milli bænda og neytenda
núna?
„Já, mér finnst tónninn hafa þró-
ast í rétta átt. Því miður vantar enn
nokkuð á sátt þéttbýlis og dreifbýl-
is en við höfum fuilan hug á að
bæta þessi samskipti. Við höfum
til dæmis á síðustu árum verið að
opna búreksturinn fyrir almenningi
og neytendum með átakinu „Bænd-
ur bjóða heim“ og við höfum lagt
áherslu á að bæta umgengni um
landið; bæta beitarstjórnun og taka
á ofbeitarvandamálum, hreinsa bet-
ur til og bæta ásýndina. Svo hafa
landbúnaðarvörur lækkað í verði.“
- Telur þú að umræðan um stöðu
landbúnaðarins á Ísiandi og ríkis-
framlög til hans hafi ýtt undir sam-
dráttinn?
„Það er hugsanlegt. Þetta hefur
örugglega haft áhrif á nýliðun í
stéttinni, sem er mjög lítil. Þessi
umræða hefur heldur ekki alltaf
verið sanngjöm. Þótt stuðningur
við landbúnaðinn á íslandi sé vissu-
lega mikill hefur hann farið minnk-
andi miðað við aðrar þjóðir. Við
erum með sambærilegan stuðning
og þær þjóðir sem mest styðja sinn
landbúnað, t.d. Noregur, Japan og
Sviss.
Ef við erum á annað borð með
landbúnað — sem ég held að sé
fullur vilji á — getum við af veður-
fars- og landfræðiástæðum ekki
miðað við að við séum með öllu
minni stuðning en þessi lönd. Þessi
umræða um að við séum í sérflokki
með stuðning byggir svolítið á því
að menn horfist ekki í augu við
landfræðilega legu landsins. Auð-
vitað þarf líka meiri stuðning ef við
erum að tala um að framleiða úr-
valsvöru, það kostar meira. En það
er þó ekki vafi á því að þessi stuðn-
ingur er mikill og það er hvorki
vert að vanþakka það né gera lítið
úr því.“
Aukin kjötsala
- Er raunhæft að gefa sér að
botni sé náð varðandi eftirspurn
innanlands eftir kindakjöti og ef svo
er hvernig er raunhæf framtíðarsýn
fyrir íslenskan landbúnað?
„Menn hafa nú verið að vona
síðan 1978, þegar framleiðslan náði
hámarki, að botni væri náð í neyslu
en það er ákveðin breyting að verða
núna. Þó að það gæti að einhveiju
leyti stafað af meiri kaupmætti og
meiri bjartsýni hjá þjóðinni held ég
að breytingin sé aðallega að verða
vegna þess að það skiptir neytand-
ann meira máli en áður að vita
hvað hann er raunverulega að
borða. Menn hafa almennt traust á
íslenskum landbúnaðarvörum og
deila ekki um gæðin en þeir hafa
vissulega verið ósáttir um verðið.
Þessi aukni skilningur á gæðunum
gæti hjálpað okkur til að viðhalda
neyslu á íslenskum vörum. Við höf-
um verið að sjá teikn um aukningu
í kjötsölu á síðustu mánuðum.
I apríl 1996 var notað 12% meira
af kjöti en í apríl 1995 og sala á
kjöti frá því í apríl 1995 til apríl
1996 er 8,4% meiri en var 1994 til
1995. Þannig að við erum að sjá
jákvæða þróun í kjötneyslu, sem
við vitum ekki nákvæmlega af
hveiju stafar, en höldum að það sé
m.a. vegna aukins skilnings landans
á því að þetta sé holl vara. Ég býst
við að nautariðan í Bretlandi hafi
líka eitthvað opnað augu manna
fyrir því að okkar vara sé tiltölulega
örugg.“
- Hveiju breytir kúariðan?
„Okkur er sagt að kjötmarkaður-
inn i Evrópu sé breyttur eftir hana
í þá veru að sá hópur er miklu stærri
en áður sem spyr: „Hvaðan kemur
varan, hvernig var hún framleidd?"
Þetta eru bestu viðskiptavinirnir og
þeir eru tilbúnir að boi'ga aukalega
fyrir hreina vöru. Hérna voru Belg-
ar um daginn, að ræða við okkur
um hugsanleg kaup á lambakjöti.
Þetta er ástæðan fyrir þeirra áhuga
á að kaupa vottað lambakjöt af
okkur.
