Morgunblaðið - 24.11.1996, Page 28

28 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRL Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKYNSAMLEG
SKATTHEIMTA
BEITING umhverfisskatta, eins
og þeirra, sem Guðmundur
Bjarnason umhverfisráðherra boð-
aði á Fiskiþingi að yrðu notaðir í
auknum mæli hér á landi, er skyn-
samleg. Umhverfisskattar eru að
því leyti betri en aðrir skattar að
um leið og þeir skila ríkissjóði tekj-
um, geta þeir beint neyzlu, athöfn-
um eða framleiðsluaðferðum til
umhverfisvænni vegar.
Umhverfisráðherra segir að ís-
lenzk stjórnvöld hyggist fara eftir
þeirri reglu, sem Ríó-ráðstefnan
samþykkti, að tillit sé tekið til um-
hverfiskostnaðar og hagrænum
stjórntækjum beitt með hliðsjón af
því að sá, sem mengar, skuli bera
kostnaðinn af menguninni. Það er
réttlátara gagnvart almennum
skattgreiðendum að leggja skatt á
þann, sem mengar mikið, en að
samfélagið beri kostnaðinn sem af
hlýst.
Umhverfisskattar gera fólki og
fyrirtækjum yfirleitt kleift að velja
Hver er
mestur?
VIÐ BÚUM í POPP-
menningarsamfélagi
og guðið er eingetið
alnet og hálfur veruleikinn flótti inní
sýndarveröld sjónvarps og fíknar; þ.e.
blekkingar. Semsagt, blekkingin er
einn helzti söluvarningur þessa has-
ars.
En í hverskonar þjóðfélagi búum
við? Er það gott þjóðfélag, meðalgott?
Eða slæmt? Við búum aðvísu í lýðræð-
isþjóðfélagi sem býður uppá þónokkra
samhjálp. Semsagt, lýðræðislegu vel-
ferðarríki. En er það ekki fyrirheitna
landið? Má vera. Þó mætti þetta vera
öðruvísi þjóðfélag fyrir minn smekk.
Afhveiju? Jú, vegna þess að helzta
einkenni þessa samfélags er hávaði
og taugatitringur. Þetta er því háv-
aðasamfélag. Og hvar er hávaðinn
mestur? Að sjálfsögðu í fjölmiðlunum.
Það er oftaren ekki sem þeir gera
mikið úr litlu og lítið úr engu. En
sjaldnast að þeir leggi sérstaka
áherzlu á raunveruleg verðmæti. Það
þurfa allir að vera í einhveijum stell-
ingum svoað þeir sjáist í þessu glam-
ursama þjóðfélagi pótemkintjaldanna.
Og hvernig eru þessar stellingar? Jú,
þær eru auðvitað stellingar markaðs-
þjóðfélagsins. Og þá er ekki að sökum
að spyija. Það er ekki einungis verið
að selja einhvem vaming, heldur er
oftaren ekki verið að selja fólk; oft
kjaftaska sem eru vitlausir í að selja
sig athyglisdjöflinum, en hafa svosem
ekkert að segja. Þeir sem mest ber á
í svona samfélagi er allskonar fólk
sem er á uppboði. Ef rithöfundar,
popparar eða stjómmálamenn þurfa
að minna á sig eru hverskonar uppá-
komur eða sjónarspil hin ákjósanleg-
ustu tækifæri, en hvorki verk þeirra
né verðmæti.
En dugar þetta eitthvað til lang-
frama? Það held ég ekki. Nú er jafn-
vel hið daglega auglýsingabrauð am-
eríkana um margra mánaða skeið,
Bob Dole, horfínn af sjónarsviðinu
inní þessa hávaðasömu þögn sem hef-
ur ævinlega síðasta orðið. Og það
verður ekki langt þangaðtil hann
verður með öllu gleymdur, jafnvel
þótt það hafí birzt af honum tvær til
þijár myndir daglega í sama blaðinu
og sjónvarpsrispur sem voru orðnar
einsog hver annar fjölmiðlakækur þar
vestra. En hvað þá um minni spá-
mennina hér heima? Hvað um öll séní-
in sem nú er verið að auglýsa einsog
kaffibakkelsi á bolludaginn?
