Morgunblaðið - 23.06.1996, Síða 29

28 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ1996 29

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
VIÐ ÍSLENDINGAR erum
í hópi heppna fólksins í
heiminum. Styrjöld hefur
ekki verið háð á okkar land-
svæði og íslenzk ungmenni
ekki látið lífið í styijaldará-
tökum á fjarlægum slóðum.
Heilbrigðiskerfið er orðið svo
gott, að við búum ekki við
farsóttir af neinu tagi. Fá-
tækt í þeim skilningi, sem
lagt er í það orð í öðrum lönd-
um, er nánast ekki til og yfir-
leitt erum við lausir við þau
gífurlegu vandamál, sem hrjá
mikinn hluta mannkyns.
í nýrri skýrslu Alþjóða-
sambands landsfélaga Rauða
krossins kemur fram, að
þessi vandi eykst stöðugt
víða um heim. Flóttamönnum
og heimilislausum í eigin
landi hefur fjölgað á síðustu
tíu árum og búizt við frekari
fjölgun á næstu tíu árum.
Það eru fyrst og fremst
stríðsátök, sem valda þessu.
Flóttamenn eru nú taldir 37
milljónir. Guðjón Ó. Magnús-
son, formaður íslandsdeildar
Rauða krossins, sagði á
blaðamannafundi í fyrradag,
að sífellt fleiri ríki væru í
upplausn og nefndi þar Só-
malíu, Líberíu og Rúanda.
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
En jafnframt segir for-
maður Rauða krossins, að
það verði sífellt vandasamara
að bregðast við. Ríkisstjórnir
eiga í erfiðleikum með að
halda uppi stuðningi með
fjárframlögum eða öðrum
hætti, strangari reglur eru
settar um veitingu landvist-
arleyfa, aukinnar andúðar
gætir á útlendingum í mörg-
um ríkjum og svo mætti lengi
telja.
Það eru sjálfsagt margar
ástæður fyrir því, að hinn
efnameiri hluti þjóða heims
er tregari til að veita aðstoð
en áður. Fyrsta ástæðan er
kannski einfaldlega eigin-
girni. Þeir sem hafa það gott
taka ekki eftir vandamálum
annarra og hirða ekki um
þau. Það eru hinar efnameiri
þjóðir, sem ráða heiminum
og geta farið sínu fram. Þetta
á ekki bara við um samskipti
á milli þjóða heldur á það við
um samskipti fólks innan ein-
stakra ríkja.
Þá er auðvitað Ijóst, að þar
sem flóttamönnum úr fjar-
lægum heimshlutum var
lengst af tekið opnum örmum
hafa komið upp vandamál,
eins og allir þekkja. Þessi
vandamál hafa ekki bara
komið upp á milli hvítra
manna og fólks af öðrum lit-
arhætti. Þekkt eru áþekk
vandamál t.d. í Suður-Afríku
á milli svartra manna og
fólks, sem er af indversku
bergi brotið. Það er ástæðu-
laust að hafa uppi stór orð
um þessi sambúðavandamál.
Þau spretta af ólíkum upp-
runa og gjörólíkum lífsvið-
horfum.
Helzta ástæðan fyrir því,
að vafalaust hefur verið
erfiðara að afla fjár frá ríkis-
stjórnum og almenningi á
seinni árum er svo sú, að of
mörg dæmi eru um, að slíkir
fjármunir eða önnur verð-
mæti hafi verið misnotuð af
stjórnvöldum og ráðamönn-
um í viðkomandi löndum. Af
þeim sökum hefur áreiðan-
lega dregið úr vilja almenn-
ings í hinum efnameiri hluta
heims til þess að láta eitthvað
af hendi rakna.
En jafnvel þótt hinar efna-
meiri þjóðir heims líti ekki á
þessi vandamál frá öðru sjón-
arhorni en af eigingirni og
eiginhagsmunum er ljóst, að
þær geta ekki setið hjá. Ef
fátæku fólki um allan heim,
sem býr við svo ömurlegar
aðstæður, að við t.d. hér á
íslandi skynjum það ekki, er
ekki hjálpað, endar það með
því að þær þúsundir milljóna
rísa upp gegn „yfirstéttinni“.
