Morgunblaðið - 13.10.1996, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1996 11
MENN hafa beðið í ofvæni
niðri á Skeiðarársandi eftir
hlaupi úr Grímsvötnum í
kjölfar eldsumbrotanna
inni á jöklinum. Grímsvötnin eru sem
kunnugt er askja í miðjum Vatnajökli
með jarðhita undir. Safnast bræðslu-
vatnið í þessa ösku og í hana hefur
nú til viðbótar verið að renna bræðslu-
vatn frá eldgosinu rétt norður af vötn-
unum. Fjallgarðar eru umhverfis
stöðuvatnið í öskjunni, lægstir mót
austri þar sem er hin venjulega færa
leið niður. Sunnan megin er Gríms-
fjall með skála Jöklarannsóknafélags-
ins og að vestan Hamarinn. Hve yfir-
borðið hefur nú hækkað mikið má sjá
úr flugvél af því hve stutt er orðið af
íshellunni upp á Hamarinn og Gríms-
íjall. Jökullinn í kring rennur ofan í
öskjuna frá nær öllum hliðum og þykkt
íslag liggur alltaf yfir vötnunum, svo
ekki sést í vatn. íshellan lyftist smám
saman upp um leið og hækkar í vötn-
unum og er hækkunin mæld árlega,
til að spá í hvenær yfirborðið er orðið
nægilega hátt til að finna sér farveg
í hlaupi undanjökli.
j Ofan á Grímsvötnunum flýtur sam-
sagt allt að 200 m þykk íshella, sem
hangir í lausu lofti eftir vatnshlaupið
niður í Skeiðará. Það gerir hún ekki
lengi, en fer að hrynja. Algengt að hún
hrynji um 100 metra, en getur orðið
mun meira í stórhlaupi eins og verður
nú. Verður þar af mikill atgangur.
- ísinn brotnar upp, einkum þegar
hann lendir á hólum eða hryggjum á
botninum, og er hrikalegt að sjá. Við
þær aðstæður myndast m.a., gjarnan
norðvestan í öskjunni, gjá við það að
hluti ef hellunni situr eftir ofan á nögg-
um á botninum meðan ísinn á milli
heldur áfram að síga. ísinn verður þ.á
eins og skorin lagterta og íslögin blasa
við. Þessi gjá er kölluð Stóragjá og
sést á stóru myndinni sem tekin var
1972, af Elínu Pálmadóttur, sem gekk
með nokkrum félögum sínum í köðlum
niður í hana.
Þegar meðfylgjandi myndir voru
teknar eftir Grímavatnahlaup 1972 var
vatnsmagnið í því áætlað 3,2 kúbikten-
ingsmetrar. Nú kann að vera að eftir
yfirvofandi hlaup verði Stóragjá ekki
alveg eins hrikaleg, þótt vatnið standi
nú hærra, vegna þess að Grímsvötn
hafa minnkað að ummáli á undanförn-
um árum. Þótt af rannsóknum sé mik-
ið vitað um Grímsvötnin og hvergi í
heiminum sé botn undir jöklum jafn
vel kortlagður sem undir Vatnajökli
er aldrei hægt að lesa af öryggi úr
náttúruhamförum eða stóla á „nátt-
úruöflin". Eitt er þó víst, að eftir að
allt þetta vatnsmagn hefur flætt undan
ísnum í Grímsvötnum mun þessi þykka
íshella hrynja niður á botn þeirra og
brotna upp. Verður þar hriídegt um
að litast þegar komist verður niður í
þau í vor.
Tvö hundruð unglingar í Reykjavík stríða við vímuefnavanda
Engin sérhæfð meðferð
er við vanda unglinganna
Hópur foreldra, sem
segir að sér ofbjóði úr-
ræðaleysi yfirvalda í
meðferðarmálum ungl-
inga, hefur ákveðið að
hefja harða baráttu fyr-
ir úrbótum. Ragnhildur
Sverrisdóttir ræddi við
hjónin Jórunni Magnús-
dóttur og Stefán H.
Stefánsson, sem segja
að það verði að hlusta
á raddir foreldra. Þeir
viti hvað komi börnun-
um best.
„ Morgunblaðið/Sverrir
JÓRUNN Magnúsdóttir og Stefán H. Stefánsson.
IOKKAR hópi eru foreldrar
unglinga í vímuefnaneyslu,
en jafnframt foreldrar ungl-
inga, sem hafa náð að sigrast
á fíkninni. Reynsla okkar hefur
kennt okkur, að unglingar þurfa
sérhæfða meðferð og því miður
fínnast slík úrræði ekki lengur;
ekki eftir að meðferðarheimilinu
Tindum á Kjalarnesi var lokað,
segja Jórunn og Stefán.