Öruggasta ráðið til að ná athygli
um fleiri en eina leið. Þannig er t.d.
hægt að nota mengandi eldsneyti
og borga háan skatt, eða nota um-
hverfisvænna eldsneyti og borga
lægri skatt. Umhverfisskattar eru
sveigjanlegri og hagkvæmari kostur
en boð og bönn í umhverfismálum.
Áherzlu ber þó að leggja á að
umhverfisskattar komi í stað ann-
arra skatta og verði ekki til þess
að heildarskattbyrðin hækki. Þeir
mega heldur ekki verða hrein tekju-
lind opinberra aðila, í stað þess að
standa undir kostnaði við umhverf-
isvernd.
EVRÓPU-
MYNTIN
VRÓPUSAMBANDSRÍKIN
stefna markvisst að því að
taka upp sameiginlegan gjaldmiðil
eftir tvö ár. Hvert ríkið á fætur
eru gífuryrði. Allskyns
gífuryrði. Og því bólgn-
ari og innantómari, því
betra. Semsagt, við lif-
um í samfélagi innan-
tómra upphrópana; sbr.
bylur hæst í tómri
tunnu! Þeir sem tala af einhveiju
raunverulegu viti, þeir sem reyna að
halda í einhvem smekk eða miða
ræðu sína við raunveruleg verðmæti
hverfa inní þennan taugatitring eins-
og mý í vindgusti.
Svona samfélag er aðvísu ekki nýtt
af nálinni. Það hefur örlað á því áð-
ur. En nú er þessi hávaðatitringur
ekki lengur eitthvert tíst í einni og
einni hagamús einsog áður var. Nú
er þetta tíst einkennandi hávaði í sam-
félagi okkar. Og þeir eru margir
músíkantamir í þessari samfélagssin-
fóníu hávaðans. Aðvísu ekki eins
margir og ætla mætti miðað við háv-
aðann, því það er tiltölulega fámennur
hópur sem tekur þátt í þessum þjóð-
söng og heimtar sína athygli. Aðvísu
fólk úr flestum stéttum - og þá ekki-
sízt þeir sem eru í einhveiju listrænu
basli eða pólitískri andlitslyftingu.
Þetta fjallar semsagt um athygli. Jú,
en einnig völd. Og peninga. En fyrst-
ogsíðast um athygli, eða frægð sem
er engin frægð hér á hjara veraldar.
íslenzk frægð er einsog flugnasuð
við amarhreiður. En það er til fólk
sem fyllir tómið með þessu suði. Alls-
kyns fólk. Og það er bókstaflega að
æra samfélagið þótt það sé andsætt
öllum náttúrulögmálum að suð geti
orðið að einhverskonar þjóðfélagsböli.
Já, athyglissýki er þetta víst kall-
að. Mannjafnaðarpot. Og svo auðvitað
peningastreð - og mætti vel finna
afsökun fyrir því eins og ástandið er.
En það er bara ekki láglaunafólkið
sem stendur í þessu stríði. Það vinnur
sín störf í kyrrþey - einsog sá þögli
meirihluti - og horfír agndofa á at-
ganginn. Á sér önnur trúarbrögð en
spegilinn f baðherberginu sínu. Dreg-
ur sig í hlé - einsog flestir aðrir -
og undrast alla þessa tilvistarkreppu;
allt þetta framapot. Ætli það sé orðið
að einhverskonar smitsjúkdómi? Hver
veit?
Einu sinni dansaði öll Evrópa milli
borga í einhverskonar miðaldaæði.
Og afhveiju? Jú, vegna þess að einn
byijaði að dansa. Og þá þurftu auðvit-
að ýmsir aðrir að viðra sig. Þetta var
á þeim tímum að það var ekki hægt
að kenna fjölmiðlunum um dansæðið.
Það kom innanfrá, það kom úr mið-
aldatóminu sjálfu.
Og það var einsog þorstinn í Hel-
víti.
HELGI
spjall
öðru gerir nú ráðstafanir til þess
að uppfylla þau skilyrði, sem sett
eru fyrir þátttöku frá upphafi.
