Morgunblaðið - 24.11.1996, Qupperneq 30

30 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
BJÖRK Valsdóttir og Magnús Leópoldsson. Tuttugu ár eru liðin
frá atburðunum örlagaríku sem gerðust 1976. Samt lifa þau enn
í skugga þeirra.
Saklaus
í klóm
réttvísinnar
Klukkan sex að morgni þann 26. janúar
árið 1976 sótti rannsóknarlögreglan Magnús
Leópoldsson á heimili hans og hafði á brott
með sér. Magnús hafði aldrei komist í kast
við lögin. Hann var fluttur í Síðumúlafang-
elsi og hnepptur í gæsluvarðhald, sakaður
um að hafa myrt Geirfinn Einarsson. Eftir
hálfan annan mánuð kvaðst rannsóknardóm-
ari í málinu vera viss um sakleysi hans.
Samt var hann hafður í haldi í tvo mánuði
til viðbótar. Magnús hefur í tvo áratugi þag-
að um þessa erfíðu daga en segir nú sögu
sína í bókinni Saklaus í klóm réttvísinnar
eftir Jónas Jónasson sem Vaka-Helgafell
gefur út.
MORGUNBLAÐIÐ birtir
hér nokkur kaflabrot úr
upphafi hennar með
leyfi útgefanda.
Óboðnir menn í svefnherbergi
Bókin Saklaus í klóm réttvísinnar
hefst á*því að ómerktum lögreglu-
bíl með þremur óeinkennisklæddum
lögreglumönnum er ekið í Kópavog
að íbúðarblokk. Mennirnir hringja
dyrabjöllu hjá hjónunum ungu,
Magnúsi Leópoldssyni, 26 ára fram-
kvæmdastjóra veitingahússins
Klúbbsins og Björk Valsdóttur 28
ára og tveimur dætrum, Valdísi níu
ára og Maríu sex ára. Eldri dóttirin
opnar fyrir lögregluþjónunum:
„Valdís vekur foreldra sína og
segir angistarfull að það séu menn
frammi að spyija eftir pabba og
móðir hennar rís upp úr rúminu og
fer fram að athuga hvað sé á seyði,
en mennirnir þrír biðu ekki eftir
boði um að ganga í bæinn, þeir eru
þegar komnir inn í forstofuna og
standa sem þvergirðing þegar Björk
kemur fram. Þegar hún sér að þeir
ætla ekki að hverfa á brott snýr
hún við og fer aftur inn í svefnher-
bergið og ætlar að loka dyrunum
svo hún geti talað í einrúmi við
mann sinn, en mennirnir ganga
óboðnir inn í svefnherbergið og
standa við hjónarúmið þegar Magn-
ús byijar að rumska til rænu. Hann
veit ekki hvaðan á sig stendur veðr-
~ ið, horfir ringlaður í kringum sig
og lítur svo spurnaraugum á konu
sína. Hún vill að mennirnir fari út
úr svefnherberginu svo að hún geti
talað við Magnús. Hann hlýtur að
hafa einfalda skýringu á þessu til-
tæki mannanna að vaða svona
óboðnir inn í það állra helgasta í
húsi manna.
Talsmaður þremenninganna seg-
ir Magnúsi að þeir séu frá rann-
sóknarlögreglunni og hann eigi að
koma með þeim. Magnús spyr
•hvaða nauðir reki þá til að koma
endilega á þessum tíma, en þeir
svara að hann eigi að vita það, líta
á Björk og síðan á Magnús aftur
og segja að hann komi nú engum
skilaboðum til konu sinnar, þeir
muni ekki láta hann einan úr þessu.
Þegar allt þetta er að gerast
hvarflar ekki að hjónunum að spyija
mennina hvort þeir hafi handtöku-
heimild sem þeir munu hafa haft
en sýna samt ekki.
Magnús er nú sestur á rúmstokk-
inn og byijaður að klæða sig. Hann
virðist rólegur á yfírborðinu, sendir
mönnunum engar óþægilegar at-
hugasemdir um yfirgang og röskun
á heimilisfriði, en loftið titrar af
- > óróleika, maður og kona fínna að
hér, á þeirra eigin heimili, ráða þau
engu um atburðarás.“
Er pabbi bófi?