Þau alþjóðasamtök, sem
vinna að málefnum þessa
fólks, þurfa hins vegar að
endurskoða bæði málflutn-
ing sinn og vinnubrögð til
þess að koma því til skila
hvað vandinn er mikill og
hvers vegna það er hinum
efnameiri þjóðum heims í
hag að rétta þeim hjálpar-
hönd, sem við bágan hag
búa.
ASTANDIÐ
VERSNAR
1 Qíí Á SÖMU
JLOO»síðu í
Search for the Soul
og fjallað er um Run-
ólf Runólfsson er stór
mynd af enska miðlin-
um Horace S. Ham-
bling í leiðslu eða dásvefni 1937,
en hann var eitt af sérkennilegum
fyrirbrigðum síns tíma og athyglis-
vert viðfangsefni dularsálfræðinn-
ar. Hann kom hingað 1967 og saug
svo úr manni allan kraft að maður
varð að koma til hans daginn eftir
að endurheimta orkuna! I Search
for the Soul segir að andi dauðs
indíána hafi talað ígegnum hann,
en sá kallaði sig Moon-Trail, eða
Tunglslóð, og héldu sumir að indí-
áninn væri „hinn helmingurinn" af
Hambling miðli, en aðrir að hann
væri framliðinn indíáni sem gæti
tjáð sig og lífsviðhorf sitt ígegnum
þennan fræga, brezka miðil. Moon-
Trail var ekki kristinnar trúar en
sagði að sérhver maður væri „guð
í sköpun... allir eru guðmenni í
sköpun hversu illir sem þeir kunna
að virðast. Þið hafíð bara kynnzt
þeim í einni af sveiflunum afturá-
bak...“ Hann sagði að dauði væri
stöðnun en engin stöðnun ætti sér
stað í náttúrunni; lífið væri hreyfing
og hvergi væri nein kyrrstaða í til-
verunni og því væri enginn dauði
til, „ekkert í alheiminum er kyrr-
stætt, allt er á hreyfingu".
Það var eftirminnilegt að vera á
fundi með Hambling miðli og kynn-
ast viðhorfum þessa sérkennilega
indíána en Hafsteinn miðill skýrði
frá því eftir fundinn að hann hefði
séð indíánann tjá þessa trú sína á
hreyfinguna með aðstoð Ham-
blings. „Alls staðar í náttúrunni
birtist þessi hreyfiorka, þessi hátt-
bundna hrynjandi ei-
lífðarinnar — við
sjáum hana í flóði og
fjöru, ínnöndun og
útöndun lungnanna,
samdrætti og þenslu
hjarta og æða, skipt-
ingu í daga og nætur, vetur og
sumur; í hækkandi og lækkandi
hitastigi, brumi trjánna og fallandi
laufum. Allt er þetta vottur um þá
staðreynd — að dauði er ekki til,
heldur líf í nýjum myndum.
Og alls staðar er guð nálægur.
Þessi boðskapur um guðdómlega
orku í öllum hlutum er mjög í ætt
við panteisma eða algyðistrú, sem
oft birtist í skáldskap. Og einsog
ekkert er nýtt undir sólinni, þannig
er þessi boðskapur ekki heldur nýr
af nálinni. Eða mundi ekki algyðis-
trú Goethes vera af svipuðum toga?
Goethes — og margra annarra
skálda?"
Þetta skrifaði ég eftir fundinn
1967 og það var eftirminnilegt að
kynnast fögnuði Hreyfingarinnar.
„Trúin á Hreyfinguna getur varla
verið utangarðs á tímum hraða og
tækni. Kenningar eða boðskapur
Moon-Trails eru nútímalegri en
maður ætti von á frá gömlum indí-
ána, sem væntanlega hefur í þessu
jarðvistarlífi sínu ekki þekkt einn
guð, heldur marga — og kannski
er boðskapur hans einmitt smitaður
af því, hver veit? Kæmi sú skýring
heim við frásögn stjórnanda Haf-
steins miðils er nefnir sig Vin, en
hann Sagði eitt sinn á fundi, að því
er Guðmundur Jörundsson hefur
sagt mér, að svo margþætt væri
túlkun manna á trú sinni, að heið-
inn íþróttamaður, frægur Olympíu-
meistari í Grikklandi hinu forna,
hefði fyrir og eftir líkamsdauðann
tjáð tilbeiðslu sína með mjúkum
hreyfingum hins fagra, þjálfaða iík-
ama síns.“
Og það er athyglisvert að lesa
eftirfarandi orð sem skrifuð eru
fyrir rúmum þremur áratugum, eða
áður en kvennabaráttan hófst að
ráði, en þá verðum við einnig að
minnast þess að þau eru höfð eftir
amerískum indíána sem framliðinn
talaði í gegnum Hambling miðil —
og þá jafnframt nauðsynlegt að
hafa það í huga að hann var ekki
kristinn: „Hið hrokafulla karldýr
hefur nógu lengi haldið völdum.