Umræður um áhrif sameiginlegs
gjaldmiðils á hagsmuni okkar Is-
lendinga hafa verið mjög takmark-
aðar. Þess vegna er það fagnaðar-
efni, að Íslandsbanki hf. og Lands-
nefnd Alþjóða verzlunarráðsins
hafa haft frumkvæði um það síð-
ustu daga að efna til kynningar-
funda um hinn sameiginlega
gjaldmiðil og áhrif hans.
Sigurður B. Stefánsson, fram-
kvæmdastjóri Verðbréfamarkaðar
íslandsbanka hf., flutti afar athygl-
isverða ræðu um þetta mál á aðal-
fundi Landsnefndar Alþjóða verzl-
unarráðsins í fyrradag. Hann sagði
m.a.: „Þegar við bætist að hagkerf-
ið sjálft er það minnsta í veröldinni
með sjálfstætt peningakerfi svo og
að útflutningstekjur eru í eðli sínu
nokkuð sveiflukenndar, er að mínu
áliti erfitt að finna nokkur haldbær
rök af hálfu jafn lítillar þjóðar og
Íslendinga fyrir því að reka alveg
sjálfstætt myntkerfi."
Þá benti Sigurður B. Stefánsson
á, að vextir af ríkisskuldabréfum
til langs tíma væru um þremur pró-
sentustigum hærri hér á landi en í
Þýzkalandi og bætti síðan við:
„Þriggja prósenta vaxtamunur gæti
hugsanlega lækkað í um eitt pró-
sent með þátttöku í myntkerfinu.
Innlendar skuldir hér nema nú um
650 milljörðum króna og tveggja
prósenta vaxtamunur svarar því til
um þrettán milljarða króna árlega.“
Þessar tölur svo og það augljósa
óhagræði og kostnaður, sem af því
er fyrir íslenzkt atvinnulíf að standa
fyrir utan sameiginlegan gjaldmiðil
ýtir á frekari umræður um þessa
hröðu þróun og viðbrögð okkar við
henni.
En nú er komið að Kompaníinu sem
ég skrifaði á sínum tíma uppúr sam-
tölum okkar Þórbergs. Þar er drepið
á þetta athyglisæði. Þórbergur sagð-
ist geta orðið landshöfðingi í gegnum-
klofsskautahlaupum. Semsagt, fræg-
ur í Suðursveit. Það hefði þó verið
betra en vera frægur að endemum.
Sumir vilja það heldur en vera ófræg-
ir með öllu.
Laugardaginn 6. des. 1958 segir
svo í Kompaníinu:
„Ég hef aldrei skilið, hvað menn
geta lagt á sig mikið af heimskulegu
erfiði til þess að ávinna sér veraldar-
upphefðir, sem þeim virðist ekki vera
nein lífsnauðsyn að ná. Venjulega
byija þeir með að komast yfír kven-
mann og þykjast hafa vaxið að mann-
dómi. Það er frumstæðasta ástriða
mannsins. Þetta eitt endist þeim þó
ekki til lengdar og þá fer þá að langa
eftir að safna auðæfum. Og þeir halda
áfram að safna og safna og aldrei
hafa þeir safnað svo miklu, að þeim
fmnist þeir hafí efni á að segja: Nú
er ég búinn að fá nóg. Þetta er eins
og helgar bækur lýsa þorstanum [
Helvíti. Og þeir geta lagt svo mikið
að sér til að reyna að fullnægja þess-
ari blekkingu í sjálfum sér, að þeir
eru orðnir úttauguð hrör langt fyrir
aldur fram. Peningagræðgi er mjög
slæm fyrir taugamar og hjartað og
æðakerfið, að ég tali nú ekki um fyr-
ir sálina. Aðrir leggja mikið kapp á
að geta sallað náungann í fótbolta,
sigrað hann í stangarstökki, kringlu-
kasti og glennt sig betur en hann í
þrístökki, sem ég held að sé auðvirði-
legasta stökk ( heimi. En samt verða
menn heimsfrægir fyrir það. Enn aðr-
ir sækjast eftir því að komast til
valda, verða dýrkaðir af fólkinu sem
alþingismenn, ráðherrar og annað
þvíumlíkt. Svo eru þeir sem keppa
eftir að verða frægir fyrir að skrifa
