Morgunblaðið - 23.06.1996, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 23.06.1996, Blaðsíða 12
12 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996 MORGUNBLAÐIÐ THORVALD Stoltenberg. Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir. S TARFSVETTVANGUR Thorvalds Stoltenbergs hefur spannað stóran hluta heimsins, svo hið rétta umhverfi fyrir viðtal við hann væri flugvöllur, hótel eða norskt sendiráð úti í heimi, þar sem hann tyllti sér niður um stund í áríðandi erindagjörðum. En nú er hann sendiherra Noregs i Danmörku og viðtalið fór fram í garði sendiherra- bústaðarins við niðinn í gosbrunn- inum og í skugga norska granít- klettsins, sem er meginuppistaðan í listaverki í garðinum. Friðsamlegt umhverfið í dönsku úthverfi er í hróplegu ósamræmi við umræðu- efni eins og átökin í Bosníu og samruna Evrópu til að tryggja frið. En í viðurvist Stoltenbergs skrepp- ur heimurinn saman. Hann hefur útsýn yfir marga heima, jafnt átök á fjarlægum slóðum og norskar skíðabrekkur og samræðuefnin geta því verið margbreytileg, enda hefur hann verið viðskiptaráðherra, utanríkisráðherra og varnarmála- ráðherra heima fyrir, en erlendis hefur hann gengt trúnaðarstörfum á vegum Sameinuðu þjóðanna og annarra alþjóðasamtaka, nú síðast í Bosníu. Stoltenberg er ekki einn af þeim sem talar út og suður. Svör hans eru stutt og skýr, eins og gjarnan hjá þeim sem eru bæði hugsandi verur og vanir að þurfa að standa fyrir máli sínum. Annað er að venjulega halda sendiherrar sig stranglega við stefnu stjórnar þeirra. En Stoltenberg talar óhikað frá eigin brjósti, svo viðtal við hann spinnst fyrst og fremst út frá hans eigin reynslu. Og svo hefur hann þann sjaldgæfa eiginleika að virð- ast ánægður með hlutskipti sitt í lífinu. Síðan 1971 hefur hann unn- ið frá morgni til dags sjö daga vik- unnar. Nú segist hann hæstánægð- ur með rólegri takt sendiherrastarf- ans, þótt hann sé enn á ferð og flugi, því hann er eftir- sóttur fyrirlesari og ráð- gjafi, bæði heima og heiman. Stjórnmálin haldast þó í fjölskyld- ___________ unni, því Jens sonur hans er atvinnu- og orkuráðherra í nú- verandi stjórn Verkamannaflokks- ins. Kynni Stoltenbergs af fyrrum Júgóslavíu eru ekki ný, því hann hóf feril sinn í norsku utanríkis- þjónustunni og á árunum 1961-64 var hann við norska sendiráðið í Belgrad, svo hann þekkti bæði sögu svæðisins og tungumál, þegar hann kom að starfinu sem sérlegur full- trúi aðalritara Sameinuðu þjóðanna í Júgóslavíu 1993, en varð ári seinna formaður nefndar á vegum „ Auðveldara að afla fjár til stríðs en friðar“ Thorvald Stoltenberg var ekki aðeins norsk- ur atkvæðamikill ráðherra um árabil, heldur hefur hann einnig verið sáttasemjari í al- þjóðadeilum, nú síðast í Bosníudeilunni. Hann er nú sendiherra Norðmanna í Danmörku, þar sem Sigrún Davíðsdóttir hitti hann að máli. Norsk ESB- aðild er ekki á döfinni SÞ um málefni fyrrum Júgóslavíu þar til á síðasta ári. Þegar hann talar um friðarvilja almennings eru það raddir, sem hann hefur sjálfur heyrt, en ekki bara það sem túlk- arnir fræða hann á. Alvarlegt, ef Bandaríkjamenn yfirgefa Bosníu eftir 20. desember Sem stendur er mikið rætt um hvað gert verði, eftir að herafli Bandaríkjamanna og fleiri ríkja í Bosníu verður sendur á brott 20. desember og fyrr á árinu sagði Carl Bildt, sem stjórnar borgara- -------- legu uppbyggingunni í Bosníu, að í maílok þyrfti að vera búið að marka stefnuna íþessum