„Björk fer fram og inn í herbergi
Valdísar, hún ætlar að reyna að róa
barnið sem í ótta sínum og undrun
spyr mömmu hvort hann pabbi sé
bófi. Björk tekur andköf, strýkur
henni um vanga og faðmar að sér
og segir að pabbi sé það ekki, seg-
ir litlu stúlkunni að hafa engar
áhyggjur allt verði í lagi, svona,
svona, allt verður í lagi, fer síðan
fram í eldhús, en um leið kemur
einn lögreglumannanna þangað inn,
stendur í dyrunum og fylgist þegj-
s andi með henni. ...
Björk verður allt í einu yfirkomin
af þreytu eftir þessa stuttu vöku,
þessa örlagaríku morgunstund á
heimili sínu. Hún sest á eldhúsbekk-
inn, hallar sér fram á borðið og allt
í einu fær hún óviðráðanlegan ekka
sem ætlar að rífa hana á hol. Lög-
reglumaðurinn horfir þegjandi á
þessa ungu fallegu konu sem ailt í
einu er orðin svona uppburðarlítil
og hann finnur snöggvast til samúð-
ar með henni, hann klappar henni
laust á herðar og segir: „Nú verður
þú að standa þig og passa börnin
þín.“ Svo hlustar maður valdsins á
ekkasog konunnar ungu.“
Slagbrandar dregnir fyrir
Lögreglumennirnir leiða Magnús
á brott og hverfa með hann út í
morguninn. Á leiðinni heyrir fang-
inn samtöl í talstöðinni og lítur út
fyrir að verið sé að aka með fleiri
handtekna menn til sama staðar
og ríði á að koma þangað ekki allir
á sama tíma. Magnús veit ekki á
hvaða leið þeir eru, hann er skelf-
ingu lostinn, honum er varla svarað
og láta lögreglumennirnir eins og
hann eigi að vita af hveiju hann
hefur verið tekinn höndum. Áfanga-
staður mannanna fjögurra í
ómerkta lögreglubílnum er Síðu-
múlafangelsi.
„Magnús Leópoldsson stendur í
fyrsta skipti í fordyri fangelsis og
fær strax mjög sterka tilfinningu
fyrir því að þeir sem þar ráða séu
sérlegir handhafar hins nýja valds
yfir lífi hans og leið. Hann skynjar
mjög óþægilega að það er litið nið-
ur á hann, sú tilfinning fæddist
strax um morguninn þegar hann
opnaði augun á lögreglumennina
sem stóðu við rúm hans, og sú til-
finning magnast þarna í móttöku-
herberginu þegar hann snýr við
vösum sínum til að sýna að hann
hefur eiginlega ekkert að tíunda.
En þeirtaka af honum armbandsúr-
ið; það er tákn til hans um það að
hér inni eigi menn engan rétt á tím-
anum. Þeir láta þess þó getið að
úrið fái hann aftur. Þegar honum
er skipað úr grænu nælonúlpunni
og jakkanum, látinn taka af sér
beltið og loks sagt að fara úr skón-
um, fínnst honum verulega versna
hagur sinn. Jakkalaus maður á
sokkaleistunum fyrir framan karl-
menn í skóm missir talsvert af reisn
sinni. Honum er skipað að fylgja
þeim inn á gang, og snöggvast
fínnst honum hann vera leikari í
tragi-kómískri bíómynd. Hann er
óhjákvæmilega lágvaxnari svona á
sokkaleistunum en verðirnir. Hon-
um er vísað í gegnum sterklegt
rimlahlið og inn á gang. Hann geng-
ur hljóðlaust við hliðina á mönnum;
skóhljóð þeirra bergmála um gang-
inn um leið og þeir leiða hann að
klefa ellefu sem er fyrir miðjum
gangi. Innar á ganginum standa
fangaverðir vopnaðir kylfum sem
þeir halda báðum höndum fyrir
framan sig. Enn fæðist með Magn-
úsi sú hugsun að hann sé að horfa
á bíómynd án þess að hafa keypt
sig inn og kylfumennirnir séu auka-
leikarar. Þeir standa alveg kyrrir,
þögulir og fjarlægir, en samt svo
afskaplega nærri.