bækur, yrkja kvæði, herma eftir uppi
á leikpalli, möndla óperur. Allt stafar
þetta frá einu og því sama: einhverri
vöntun í manninum, einhveiju and-
legu tómi, sem er verið að strefa við
að fylla. En það skrítna við þetta er
það, að tómið fyllist aldrei. Og maður-
inn er í raun og veru jafntómur og
jafnvesæll að leiðarlokum sem í upp-
hafl leiðarinnar. Þetta er eitt af því
skrítna við lífið. Tómið verður aðeins
fyllt með því að losa sig við strefið
við að fylla tómið. Losa sig við per-
sónuleikann, sem ég er frægur fyrir
að hafa kallað svo, því að strefið á
rætur sínar í persónuleikanum. Hann
er hnútarnir í sálarlífinu. Þegar menn
hafa leyst hnútana, Ijóma þeir eins
og fagurt ljós.“
Sagði Þórbergur. M
UM ÞESSAR MUNDIR
stendur yfír í Lista-
safni íslands merkileg
sýning á vatnslita-
myndum eftir Ásgrím
Jónsson, einn af
helztu brautryðjend-
um íslenzkrar mynd-
listar. Ásgrímur Jónsson var einn af vin-
sælustu listmálurum síns tíma og er enn.
Nú þykja vatnslitamyndir hans ekki sízt
merkilegar enda meðferð vatnslita ein erf-
iðasta grein myndlistar.
I tengslum við sýninguna á vatnslita-
myndum Ásgríms hefur verið gefin út
myndarleg bók, sem gefur tilefni til að
rifja upp og minna á aðra bók, sem út
hefur komið um ævi Ásgríms. Hún var
skrifuð af Tómasi Guðmundssyni, skáldi,
og byggðist á samtölum þeirra tveggja.
Bók Tómasar er því merkilegt heimildarrit
um líf og starf Ásgríms, auk þess að vera
óvenjulega vel skrifuð, eins og vænta
mátti. í lokakafla bókar Tómasar segir
m.a. svo:
„Þó að ég hafi í barnæsku lifað mikið
í þjóðsögum og hulduheimum og sennilega
fest þá trúnað á margt það, er nú mundi
verða talið til hindurvitna, ætla ég það
fjarri sanni, að ég hafi verið að upplagi
hneigðari til hjátrúar en almennt gerist. A
hinn bóginn hefur mér alltaf þótt það frem-
ur bera vott um þröngsýni en víðtækan
skilning að hafna öllum fyrirbrigðum, sem
ekki verða auðveldlega mæld á kvarða
mannlegra vitsmuna og þekkingar. Það
skortir víst enn ekki svo lítið á, að heim-
spekin láti sig dreyma alla þá hluti, sem
rúmast í tilverunni.
Ég hef sjálfur aldrei orðið var við neitt
það, sem venjulega telst til reimleika, en
sitthvað, sem mér hefur þótt harla kynlegt
og athyglisvert, hefur allt að einu borið
fyrir mig. Þannig sá ég áður fyrr ýmsa
þá hluti í myrkri, sem ég kann engar skýr-
ingar á, og get ég látið nægja að tilfæra
um það tvö dæmi. Eitt sinn er ég var
háttaður og bjóst til að fara að sofa sá
ég krossmark eða „krúsifiks“ eins og hang-
andi í keðju. Horfði ég á þetta góða stund
og hefði varla getað séð það greinilegar
um hábjartan dag. Ekki lýsti verulega af
krossmarkinu, en samt var eins og einhver
kynjabirta léki um það í myrkrinu. Ég var
fulltíða maður, þegar þetta bar mér fyrir
sjónir, og ekki hafði ég af því neinn beyg,
enda laus við alla myrkfælni á þeim árum.
Seinna sá ég við sömu aðstæður all-
mörg hvalrif með fjarska einkennilegum
myndskurði, og þótti mér þau standa upp
við vegg í herberginu. Ég var glaðvak-
andi, þegar þetta kom fyrir, og gafst mér
nægur tími til að virða hvalrifin fyrir
mér. Ekki var neitt þarna inni, sem líklegt
var til að koma slíkum „sjónhverfingum“
af stað.