Greinilegasta dæmið um oflæti
karlmannsins er notkun karlkyns-
persónufornafnsins Hann í sam-
bandi við guð. Hvers vegna, spyij-
um við, þarf Guð endilega að vera
Hann og faðir, þegar allir hinir feg-
urri kvenlegu eiginleikar móðurinn-
ar — óeigingjörn ást, blíð um-
hyggja, óendanleg þolinmæði, milt
umburðarlyndi og raunverulegt ör-
læti — hljóta jafnt að tilheyra Guði
og hinir karlmannlegu eiginleikar
máttar, tignarvalds og orku?“
En hvaðsem því líður þá kenndi
Jesús Kristur okkur eina bæn og
hún hefst á þessum orðum: Faðir
vor... Og Jónas Hallgrímsson sem
trúði á þennan persónulega kær-
leiksríka föður segir á einum stað:
Faðir og vinur alls sem er...
Það er allt rétt sem andi indíán-
ans sagði um konuna og móðurina
en við getum þá ekki heldur horft
framhjá því sem Kristur kenndi
okkur um Föðurinn. Það er hægt
að breyta öllu í þessari fallvöltu og
umbreytingarsömu tilveru, öllu —
nema orðum Krists. Eða — mundi
það ekki vera fyrsta og síðasta
boðorð kristins samfélags?
M.
HELGI
spjall
USSLANDI HEFUR
verið líkt við ráðgátu
sem vafin er inn í leynd-
arhjúp og víst er að
löngum hefur vafist fyr-
ir mönnum hvernig
túlka beri rás atburða
þar eystra. Mikilvægi
þeirra hefur á hinn bóg-
inn ávallt verið fullljóst og svo er einnig
nú eftir fyrri umferð forsetakosninganna
sem fram fór á sunnudag. Líkur eru taldar
á að Borís Jeltsín forseta takist að ná endur-
kjöri í síðari umferðinni, sem fram fer hinn
3. næsta mánaðar. Fari svo hefur Jeltsín
tekist að hrinda vel skipulagðri sókn komm-
únista eftir völdum og kann sá sigur að
reynast gífurlega mikilvægur bæði í Rúss-
landi sem á alþjóðavettvangi.
Þótt Jeltsín forseti hafí einungis fengið
um 35% atkvæðanna í kosningunum á
sunnudag verða þau úrslit hins vegar að
teljast merkur pólitískur sigur. Einungis
örfáir mánuðir eru frá því að forsetinn var
rúinn trausti og fylgi eftir að hafa gerst
sekur um afdrifarík mistök m.a. í stríðinu
í Tsjetsjníju. Jeltsín nýtti sér hins vegar vel
þá yfirburði sem embættinu fylgja og dældi
út peningum til ýmissa þjóðfélagshópa á
lokasprettinum. Þá voru fjölmiðlar forsetan-
um handgengnir. Jeltsín sýndi mikla póli-
tíska slægð og sannaði enn og aftur að
hann er einstakur baráttumaður.
Forsetinn hefur þó neyðst til að færa
fómir, þá stærstu er hann gerði hershöfð-
ingjann fyrrverandi og keppinaut sinn í
kosningunum, Alexander Lebed, að yfir-
manni Óryggisráðs Rússlands, sem er mið-
stöð valda forsetaembættisins og minnir
um margt á stjórnmálanefndina (Politburo)
í stjórnartíð kommúnista. Þótt Lebed hafí
litla sem enga stjórnmálareynslu er hann
nú kominn í hóp helstu valdamanna og
ætla má að hann láti til sín taka innan
Kremlarmúra á næstunni. Raunar gefa
pólitísk átök í Moskvu og brottvikning
þriggja háttsettra undirsáta Jeltsíns á
fimmtudag til kynna að valdabaráttan sé
hafin og Lebed hyggist nýta sér skriðþunga
sinn.