Foreldrahópurinn hefur verið
óformlegur hópur foreldra sem hitt-
ist reglulega til að bera saman
bækur sínar, en ætlar nú að skipu-
leggja starf sitt og mun gera það
með aðstoð og innan vébanda
Vímulausrar æsku. „Við ætlum
okkur að betjast til að opna augu
manna fyrir vandanum, en við vilj-
um samt ekki að litið sé svo á að
við séum í stríði við stjórnvöld. Það
hlýtur að vera allra hagur að eyða
því ófremdarástandi, sem nú ríkir.“
Tíu þúsund undirskriftir
Fyrsta skref hópsins var að
leggja fram undirskriftalista á
bensínstöðvum, þar sem skorað er
á stjórnvöld að opna nýtt meðferð-
arheimili. Á skömmum tíma söfnuð-
ust yfir tíu þúsund undirskriftir,
sem hópurinn segir að sýni vel hug
almennings til málsins.
Hópurinn vonast til að geta fljót-
lega afhent Davíð Oddssyni forsæt-
isráðherra listann. Þau segja hann
hafa orðið fyrir valinu, þar sem
málið snerti svo mörg ráðuneyti,
ijármála-, dómsmála-, mennta-
mála-, heilbrigðismála- og félags-
málaráðuneyti.
12 rými í stað 26
En var ekki opnað nýtt meðferð-
arheimili fyrir unglinga nú í sept-
ember, Stuðlar í Grafarvogi?
„Jú, en Stuðlar anna engan veg-
inn þörfinni," svara Jórunn og Stef-
án. „Þar eru tólf rými fyrir 13-16
ára unglinga og þau eiga að koma
í stað 26 rýma fýrir 13-18 ára áð-
ur. Nú er búið að loka _____________
greiningarstöðinni í
Efstasundi, heimilinu að
Sólheimum 7 þar sem
unglingar með hegðunar-
vanda eða erfiðar heimil-
isaðstæður hafa fengið
meðferðarheimilinu á
Morgunblaðið/Golli
„EIGUM við að bíða þar til unglingarnir sökkva til botns?“
spyrja foreldrar unglinga í vímuefnavanda.
eða nota efni í minna mæli, heldur
aðeins þá sem eru að brenna allar
brýr að baki sér. Ástandið er auðvit-
að misjafnt eftir sveitarfélögum, en
til samanburðar má nefna, að sé
sama hlutfall unglinga í Kópavogi
í vanda, þá eru þar 35 unglingar á
þessari hættulegu braut. Fólk getur
svo rétt gert sér í hugarlund hver
fjöldinn er á landinu öllu.“
Ekki sömu meðferð fyrir
unglinga og fullorðna
mm og
Tindum á
Kjalarnesi. Allt er þetta sett undir
einn hatt á Stuðlum. Af tólf rýmum
þar eru ljögur fyrir neyðarvistun,
en á sama tíma eru 200 unglingar
undir 16 ára aldri í Reykjavík einni
í harðri neyslu. Þá teljum við ekki
með þá, sem eru að hefja neyslu
Jórunn og Stefán segja að SÁÁ
hafi einnig sinnt meðferð unglinga.
„Við gerum alls ekki lítið úr því að
SÁÁ er með mjög góða meðferð
fyrir fullorðna. Okkur finnst hins
vegar augljóst að 13-18 ára ung-
lingar eigi ekki heima innan um
eldra fólk í meðferð, fólk sem er
kannski mjög illa farið af neyslu.
Börn þurfa að fá meðferð sem börn.
Það þarf að hjálpa þeim að ná virð-
ingu og sjálfsáliti á ný. Þrátt fyrir
að þau séu fíkniefnaneytendur, þá
eru þau bara óþroskuð ungmenni."
------------------- Þau segja að reynslan
Studlar anna af Tindum sýni líka, að
ekki meðferð- það sé nauðsynieKt að
. .. .. . veita Dolskyldunni alln
arþorfinm hjálp Xáá er ekki með
““““sárstal{a fjölskyldumeð-
ferð. Fólk getur að vísu farið á
námskeið, en þau kosta sitt og það
eru ekki allir sem ráða við slíkt.“
Foreldrarnir segja að á Tindum
hafi fjölskyldan öll verið í eftirmeð-
ferð og ekki veitt af. „Það var styrk-
leiki Tinda, að heimilið sinnti fjöl-
skyldunum, sem ganga í gegnum
mjög mikla erfiðleika þegar barnið
er í neyslu. í augum barnanna eru
foreldrarnir versti óvinurinn, því
þeir vilja stöðva neysluna. Á heimil-
unum logar allt í ófriði og allt traust
hverfur. Við þurfum hjálp til að
komast út úr þeim vítahring og það
verður að vera hægt að grípa fljótt
inn í. Þess í stað er komið upp
miklu bákni; umsóknir um vistun á
Stuðlum þurfa að fara fyrir hverja
sérfræðinganefndina á fætur ann-
arri, þær funda á nokkurra vikna
fresti og á meðan hallar hratt und-
an fæti hjá unglingunum."