Þannig að þetta gæti orðið til
að hjálpa okkur og vekja athygli á
hvað það skiptir miklu máli við
hvaða aðstæður varan er framleidd
og hvernig er staðið að frumfram-
leiðslunni og vinnslunni. I Evrópu
eru menn að átta sig á að þessi
harða hagfræði markaðslögmál-
anna getur knúið menn mjög langt
í því að leita allra leiða til að ná
niður framleiðslukostnaðinum á
kostnað öryggis og hollustu. Að
vissu marki má færa rök fyrir að
það hafi einmitt verið það sem gerð-
ist í Bretlandi.
Kornveró og Kinverjar
En ef við snúum okkur aftur að
framtíðarsýninni þá skiptir t.d.
máli hvernig kornverðið í heiminum
kemur til með að þróast. Það hefur
orðið uppsveifla á þeim markaði
síðustu mánuði og ýmsir spá því
að hún sé varanleg. Meginástæðan
fyrir því eru aukin kaup Kínveija
á korni. Ef hagvöxtur verður áfram
í Kína, Kóreu og öðrum Asíulöndum
má leiða líkur að því að kornverð
verði hátt áfram.
Eftir því sem dýrara verður að
framleiða svínakjöt og kjúklinga úr
korni þá styrkist auðvitað staða
grasræktarlanda, eins og íslands,
og möguleikarnir aukast. Þetta eru
athyglisverðir hlutir sem við höfum
náttúrulega ekki á okkar valdi að
neinu leyti en nýtum ef þeir gef-
ast. Eins er með kornrækt hér. Við
höfum verið að ná betri árangri á
því sviði. í sumar hefur verið aukin
sáning og það horfir vel með fram-
leiðslu á korni á Suðurlandi. Síð-
ustu ár hafa verið ívið hlýrri en
menn hafa átt að venjast og það
er talað um gróðurhúsaáhrif og
loftslagsbreytingar. Auðvitað veit
enginn hvernig veðurfarið þróast
en sumarhitinn þarf ekki mikið að
breytast til að gefa möguleika á
komframleiðslu á bestu svæðum.
Annað sem skiptir máli í sam-
bandi við framtíðina er mjög vax-
andi umræða meðal ábyrgari hluta
heimsins um hversu lengi við getum
lifað á þessum hnetti vegna koltví-
ildismengunar. Ég á von á að í
framtíðinni verði lögð aukin áhersla
á ræktun bæði skóga og graslend-
is, bæði til þess að eyða koltvíildi
og til nytja."
Bein íhlutun í
formi stuðnings
skapar alltaf
ákveðna áhættu.
Auðvitad á hún að
geta skapað
mönnum viss
tækifæri en hún
getur snúist upp f
andhverfu sína.
- Er miðstýring í landbúnaði á
íslandi of mikil til þess að hug-
myndaríkir menn hafi svigrúm til
að taka áhættu og leggja í nýjung-
ar?
„Það er ekkert sem kemur í veg
fyrir það nema vilji manna til að
taka eigin fjármálalega áhættu. Það
hefur orðið þróun á þessu sviði, til
dæmis til þess að koma lambakjöt-
inu á markað fyrir skyndimáltíðir.
Ég get nefnt naggana. Fleira slíkt
er í gangi og ég á von á að það
verði meiri áhersla lögð á svoleiðis
í framtiðinni.
Hefóin er rik
- Kindakjöt gegnir ekki sama
hlutverki í neyslu heimilanna og
fyrir tiltölulega fáum árum. Eigið
þið svar við neysluþróuninni.
„Jú, þessi þróun er ákveðið
áhyggjuefni en eina svarið er að
þróa kindakjötið á þennan markað
og það er verið að reyna það með
nöggum og fleiru, eins og ég
nefndi. En kindakjötshefðin er rík
hér og meiri en víðast annars stað-
ar. Kindakjöt er ekki hinn hefð-
bundni réttur í mörgum öðrum
löndum.“
- En hvernig eru bændur al-
mennt í stakk búnir til að takast á
við samkeppnisrekstur í landbúnaði
á næstu árum?
„Það er margt sem bendir til að
bændastéttin sé velupplýst og fær
um að takast á við slíkt umhverfi,
hún sé rekstrarlega menntuð og
yfirleitt fróð um rekstur og mark-
að. En það er mjög brýnt að efla
vitund manna um rekstrarhæfni
sína og sinnar greinar."
- Hvenær sérðu fyrir þér að þró-
un til samkeppnisrekstrar verði
komin svo langt að bændur umberi
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1996 1-1
Morgunblaðið/Ásdís
ekki lengur þau miklu ítök sem
Bændasamtökin hafa á daglegan
rekstur?