Því má vænta áherslubreytinga hjá stjórn
Jeltsíns forseta. Einkum og sér í lagi má
ætla að Lebed reynist trúr helstu kosninga-
málum sínum og þess verði freistað að herða
á baráttunni gegn skipulagðri glæpastarf-
semi, sem eitrar allt þjóðlífið í Rússlandi.
Efalaust ‘breytir Jeltsín framkvæmd „um-
bótastefnunnar“ svonefndu, sem miðar að
því að innleiða fijálst markaðshagkerfi í
Rússlandi og er því af hinu góða en haft
hefur glæpsamlegan tilflutning á þjóðar-
auðnum í för með sér og skert stórlega kjör
fjölmennra þjóðfélagshópa. Að auki má bú-
ast við að afdráttarlausari föðurlandshyggja
einkenni málflutning Rússa á næstunni
t.a.m. í umræðum um stækkun Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) til austurs. Hinn nýi
vamarmálaráðherra Rússlands, Míkhaíl Ko-
Iesníkov, sem tók við af Pavel Gratsjov, sem
Jeltsín leysti frá störfum á þriðjudag, er
mjög eindreginn andstæðingur stækkunar
NATO eins og raunar gildir um alla rúss-
neska hershöfðingja. Hugsanlegt er og talið
að önnur þekkt stríðskempa, Borís Gromov,
sem síðastur sovéskra herforingja kvaddi
Afganistan, taki við embætti varnarmálaráð-
herra af Kolesníkov. Vert er að benda á
þetta nú þegar vegur hersins fer vaxandi á
ný í Rússlandi eins og skipun Alexanders
Lebeds er til marks um.
Frambjóðandi kommúnista, Gennadíj
Tsjúganov, hlaut ekki það mikla fylgi sem
honum var um tíma spáð þótt kommúnistar
séu næst stærsta aflið í rússneskum stjórn-
málum nú um stundir. Þetta gerðist þrátt
fyrir þær þrengingar sem rússneska þjóðin
hefur gengið í gegnum á undanförnum
árum og þrátt fyrir hörmulega framkvæmd
„umbótastefnunnar". Vonir hafa því vaknað
um að afturhvarf til kommúnískra stjórnar-
hátta, sósíalískrar miðstýringar og úreltrar
forræðishyggju, muni ekki eiga sér stað í
Rússlandi. Frekar er ástæða til að ætla að
kommúnistar séu hnignandi afl, þannig
virðist fylgi þeirra bundið við hina eldri, sem
sakna afkomuöryggis sovéttímans og þeirr-
ar stórveldisstöðu sem Rússar þá nutu.
Einstök arf-
leifð
REYKJAVIKURBREF

Laugardagur 22. júní
MIKILVÆGT ER
þó að ávallt sé höfð
í huga sú einstaka
menningarlega arf-
leifð sem Rússar
eiga, stærð þjóðarinnar og saga þegar
rætt er um þróun mála þar eystra. Þrátt
fyrir kommúníska tilburði hefði Gennadíj
Tsjúganov tæpast náð að snúa Rússlandi
aftur til hinna myrku daga „heimsveldis
hins illa“ er við völd voru menn á borð við
Jósef Stalín og Leoníd Breshnjev. Með
sama hætti mun Borís Jeltsín ekki takast
á næstu fjórum árum að breyta Rússlandi
í þróað lýðræðisríki þar sem lögmál frjálsr-
ar verslunar og viðskipta verða í heiðri
höfð þótt hann verði endurkjörinn forseti.
Á hinn bóginn kunna sögulegar breyt-
ingar að vera í vændum í Rússlandi, sem
gætu haft gífurlega þýðingu á næstu árum
þar og á alþjóðavettvangi. Þar ræður miklu
sú bylting sem þróun í alþjóðlegri fjölmiðl-
un hefur haft í för með sér og aukin kynni
Rússa af vestrænni menningu. í Rússlandi
hafa ýmsar þjóðfélagslegar og pólitískar
stofnanir reynst ótrúlega lífseigar líkt og
þjóðarvenjur og siðir. Þær hafa tryggt
stöðugleika á óróleikatímum, sem sjaldan
hefur skort í rússneskri sögu.