Jórunn og Stefán segja að mikil
reynsla sé að fara forgörðum, því
fyrrverandi starfsmenn Tinda, sem
voru sérhæfðir í áfengis- og vímu-
efnameðferð, hafi tvístrast um allt
og í þeirra stað starfi sálfræðingar
og félagsfræðingar með börnunum.
8 mánaða biðlisti
Þau riíja upp, að við opnun
Stuðla hafí komið fram að biðtími
eftir vistun þar væri 8 mánuðir.
„Við vitum, að um leið og foreldra
grunar að barnið þeirra
sé í neyslu, þá verður að
hlusta á þá og grípa inn
í strax, því neyslan er
undantekningarlaust orð-
in enn meiri en þá grun-
ar. Það er ekki hægt að bíða í 8
mánuði. Unglingar í neyslu missa
tökin á tilverunni miklu hraðar en
fullorðnir. Fólk leitar sér fyrst
hjálpar þegar það er ráðþrota og
þá þýðir ekki að segja því að bíða
í marga mánuði. Nú er ástandið
slíkt, að við þekkjum til fjölskyldu
þar sem 15 ára drengur hefur þeg-
ar beðið í 3 mánuði eftir að komast
í áfengismeðferð."
Foreldrar ungra vímuefnaneyt-
enda finna oft að litið er á þá sem
sökudólga. „Skömmin og sektar-
kenndin er svo mikil, að það er
ekki á bætandi ef fólk mætir þessu
viðhorfi þegar leitað er hjálpar. Á
Tindum ríkti mikill skilningur á
þessum vanda foreldranna og for-
eldravaldinu var ekki kippt af okkur
með yfirgangi.“
Foreldrarnir eru mjög ósáttir við
þær ástæður, sem gefnar voru fyr-
ir lokun Tinda. „Það er mikið virð-
ingarleysi að halda þvf fram að lít-
ill árangur hafi náðst á Tindum,
enda þekkjum við fjölda dæma um
annað. Auðvitað voru dæmi þess
að meðferðin skilaði ekki árangri,
en það sama má segja um öll önn-
ur meðferðarúrræði. Þá var sagt
að nýtingin á Tindum væri slæm,
en það hefði kannski verið nær að
vísa öllúm unglingum þangað, í
stað þess að meðferðarstofnanir
væru að bítast um þá. Nýtingin
var líka verri en ella því sífellt var
talað um að loka ætti heimilinu,
svo ekki var tekið við unglingum
í meðferð undir það síðasta. Loks
var svo tíundað að rekstur Tinda
væri allt of dýr, 50 milljónir á ári.
En hvað kostar þjóðfélagið að hafa
unglingana á götunni? Þeir flosna
upp úr skóla, stunda ef til vill inn-
brot, leita eftir fjárhagslegri aðstoð
Félagsmálastofnunar, lifa í heimi
ofbeldis, komast aldrei á vinnu-
markaðinn og greiða því aldrei
skatta. Hvað kostar þetta á einu
ári? Hefði ekki mátt reyna að hag-
ræða á einhvern hátt, í stað þess
að loka?“
Verða að viðurkenna mistökin
Ástandið í meðferð unglinga nú
er hið sama og það var í meðferð
fullorðinna áður en SÁÁ tók til
starfa, að mati foreldranna. „Mun-
urinn er kannski sá, að við hvorki
viljum né getum sent börnin okkar
--------- á meðferðarheimili í út-
löndum, sem var þrauta-
lending fullorðinna fyrir
daga SÁÁ. Það þýðir
ekkert að loka augunum
og segja að ástandið sé
nú kannski ekki svo slæmt. Eigum
við að bíða þar til unglingamir
sökkva til botns? Hver verður þá
næstur? Vímuefnin spyija ekki um
stétt né stöðu. Menn verða að viður-
kenna mistökin sem fólust í því að
loka Tindum. Þá eru þeir menn að
meiri," segja Jórunn Magnúsdóttir
og Stefán H. Stefánsson.
Öll fjölskylda
fíkilsins þarf
meðferð