Þá kom það líka oft fyrir mig, eftir að
ég var búinn að slökkva í herbergi mínu,
að ég sá undarlega fleti í margskonar lit-
um, og lýsti af þeim. Þetta var ákaflega
fallegt og hafði fjarska þægileg áhrif.
Stundum stóðu þessar unaðslegu sýnir í
alllangan tíma, en aldrei hef ég orðið þeirra
var síðan ég veiktist.
Enn hefur það borið fyrir mig, að ég
sæi ljóslifandi landslag komið inn í stofuna
til mín, eftir að dimmt var orðið. Er mér
það minnistætt, að eitt sinn horfði ég glað-
vakandi á fallandi foss, eins raunverulegan
og væri hann úti í sjálfri náttúrunni. í
annað skipti sá ég inn í dalverpi með grænu
grasi, sem stóð mér svo lifandi fyrir sjón-
um, að ég gat virt mjög gaumgæfilega
fyrir mér hvert einstakt strá. Slíkum sýn-
um fylgdi mikill unaður og oft var ég að
hugleiða meðan á þeim stóð, hvað allt
væri þetta dásamlega raunverulegt. En
aldrei birtist mér slíkt landslag í stærra
fleti en svo, að ég sæi yfir það í einu án
þess að hreyfa mig. Þetta var m.ö.o. sú
sjónvídd, sem hentar málverki. Það fer
aldrei vel á því að taka þar til meðferðar
stærra svið en hægt er að sjá yfir í einu
lagi.
Ég var ekki ýkja berdreyminn fram eft-
ir aldri, en á síðari hluta ævinnar hefur
mig oft dreymt drauma, sem hafa veitt
mér vitneskju um óorðna hluti. En það eru
samt umfram allt aðrir draumar, sem mér
hafa fundizt merkilegir og sérstæðir, þó
að ég hafi látið ógert að ráða þá.
Oft hefur mig dreymt stórkostlegt og
skemmtilegt landslag, og þá einatt mjög
„yfirnáttúrulegt“. Slíkum draumum er þó
ógerningur að lýsa þar sem ekkert er til
samanburðar við þá í raunveruleikanum.
En sérstaklega er tindrandi litskrúð þess-
ara drauma alveg óviðjafnanlegt og á ég
um það margar minningar.
En það hefur líka borið við, að mig
hafi dreymt landslag, sem haft hefur á
mig næsta óhugnanleg áhrif. Þegar ég lá
í spönsku veikinni haustið 1918 sá ég í
ákafiega skýrri sýn kringlótt stöðuvatn,
þungt og kolsvart, sem mér fannst vera
niðri í einhveijum ferlegum risakatli eða
eldgíg og sá ekkert nema dimma bakk-
ana. Vatnið var alveg hreyfmgarlaust,
nema hvað einni og einni loftbólu skaut á
stangli upp á yfirborðið. Þessi sýn fékk
mér djúpstæðs hryllings og lá hún lengi á
mér eins og mara.
Landslag, sem ég hef þekkt áður, hefur
iðulega birzt mér í draumi, en venjulega
er það þá orðið mjög „stíliserað“. Það er
þá oft engu líkara en að draumarnir hafi
máð úr landslaginu allt það, sem ekki var
þar nauðsynlegt frá myndrænu sjónar-
miði. Þessir draumar eru mjög skemmti-
legir og hafá oft orðið mér góð uppbót á
tilveruna, en ekki get ég neitt sagt um
það, hvort þeir hafa verkað með beinum
hætti á skynjun mína gagnvart raunveru-
legu landslagi, því sjálfur er maður aldrei
dómbær á það.
Loks hefur mig öðru hveiju um langt
skeið dreymt draum, sem raunverulega er
ávallt einn og samur. Mér hefur þá þótt
sem ég kæmi gestur eftir langa útivist á
æskuheimili mitt og er þá allt, sem ég sé,
með sömu ummerkjum og í gamla daga.
En það, sem hefur gert mér þennan draum
sérstæðastan og haft hefur á mig dýpst
áhrif, er hin undursamlega ró og kyrrð,
sem hvílt hefur yfir öllu, svo að ég hef
aldrei skynjað jafn-djúpan og hugljúfan
frið, hvorki í vöku né svefni. Það gerist
ekki neitt, en allt í þessum draumi er ei-
líft og heillandi.