Löngum hefur Vesturlandabúum reynst
erfitt að skilja hugmyndir Rússa um hið
óskoraða vald ríkisins, um sameignina og
andúð þeirra á vestrænni einstaklings-
hyggju, sem ristir svo djúpt í rússneskri
menningarsögu. Vesturlandabúar hafa
aukinheldur þráfaldlega vænst þess að
Rússar tækju upp vestræna háttu. Þríveg-
is hefur það gerst í sögu Rússlands að
landsmenn hafa kastað af sér oki venju
og hefða og leitað til vesturs; í valdatíð
Péturs mikla, í umbótunum miklu á sjö-
unda áratug 19. aldar er aflétt var ánauð
Tándbúnaðarþræla og eftir byltinguna
1917. í tveimur þessara tilfella reyndust
þessar vonir ekki á rökum reistar, það var
aðeins er landbúnaðarþrælunum var veitt
frelsi, sem horfið var til vestrænna þjóðfé-
lagshátta auk þess sem innleiða átti vest-
ræna siði og tækni. Þessi tilraun mistókst
að flestu leyti.
I Rússlandi hafa löngum tekist á tvö öfl
í samfélaginu; þeir sem horfa vilja til vest-
urs og þeir sem leggja mesta áherslu á
hina slavnesku menningararfleifð, varð-
stöðu Rússa um hina „sönnu trú“, hin „ein-
stöku, sannrússnesku gildi" og varnir
gagnvart villimannaþjóðum, sem eiga ræt-
ur sínar að rekja til innrása og yfirráða
mongóla. Hlutskipti Rússa hefur að sönnu
löngum verið einstakt. Þar búa nú um 150
milljónir manna og landsvæðið teygir sig
yfir 17 milljónir ferkílómetra. Rússland er
í senn Evrópuríki og asískt ríki. Þetta
hefur í gegnum tíðina kallað fram ákveðna
óvissu um stöðu Rússa í heiminum og varð-
ar það bæði landafræði, félagslega þróun
og andleg efni almennt. Þetta erfiða hlut-
skipti hafa rússnesk skáld og listamenn
oftlega túlkað. Þannig sagði Alexander
Blok í ljóði sínu „Scythiar" er hann ávarp-
aði Evrópumenn skömmu eftir októberbylt-
inguna: „Við munum snúa að ykkur hinum
asísku ásjónum okkar!“
Um þessi andstæðu sjónarmið, þessa
tvíklofnu þjóðarsál, hefur stjórnmálabar-
áttan oftlega staðið í Rússlandi. Nú virðist
ástæða til að ætla að þeir sem leita vilja
til vesturs séu að verða ofan á í rússnesk-
um stjórnmálum. í þessu samhengi ber að
varast að rugla þeim sem telja framtíð
Rússlands felast í heilbrigðu samstarfi á
jafnræðisgrundvelli við lýðræðisríkin í
vestri saman við þá barnalegu draumóra-
menn sem réðu ríkjum í Rússlandi fyrstu
árin eftir hrun Sovétríkjanna og hrintu í
framkvæmd lítt ígrunduðum og byltingar-
kenndum áætlunum um fráhvarf frá mið-
stýringu til markaðshagkerfis án þess að
taka nokkuð tillit til sögu og sérstöðu þess-
arar merku þjóðar. Miklu fremur helst
þetta í hendur við tvennt sem verið hefur
að geijast í Rússlandi á undanförnum
árum; umtalsverða flutninga frá sveitum
til borga og bæja og breytingar á mið-
stjórnarvaldinu í Moskvu, sem sjaldan eða
aldrei hefur verið veikara.
ORÆFAJOKULL
Umbætur í
þéttbýli
NU ER SVO
komið að um 75%
rússnesku þjóðar-
innar búa í þéttbýli.