efnum. ________ Þetta hefur enn ekki ver- ið gert. Hvaða augum lít- ur þú framhaldið á veru friðargæsl- usveitanna, Ifor, í Bosníu? „Svarið hlýtur óhjákvæmilega að vera margþætt, en ég álít rétt að slá því ekki föstu hvað gert verði eftir að þessum kafla lýkur, því aðilar í Bosníu þurfa að hafa aðhald óvissunnar. Ég álít hins vegar að haldi friðarferlið áfram sé það alvarlegt mál að Bandaríkja- menn yfirgefi svæðið með öllu. Sameinuðu þjóðirnar voru með tæplega þijátíu þúsund manna her- styrk í Bosníu á stríðstímum og nú er NATO þar með 120 þúsund manna herafla á friðartímum, svo það má alveg fækka í liðinu þar. Ég vona hins vegar innilega að Bandaríkjamenn hverfi ekki með öllu á brott, því þá er ég hræddur um að friðarferlið rofni í einu vet- fangi. Hið versta sem gerst gæti væri að stríðið blossaði upp aftur, því þá verður ástæða fyrir umheiminn að spyija hvort rétt sé að senda ungmenni til að skerast í leikinn þar sem leiðtogarnir megna ekki að stjórna. Ég trúi þó eindregið á friðinn, því ég trúi á ósk almenn- ings á stríðssvæðunum eftir friði og hræðslu þeirra við stríð. Bónda- konan, sem gengur um á hlaðinu heima fyrir, eða maðurinn á göt- unni óska eftir friði. Þessar tilfinn- ingar eru svo sterkar að það er ekki auðvelt fyrir þá einstaklinga eða hópa, sem kunna að óska eftir stríði að blása til þess á ný. Það er líka mikilvægt að gleyma ekki Austur-Slavóníu, þegar talað er um þennan hluta heimsins, því þar er eitt af fáum svæðum, sem hægt er að segja að mörg þjóðar- brot lifi saman í sátt og samlyndi, jafnt Króatar, múhameðstrúar- menn og aðrir.“ Serbía er hins vegar enn í ein- angrun meðan meintir stríðsglæpa- menn, Radovan Karadzic, leiðtogi Bosníu-Serba, og Ratko Mladic herstjóri, sitja við völd og það virð- ist ekki ganga neitt að koma þeim frá. Hvert er samband þeirra og hver er staða þeirra heima fyrir? „Ef friðarferlið heldur áfram þá eiga þeir sér ekki undankomu auð- ið. Fyrr eða seinna verða þeir tekn- ir. Þeir sleppa ekki. En það er firna mikilvægt að ná þeim til að sýna að þeir, sem hafa brotið gegn reglum, hljóti sína refsingu, en einnig til að sýna að stríðsafbrotadómstóls sé þörf. Dómstóllinn á ekki aðeins að dæma í málum fyrrum Júgóslavíu, heldur er um að ræða dómstól á vegum Sameinuðu þjóðanna og því er mik- ilvægt að gefast ekki strax upp. Það væri óskandi að heimurinn þyrfti ekki á slíkum dómstól að halda, en því miður eru engar horf- ur á öðru. Ég veit ekki hvert samband þeirra Karadzic og Mladic er núna, en á þeim þremur árum, sem ég sinnti Bosníu, var samband þeirra síbreytilegt. Stundum voru þeir nánir vinir, en þess á milli voru þeir andstæðingar og Karadzic rak Mladic oft. En það væri blekking að halda því fram að ------------- þeir njóti ekki stuðnings áhrifamikilla hópa. Karadzic nýtur stuðn- ings kirkjunnar manna ____________ og Mladic sækir stuðning sinn til bænda. En hér geta kosn- ingarnar haft mikið að segja.