Og nú er víst senn komið á leiðarenda.
Það er líka orðið æði-langt síðan ég hélt
að heiman, en ferðin hefur verið fróðleg
og skemmtileg, og ég hef ekki yfir neinu
að kvarta. Samferðamennimir hafa sýnt
mér mikla vináttu og góðvild, og þeir hafa
ekki látið mig gjalda þess, að ég læt eftir
mig færra og smærra en ég hefði kosið.
Ég mundi vitanlega taka því með þökkum
að mega enn auka þar einhveiju við, og
það er ekki sársaukalaust að skilja við
sumar myndimar sínar ófullgerðar. En
annars er mér ekkert að vanbúnaði. Ég
hef þá trú, að draumurinn minn rætist,
og þá verður vissulega gott að koma heim
NIÐURSTAÐA
rannsóknar á kunn-
áttu íslenzkra
grunnskólanem-
enda í raungreinum
í samanburði við
jafnaldra þeirra
víða um heim veld-
ur vemlegum áhyggjum. Gera má ráð fyr-
ir, að miklar umræður eigi eftir að verða
um þær og kröfur um stórfelldar umbætur
í skólakerfinu. Hingað til hefur fólk al-
mennt verið þeirrar skoðunar, að skóla-
kerfið hér væri býsna gott. Því fer fjarri,
ef marka má þessar niðurstöður. Með
rannsóknum, sem þessum fáum við tæki-
færi til að meta stöðu okkar á grundvelli
alþjóðlegra mælikvarða og þá kemur í ljós,
að ekki er allt, sem sýnist
í Morgunblaðinu í dag, laugardag, birt-
ist athyglisvert viðtal við stærðfræðikenn-
ara í Flensborgarskóla. Raunar má hann
ekki kalla sig kennara heldur telst hann
I
til sín aftur.“
Að halda
aftur af
þeim dug-
legu
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 23. nóvember
vera leiðbeinandi, þar sem hann hefur
ekki próf í uppeldis- og kennslufræði frá
Háskóla íslands. Hér er um að ræða Áskel
Harðarson, doktor í stærðfræði frá
CalTech háskólanum í Kaliforníu. Við hann
var rætt vegna þess, að Morgunblaðið
hafði spurnir af því, að Áskell Harðarson
hefði nánast staðið fyrir byltingu í stærð-
fræðikennslu í Flensborgarskóla. í hópi
fimm ungmenna, sem send voru í Eystra-
saltskeppni framhaldsskólanemenda í
stærðfræði, voru þrír nemendur Áskels.
Að auki hafa nemendur hans notið vel-
gengni í háskólanámi í stærðfræði og verk-
fræði og öðrum raunvísindum.
_ í samtali þessu segir Áskell Harðarson:
„í CalTech var hugsunarhátturinn sá að
hvetja nemendur til dáða, það mátti aldrei
gera neitt annað en það, sem hvetti nem-
endur og nemendur lærðu af. Jú, það tel
ég að ætti að vera almennt viðhorf kenn-
ara til starfsins, en hér ríkir yfirleitt miklu
frekar sá hugsunarháttur, sem ég kalla
„bremsukerfíð“, að bremsa nemendur af.
Það byijar í grunnskóla. Þar fá nemendur
stoppmerki í bækurnar sínar og síðan er
haldið aftur af þeim og ef þeir eru með
vesen þá fá þeir meira af sams konar
dæmum eða þá að það eru teknar af þeim
bækurnar og áhuginn drepinn. Geta nem-
endanna er auðvitað mismunandi og hér-
lendis eru hinir duglegu látnir sitja á hak-
anum. Þetta er ekki eins og í íþróttum,
þar sem er hugsað um að ná árangri og
þeim er hampað, sem standa sig vel, held-
ur er reynt að halda aftur af þeim duglegu
af vinnusparnaðarástæðum. Það getur
verið mikil vinna að hafa áhugasama nem-
endur. Öll þessi svokallaða sérkennsla er
svo miðuð við slökustu nemendurna. Þeir
krakkar, sem ekki gera þá vinnu, sem
ætlast er til eins og hinir fá sérstaka
meðferð en hinir duglegu og áhugasömu
eru á bannlista. Svona mundi engum detta
í hug að ná árangri í íþróttum."