Ástandið er að
sönnu misjafnt í bæjum og borgum Rúss-
lands en þar hafa þó almennt gengið lengst
þær breytingar sem miða að því að opna
landið og færa það í átt til þess sem þekkist
í lýðræðis- og markaðsþjóðfélögum Vestur-
landa. Breytingarnar, sem orðið hafa í Mið-
og Austur-Evrópu og í mörgum fyrrum
sovétlýðveldum eru víða eingöngu bundnar
við hinar stærri borgir. Á landsbyggðinni
hefur víðast lítið sem ekkert breyst og þar
hafa þau öfl sem boða afturhvarf til sósíalí-
skrar miðstýringar og forsjárhlutverks rík-
isvaldsins verið einna sterkust. Mjög skýrt
dæmi um þetta er Rúmenía þar sem bænd-
ur og verkamenn á landsbyggðinni hafa
reynst traustustu kjósendur stjórnarflokks
Ion Iliescu forseta sem hvilir á sterkum
þjóðernissinnuðum og kommúnískum
grunni. Nú eru teikn á lofti um að breyting-
ar séu á næsta leiti í Rúmeníu. Hið sama
á við víðar í Mið-Evrópu er ríki á borð við
Tékkneska lýðveldið, Ungveijaland og Pól-
land feta sig í átt til vesturs.
Nú kann það sama að vera að gerast i
Rússlandi þótt forsendurnar séu all frá-
brugðnar. Borgaralegt fijálslyndi hefur náð
að skjóta rótum í stærstu borgunum og þar
njóta umbótaöflin mun meiri stuðnings en
þjóðernissinnar og kommúnistar. í Rúss-
landi sem víða annars staðar liggur straum-
urinn frá sveitunum til borganna. Moskva
mun komast í hóp fjölmennustu borga
heims á næstu áratugum.
Miðstjórnarvaldið í Moskvu hefur verið
veikt verulega í forsetatíð Borís Jeltsíns.
Forsetinn hefur notað eftirgjöf á því sviði
til að kaupa sér pólitískar vinsældir í þeim
89 lýðveldum og sjálfsstjórnarsvæðum sem
mynda sambandsríkið Rússland. Nú er svo
komið að víða njóta þessi svæði nánast sjálf-
stæðis og dregið hefur úr fjárstreymi frá
þeim til miðstjómarinnar í Moskvu. Þannig
hafa miklar breytingar orðið í ákveðnum
hlutum Síberíu og á austurströndinni hefur
átt sér stað víðtæk einkavæðing og efna-
hagsleg uppsveifla. Er nú svo komið að
mörg svæðin þar, í kringum Vladívostok
og víðar, hafa náð markaðstengingu við
önnur Kyrrahafssvæði og ríki í Asíu. Þótt
vestrænt lýðræði hafi ekki verið innleitt á
sjálfsstjórnarsvæðum þessum eru ráða-
menn, þar sem lífskjörin hafa tekið stakka-
skiptum og völd þeirra aukist að mun, öld-
ungis andvígir því að horfið verði á ný til
hins sterka miðstjórnarvalds sem einkenndi
valdaskeið kommúnista. Það er af þessum
sökum sem mikið fylgi Jeltsíns forseta í
austurhéruðunum kom ekki á óvart. Þessi
þróun getur gjörbreytt Rússlandi.
Hernaðar-
máttur og
stækkun
NATO
ALGENGT ER I
umræðum á Vestur-
löndum um Rúss-
land og rássneska
menningu að fullyrt
sé að þessi þjóð
muni aldrei fá skilið
lýðræði og muni
ævinlega leitast við að byggja upp stór-
veldi. Margir hafa verið tilbúnir til að spá
því að þessari þróun hljóta að ljúka með
nýju köldu stríði og skipti þá litlu hvaða
forseti haldi um stjórnartaumana. Rússland
mun að vísu ávallt teljast stórveldi þó ekki
sé nema vegna stærðar landsins og þess
auðs sem þar er að finna. Þá ráða Rússar
enn yfir þúsundum kjarnaodda. Þetta þýðir
þó ekki að Rússar séu fangar eigin stórveld-
isdrauma og hyggist láta þá rætast.
Hernaðarmáttur stórveldis byggist á end-
anum á afli efnahagslífins. Staðan í rúss-
neskum efnahagsmálum er nú slík að
óhugsandi má teljast að Rússar hyggi á
landvinninga á ný í Mið- og Austur-Evr-
ópu. Þá gætu menn allt eins óttast að Bret-
ar tækju að hugsa sér til hreyfmgs í því
augnamiði að endurreisa heimsveldið. Hag-
kerfi Rússlands er um 70% af hagkerfí
Bretlands og einungis um tíundi hluti af
efnahagsmætti Bandaríkjanna.