“ Sidferðispostularnir hætta ekki lífinu Það hljómar stundum eins og á Vesturlöndum ríki sú trú að kosn- ingar leysi allan vanda. En útkom- an gæti líka orðið sú að til valda kæmust öfl, sem ekki ganga erinda friðarins? „Það er rétt, en ég er þó sam- mála þeim, sem vinna að friði í Bosníu og sem álíta að nauðsynleg- ur liður í friðarferlinu sé að halda kosningar sem allra fyrst. Það er líka rétt að kosningar með hraði kosta sitt að því leyti að það verða kannski ekki kosningar í sama skilningi og við þekkjum með ýtar- legum umræðum, þar sem öllum gefst tækifæri til að koma skoðun- um sínum á framfæri. Flóttamenn- irnir verða fæstir komnir til síns heima. En það er gleðilegt að stjórnarandstaðan fái tækifæri til að koma skoðunum sínum á fram- færi og það væri vantraust að bíða með kosningar. Auk þess beinir umheimurinn athygli sinni að kosn- ingunum og það er mikilvægt, því án þess væri ekki hægt að skipu- leggja kosningarnar nægilega vel til að uppfylla allar kröfur, sem til þeirra eru gerðar.“ Dayton-samkomulagið hefur verið gagnrýnt fyrir að skapa meira flóttamannavandamál en það leys- ir. Hverjum augum lítur þú sam- komulagið? „Ég er að minnsta kosti ekki sammála því að samkomulagið skapi fleiri vandamál en það leysir, en samkomulagið hefur sömu ann- marka og tillaga Vance 1993. Þar er samþykkt að þeir sem tóku land með hervaldi haldi því, skipting Bosníu er staðfest og um leið landa- mæri. En það gegnir sama máli nú og 1993; það skiptir höfuðmáli að koma á friði. Með hveijum degi sem líður verður erfiðara að koma á friði og aðstæður í Bosníu versna. Það verða fá fjölþjóðasvæði, en stærstu rökin fyrir friði eru kirkjugarðarnir í Bosníu, þangað sem hver stríðs- dagur skilar föllnum. Það er betra að lifa við ófullkominn frið en halda stríðinu áfram.“ Ýmsir hafa bent á að lærdómur- inn frá Líbanon sé líka meðal ann- ars að með löngu stríði læri fólk ekki aðeins að lifa við stríð, heldur fari ákveðnir hópar hreinlega að eiga hagsmuna að gæta að halda stríðinu gangandi. Skiptir þetta máli? „Já, það gerir það sannarlega. Það verða alltaf til hópar, sem læra ekki aðeins að lifa við ófrið, heldur fara að hafa hagsmuna að gæta af stríðsrekstrinum og græða á honum. Það er afar áríðandi að bijóta það stríðshagnaðarferli. Hinn fullkomni friður fæst hugsan- lega, en aðeins eftir langt stríð og jafnvel þá er alls óvíst að slíkur friður náist.“ / bók sinni um friðarumleitanir fyrstu ár stríðsins sakar David Owen, fyrrverandi sáttasemjari ESB, Bandaríkjastjórn og þó eink- um Warren Christopher utanríkis- ráðherra um að hafa hindrað samn- inga, meðal annars af því að Chri- stoper hafi persónulega haft horn í síðu Cyrus Vance, sem leiddi friðarumleitanir af hálfu Banda- ríkjamanna. Hvað segir þú um þessa skoðun Owens? „Ég hef ekki lesið bók Owens og skal ósagt látið um persónuleg- ar ástæður Christophers, en það er ljóst að Bandaríkjamenn höfðu stærri ætlanir um hvernig friðar- samningar ættu að vera 1993 en þeir höfðu 1995. Þá vantaði örvun eða friðarlöngun 1993 og stríðið hélt því áfram. En sem betur fer tóku Bandaríkjamenn sig á og lögðu metnað sinn í að finna frið, en niðurstaðan varð á endanum sú sama og fengist hefði 1993. Þá lexíu, að ekki væri annan frið að fá, getum við kall- að heimsins dýrustu full- orðinsfræðslu og kostn- aðinn getur að lesa á kirkjugörðunum í Bosníu. Sá kostnaður hefði orðið Bandaríkjamenn hefðu Fyrr eöa seinna veröa þeir teknir minni ef viljað sjá þetta 1993, þegar allir, sannarlega allir, voru sammála um að semja um frið. En Bandaríkjastjórn á sér þá málsvörn að það voru stórir og áhrifamiklir hópar, bæði í Banda- ríkjunum og víðar, sem lögðust gegn friðarsamningunum þá. í Noregi var ég til dæmis ákaft gagn- rýndur fyrir að vera samþykkur skiptingu Bosníu eins og það var kallað. Ég get ekki nefnt til neina sérstaka hópa, en gagnrýnisradd-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.