Umsögn Áskels Harðarsonar um starfs-
val kennara er líka umhugsunarefni. Hann
segir: „Fólk velur sig fram hjá öguðum
vinnubrögðum og námskröfum með því
að fara auðveldar leiðir í gegnum fram-
haldsskólann og síðan heldur það gjaman
áfram í Kennaraháskólann eða þá það fer
í gegnum félagsvísindadeild til þess að
verða kennari í hvaða grein, sem er í fram-
haldsskólunum. Það er staðreynd að þessi
krafa um uppeldis- og kennslufræði fýrir
kennara í framhaldsskólum hrekur marga
frá kennslu og af landi brott. Þeir sem
standa sig vel í stærðfræði og eðlisfræði
- ég þekki ekki til í öðrum greinum -
þeir fara gjarnan til Bandaríkjanna og
læra en svo eiga þeir ekki afturkvæmt
hingað heim nema þeir komist að við há-
skólann. Annars eiga þeir um tvennt að
velja: að fara í félagsvísindadeild Háskól-
ans og taka uppeldis- og kennslufræði eða
þá að starfa sem leiðbeinendur. Ég held,
að það hafí örfáir stærðfræðikennarar tek-
ið uppeldis- og kennslufræði í háskólan-
um.“
Um eigin kennsluaðferðir segir Áskell
Harðarson: „Ég vil taka það fram, að ég
hef ekki sagt, að ég hafí afrekað neitt
sérstakt. Ég svara bara eins og þú spyrð,
en ég kenni, set fyrir, hef skiladæmi og
próf reglulega og reyni að fá fólk til að
vinna. Það er yfirleitt þannig, að ef fólk
kynnist smá vinnuaga þá fer því að líka
hann vel. Þetta byggist á því að halda
stöðugt áfram og nota hveija kennslustund
vel. Það eru engar ódýrar leiðir, það eru
ekki til nein „trikk“. Eg held, að það sé
ekki neitt meira í þessu hjá mér en þetta
sem ég kalla heiðarleg, gamaldags vinnu-
brögð.“
Það er áreiðanlega mikið til í því, sem
sumir halda fram, að það sé búið að drepa
niður jákvæðan starfsanda hjá kennurum
almennt með lágum launum og lélegum
aðbúnaði, ekki í skólabyggingum, heldur
í kennslugögnum og annarri aðstöðu til
kennslu. Þannig segir Halldór Þórðarson,
kennari í stærðfræði og eðlisfræði í sam-
tali við Morgunblaðið í dag, laugardag:
„Ég er búinn að kenna eðlisfræði í tuttugu
Morgunblaðið/Golli
VIÐ REYKJAVIKURTJORN
ár og á þeim tíma hafa mjög litlar breyting-
ar orðið á námsbókum. Námsgagnastofn-
un er í ijársvelti og getur ekki endurnýjað
þær. Fátækt skólanna veldur því, að fram-
boð á tækjum til kennslunnar er líka sára-
lítið. Ég fékk nýjan bækling frá Náms-
gagnastofnun í vor með lista yfir kennslu-
tæki frá bandarísku fyrirtæki en þau eru
öll svo dýr, að ég sé ekki fram á, að skól-
inn hafí möguleika á að kaupa nema eitt-
hvað brot af þeim. Tækin, sem við notum
voru til í skólanum, þegar ég hóf kennslu.
Eðlisfræðin er kennd í almennri kennslu-
stofu og það þarf að taka tækin fram úr
geymslu fyrir hvem tíma. Við eigum sex-
tán tölvur, sem er of lítið en komum ekki
nema ellefu fyrir í einu vegna plássleysis.
Það dugar ekki til þess að örva nemendur
að tala við þá og sýna þeim bækur. Þeir
þurfa að geta komizt í snertingu við efnið
og fá að spreyta sig sjálfir. Við þurfum
peninga til þess.“
Þetta er hörmuleg lýsing, svo að ekki
SOVÉTMENN
urðu á undan
Bandaríkjamönn-
um til þess að senda
gervihnött á loft.