„Nú er það ekki svo að Bænda-
samtökin ráði í raun hvað menn
framleiða. Það er ekki framleiðslu-
stýring í sauðíjárræktinni lengur
þannig að hver bóndi getur fram-
leitt það sem honum sýnist. Eftir
1997 verður öll framleiðslan jafn-
rétthá á innlendan markað. Þannig
að frá 1997 tekur bóndinn algjör-
lega ákvarðanir á grundvelli mark-
aðarins og óháður öðrum. Þetta
stefnir allt mjög í átt til fijáls mark-
aðar en það tekur sinn tíma.“
- Menn hljóta þá að koma að
þeim vegamótum að stjórnkerfi sem
miðast við að halda sem flestum
störfum í greininni frekar en að
framleiða með sem minnstum til-
kostnaði gengur ekki. Hvenær
sérðu slíkt uppgjör fyrir þér og
hvernig breytist hlutverk Bænda-
samtakanna?
„Það verður sjálfsagt núningur
þarna á milli, en ekki er víst að það
verði beint uppgjör. Það verður oft
að rnenn ná lendingu.
Ég held að það séu líkur á að
hlutverk Bændasamtaka verði
meira á sviði fræðslumála og fag-
legrar aðstoðar. Mér sýnist að
markaðurinn muni ráða meiru um
verðlagningu búvaranna. Á móti
kemur að hlutverk okkar samtaka
verður að gera menn hæfari til að
takast á við markaðinn."
Erfitt undanhald
- Fyrir 18 árum var framleiðsla
kindakjöts í hámarki en í dag blas-
ir við að meðaltals sauðfjárbúið í
landinu stendur undir því að greiða
um 500 þús. kr. árslaun. Er hægt
að kalla þetta eitthvað annað en
áfellisdóm yfir því hvernig til hefur
tekist um stjórnun landbúnaðar-
mála á íslandi undanfarna áratugi?
„Það má örugglega margt finna
að því. Það var aldrei raunhæft að
gera ráð fyrir að við héldum okkar
markaði í kindakjötinu. Árið 1978
hafði kindakjöt helming kjötmark-
aðarins og innanlandsneyslan var
yfir 10 þúsund tonn. Síðan hefur
þróunin orðið sú að það hefur orðið
meira og fjölbreyttara framboð á
öðrum tegundum; svínakjöti, nauta-
kjöti og kjúklingum. Fiskúi-valið
hefur stóraukist og síðan hafa kom-
ið fram ýmsir vinsælir kolvetnarétt-
ir og neysla kolvetna hefur aukist.
Allt hefur þetta áhrif á neyslumun-
strið.
Varðandi tekjuþróunina, þá er
alltaf mjög erfitt að vernda stétt
Ef þú sérð skilti
úti á landi þar sem
stendur: y)Óvið-
komandi bannað-
ur aðgangur“ þá
eru miklar líkurá
að það sé þétt-
býlisbúi sem á þá
jörð.
sem er á undanhaldi. Menn trúðu
ekki á að það yrði svona mikill sam-
dráttur á svo skömmum tíma og
það hafa ekki verið atvinnutæki-
færi til að koma í staðinn fyrir
sauðljárræktina á landsbyggðinni.
Það er miklu auðveldara að aðstoða
menn við að hætta ef það er hægt
að bjóða þeim önnur störf en það
hefur ekki verið hægt hér á landi
síðustu 10 árin.
Þróunin hefur orðið sú að at-
vinnutækifærunum hefur fækkað
og gert þetta erfiðara. Iðnþróun og
aukin framleiðni eykur ekki bara
framleiðslumöguieikana, hún dreg-
ur líka úr vinnuaflsþörfinni. Það
hefur ekki bara verið að gerast í
landbúnaði heldur í ýmsum öðrum
greinum, sem aftur veldur atvinnu-
leysi. Þetta er mjög flókið og erfitt
viðureignar. Bein íhlutun í formi
stuðnings skapar alltaf ákveðna
áhættu. Auðvitað á hún að geta
skapað mönnum viss tækifæri en
hún getur snúist upp í andhverfu
sína.
Nei, ég held að lokaniðurstaðan
hefði ekki orðið önnur þótt höggið
hefði kannski orðið sneggra ef
menn hefðu nýtt markaðsöflin fyrr
og betur. Það má náttúrulega deila
um einstakar aðgerðir en ég held
að menn geti samt verið sammála
um það að það hefði ekki verið
æskilegt fyrir þjóðina ef flutningar
hefðu orðið örari hingað á suðvest-
urhornið en orðið er, það held ég
að hefði engum orðið til góðs.“
- Hvernig skynjar þú stöðu
byggðaþróunarinnar núna. Er að
komast á jafnvægi í byggð landsins?