Á tímum Kalda stríðsins miðaðist allur
viðbúnaður lýðræðisríkjanna í vestri við
stórfellda innrás Sovétmanna inn í Vestur-
Evrópu. Engar líkur eru nú á því að Rúss-
ar geti fyrirvaralítið blásið til slíkrar stór-
sóknar, jafnvel þótt þeir réðu á ný yfir öll-
um auðlindum fyrrum Sovétríkja. Þessar
staðreyndir ber að hafa í huga þegar rætt
er um nauðsyn þess að Atlantshafsbanda-
lagið verði stækkað til austurs til að koma
til móts við öryggishagsmuni fyrrum lepp-
ríkja Sovétmanna, Póllands, Tékkneska lýð-
veldisins og Ungveijalands. Jafnframt ber
að hafa í huga hagsmuni Eystrasaltsríkj-
anna þriggja, sem óttast að verða á ný
hluti af rússnesku yfirráðasvæði. Færa má
rök fyrir því að sú þróun verði líklegri en
ella verði Mið-Evrópuríkjunum þremur
hleypt inn í NATO en Eystrasaltsríkin skil-
in eftir. Loks má spytja hvort kenningin
um stækkun NATO til austurs sé til þess
fallin að styrkja umbóta- og lýðræðisöflin
í sessi í Rússlandi og tryggja pólitískan
stöðugleika eystra. Andstaðan þar er ekki
bundin við herforingjana áhrifamiklu og
sveitirnar sem þeir stýra. Almenningur í
Rússlandi og talsmenn lýðræðisaflanna eiga
einnig erfitt með að skilja hvers vegna
nauðsynlegt er að færa NATO nær landa-
mærum Rússlands. Bandalög eru eðli sínu
samkvæmt ýmist um eitthvað eða gegn
einhveiju. Sú fullyrðing, sem ráðamenn
vestrænir hafa haldið á lofti, að stækkun
NATO mótist ekki af stöðu Rússa og hugs-
anlegri landvinningaáráttu þeirra í Austur-
Evrópu og beinist því ekki sérstaklega gegn
þeim, þarfnast í besta falli frekari rökstuðn-
ings.
Áhyggjur fyrrum leppríkja Sovétmanna
eru skiljanlegar í ljósi sögunnar og Eystra-
saltsríkin þijú líta svo á að þau hafi verið
svikin með Helsinki-samningunum 1975,
sem staðfestu landamæri í Evrópu og þar
með rássnesk yfírráð þar. Staða þessara
ríkja er ekki fyllilega sambærileg. Þannig
er eðlilegt að Eystrasaltsríkin leiti eftir sam-
starfi við Norðurlandaþjóðimar en Mið-Evr-
ópuríkin þijú, Pólland, Tékkland og Ung-
veijaland, eftir samnina við Evrópusam-
bandið. Þar eiga þau heima og þannig má
stuðla að stöðugleika í álfunni austanverðri.
Friðurinn verður best tryggður með því að
skapa sameiginlega efnahagslega hagsmuni.
Hér hefur verið haldið fram ákveðinni sýn
til þróunarinnar í Rússlandi. Ástæða til bjart-
sýni virðist þrátt fyrir allt umtalsverð, nái
Borís Jeltsín forseti að knýja fram sigur í
síðari umferð kosninganna. Framþróun þjóð-
félagsins er þó ekki bundin við persónu for-
setans heldur þau öfl sem færa vilja Rúss-
land í hóp lýðræðisríkjanna í vestri. Það
verður þrautaganga og Rússar munu eftir
sem áður fylgja utanríkis- og vamarstefnu
sem hæfir stöðu þeirra og styrk og er í
samræmi við hagsmuni þeirra á hveijum
líma.
Morgnnblaðið/Jón Karl Snorrason
Margir hafa verið
tilbúnir til að spá
því að þessari þró-
un hljóta að ljúka
með nýju köldu
stríði og skipti þá
litlu hvaða forseti
haldi um stjórnar-
taumana. Rúss-
land mun að vísu
ávallt teljast stór-
veldi þótt ekki sé
nema vegna
stærðar landsins
og þess auðs sem
þar er að finna.
Þá ráða Rússar
enn yfir þúsund-
um kjarnaodda.
Þetta þýðir þó
ekki að Rússar
séu fangar eigin
stórveldisdrauma
og hyggist láta þá
rætast.