Það afrek Sovét-
manna kom eins og reiðarslag yfír Banda-
ríkjamenn. í kjölfar þess hófust gífurlegar
umræður þar í landi um ástand kennslu í
raungreinum og samanburður var gerður
á kennslu vestan hafs og í einræðisríkjum
kommúnismans. Niðurstaðan var sú, að
Bandaríkjamenn hefðu dregizt langt aftur
úr kommúnistaríkjunum í þessum efnum.
Þá gerðist tvennt: annars vegar setti
John F. Kennedy, þáverandi forseti Banda-
ríkjanna, þjóðinni það markmið, að hún
skyldi verða fyrst til þess að komast til
tunglsins. Hins vegar hófst víðtæk vakning
I bandaríska skólakerfinu til að rétta við
og endurreisa kennslu í raungreinum.
Samanburðarskýrslan, sem kynnt var
fyrir nokkrum dögum um stöðu raun-
greinakennslunnar hér þarf að verða okk-
sé meira sagt.
Þegar
Spútnik fór
áloft
ur íslendingum sams konar hvatning til
dáða og Spútnik varð Bandaríkjamönnum
á sínum tíma. Hér þurfa að hefjast víðtæk-
ar og almennar umræður um, hvernig við
skuli bregðast. Þær þurfa að fara fram í
skólunum sjálfum og á meðal kennara.
Þær þurfa að fara fram á Alþingi og í
sveitarstjómum. Þær þurfa að fara fram
í ijölmiðlum og á meðal almennings.
Yfirvöld skólamála þurfa að kalla menn
á borð við Áskel Harðarson og Jón Haf-
stein Jónsson, fyrrverandi menntaskóla-
kennara sem skrifað hefur greinar hér í
Morgunblaðið um þessi mál, til ráðuneytis
um hvemig við skuli bregðast. í grein sem
Jón Hafsteinn skrifaði hér í blaðið 25. júlí
á síðasta ári sagði hann m.a.:„Ég er hins
vegar þeirrar skoðunar, að þrátt fyrir
ágalla kennara sé eðli greinarinnar með
þeim hætti, að árangurinn hljóti að vera
lélegur hjá mörgum. Vegna mikilvægi
samhengisins í stærðfræðinámi hlýtur ár-
angurinn að vera ömurlegur, ef ástundun
er stopul og það er hún hjá mörgum m.a.
vegna nútímaviðhorfa til aga og uppeldis-
mála. Þá má einnig nefna, að stærðfræðin
gerir meiri kröfur en aðrar greinar um
abstrakt hugsun og táknmálsnotkun, eink-
um, þegar ofar kemur í skólakerfið. Þá
fer að reyna á eiginleika, sem niarga,
annars vel gefna nemendur virðist skorta.“
Hér eiga engar „heilagar kýr“ að standa
í vegi. Ummæli Askels Harðarsonar um
réttindanám í uppeldis- og kennslufræðum
vekja athygli. Hvers vegna þarf kennari,
sem náð hefur frábærum árangri í kennslu
og hefur þar að auki doktorspróf í stærð-
fræði, að sækja árlega um leyfi til þess
að halda áfram kennslu vegna þess að
hann hefur ekki próf í uppeldis- og
kennslufræði?!
Það er rétt, sem Björn Bjarnason,
menntamálaráðherra, segir í samtali við
Morgunblaðið í dag, laugardag: „í ljósi
mikilvægis undirstöðuþekkingar í þessum
námsgreinum fyrir framtíðarnám nem-
enda, hlut þeirra í vísindum og tækni og
mikilvægi þekkingar í raungreinum fyrir
samkeppnisstöðu þjóðanna eru niðurstöð-
urnar alvarleg tíðindi fyrir íslendinga.“
„Hvers vegria
þarf kennari, sem
náð hefur frábær-
um árangri í
kennslu og hefur
þar að auki dokt-
orspróf í stærð-
fræði að sækja
árlega um leyfi til
þess að halda
áfram kennslu
vegna þess að
hann hefur ekki
próf í uppeldis- og
kennslufræði?!“