„Það virðist vera að svo sé þessa
dagana, en það er spurning hvað
verður. Þessa dagana virðist vera
mikil ásókn í þær jarðir sem losna
og það er ekki allt fólk sem ætlar
að búa sem sækist eftir þeim. Það
er vaxandi að fólk flytur sig úr
borgarskarkalanum út í sveitir og
sinnir þar störfum sínum. Tölvu-
heimurinn opnar möguleika í því.
Hestaáhugi margra þéttbýlisbúa
ýtir undir þetta líka og auðvitað eru
mjög margir sem gjarnan viidu vera
meira út af fyrir sig en þéttbýlið
leyfir þannig að ég er ekki endilega
viss um að það verði samdráttur í
búsetu á landsbyggðinni á næstu
árum en það þarf ekki að vera að
þeir verði jafnmargir sem lifa á
landbúnaðarframleiðslu. Ég held að
það verði fjölbreyttara mannlíf á
landsbyggðinni en það má auðvitað
búast við að það verði einhver lands-
hlutamunur á því. Það hefur reynd-
ar verið áberandi að bestu jarðirnar
í grennd við Reykjavík eru ekki
lengur nýttar til þessa hefðbundna
búskapar. Það þarf ekki annað en
fara austur í Ölfus eða í Mosfells-
sveit þar sem voru fínustu bújarðir
fyrit' 20-30 árum. Þessi þróun held-
ur áfram en þetta er þó ekki að
öllu leyti til þess að skapa sátt
milli þéttbýlis og dreifbýlis. Þegar
þéttbýlisbúar eignast sína eigin jörð
úti á landi hafa þeir gjarnan svolít-
ið annað viðhorf til nágrannanna
heldur en þeir sem búið hafa á
landsbyggðinni. Ef þú sérð skilti
úti á landi þar sem stendur: „Óvið-
komandi bannaður aðgangur“ þá
eru miklar líkur á að það sé þéttbýl-
isbúi sem á þá jörð — þó ekki sé
hægt að fullyrða það. Þetta ræðst
af því að hér í þéttbýlinu þurfa
menn að hafa skýr mörk á eigna-
rétti, umráðarétti og umgengnis-
rétti. í þröngu sambýli verða menn
harðari."
Morgunblaðið/Sigurgeir Jónasson
500 stelpur í fótbolta
Vestmannaeyjum. Morgunblaðið
PÆJUMÓTIÐ í fótbolta var sett í Eyjum í vikunni
og talið að hátt í 500 stelpur alls staðar að af land-
inu taki þátt auk tveggja stelpnaliða frá Færeyjum
sem komu til landsins af þessu tiiefni, en myndin
er tekin í Færeyjum.
Liðsmenn úr Framheija í Vestmannaeyjum vildu
keppa við Færeyinga og eru nú í Götu í þeim til-
gangi og nýttu færeysku stúlkurnar tækifærið og
fóru með vélinni sem þeir komu með aftur til Eyja.
Pollamótið verður sett 26. júní og búist við að
um 1.000 manns verði í Vestmannaeyjum í tengsl-
um við það.
Júlísprengja
Heimsferða
til Benidorm
frá kr. 39.932
Viðbótaí'
Bókaðu strax og tryggðu þér
síðustu sætin í júlí.
Heimsferðir bjóða nú glæsilegt
kynningartilboð í júlí til Benidorm,
en nú er uppselt í nánast allar ferðir fram
í júlímánuð. Hér eru í boði afbragðs gististaðir og nú
bjóðum við sérstakt kynningartilboð á aðalgististaðnum
okkar, E1 Faro, sem býður betri aðbúnað en þú átt að
venjast á Benidorm. Einnig höfum við fengið
viðbótargistingu þann 16. júlí á Central Park, góðum
íbúðum með frábærri staðsetningu í hjarta Benidorm.
39.932
Verð kr.
M.v. hjón með 2 böm, 2-11 ára, 2., 9., og 16. júlí, E1 Faro/Central park, 2 vikur.
49.960
Verð kr.
M.v 2 í íbúð, E1 Faro, 2., 9., og 16. júlí, 2 vikur.
—*"SSXS*
\/prð kr 37.932
M.v hjón með 2 börn, 3 vtor.
Verð kr. 49.960
M.v 2 í íbúð, 3 vikur.
HEIMSFERÐIR
Austurstræti 17,2. hæð. Sími 562 4600.