Það þarf töluverðar tilfæringar
til að opna dyr að þessum klefa og
voldug hurðin minnir Magnús helst
á hurð fyrir frystiklefa. Honum óar
við að fara þarna inn en hann á
enga undankomuleið. Hið öfluga
vald sem þennan morgun hefur tek-
ið við stjórn á lífi hans er máttugra
en öll skynsemi og handhafar þessa
valds hafa marga í þjónustu sinni.
Magnús heldur ósjálfrátt niðri í
sér andanum þegar dyrnar opnast
og honum er skipað án orða að
fara inn. Hann stígur skólausum
skrefum inn í klefann, honum fylgja
þau orð að það verði talað við hann,
svo er skellt í lás og siagbrandar
tveir dregnir fyrir að utanverðu."
Þar sem ekki sér mun
dags og nætur
Líf manns sem settur er í gæslu-
varðhald tekur algjörum umskipt-
um. Honum er kippt út úr samfélag-
inu. Gæsluvarðhaldsfangar fá ekki
að hitta ættingja eða vini, aðeins
lögmann sinn og þá undir eftirliti.
Þeim er óheimilt að lesa blöð og
bækur. í þröngum klefa sem er loft-
laus, án glugga og ekki sér mun
dags og nætur. Þeir hafa aðeins
sjálfa sig. í klefanum ræður Magn-
ús því einu hvort hann hefur kveikt
eða slökkt og svo er þarna bjalla
sem hann getur hringt til að fá að
fara á salerni. Annað er ekki í hans
valdi:
„Magnús vonar að dyrnar opnist
á hverri sekúndu og hann verði
leiddur út í frelsið. Orðið frelsi hef-
ur allt í einu fengið alveg nýja og
hyldjúpa merkingu í huga hans. Það
hefur tíminn líka þegar maður get-
ur ekki séð hvað klukkan er. Magn-
ús dregur djúpt andann og gengur
að rúminu og sest. Hann reynir að
halda ró sinni, en það er skelfilegt
hvað það er óþægilegt að vera svona
lokaður inni og vita ekki hvenær
verður opnað aftur. Hann leggst á
þetta andstyggðar rúm til að bíða
eftir því að verða sóttur. Þeir höfðu
sagt að það yrði talað við hann og
þeir tala ekki við hann í gegnum
vegginn.
Hann lokar augunum og finnur
allt í einu að þarna inni hafa menn
nógan tíma. Það er ekkert útvarp
eða sjónvarp í klefanum, ekkert sem
truflar. Hann er eins og persóna í
vísindaskáldsögu, hann heyrir með
öllum líkamanum og er viss um að
hann gæti heyrt flugu anda, en í
þessari einangrun er ekki einu sinni
húsfluga. Hann heyrir alls konar
umgangshljóð frammi, mannamál
án þess að greina orð, dyr opnast
og lokast. Það virðist nóg að gera
á stóru fangaheimili.
Magnús reynir að búa sér til
skýringu á þessu ástandi. Hann
veítir því fyrir sér hvort það geti
verið að hann hafi ekið utan í bíl
kvöldið áður án þess að taka eftir
því. Hann og Björk fóru út að keyra.
Hann man ekkert skraphljóð, ekki
neina óvenjulega nálægð annars
bíls.“
Hvað gat saklaus maður
óttast?
Hann dottar og þegar hann
rumskar á ný er hann stund að
átta sig á umhverfínu og spyr sig
hvort það sé morgunn eða kvöld
því að úrið tóku þeir af honum: „í
klukkulausri veröld verður tíminn
allt í einu gríðarlega þýðingarmik-
ill. Ég lá drjúga stund og spáði í
tímann en hafði enga viðmiðun, sá
engan mun dags eða nætur, hafði
ekkert útvarp sem segir svo oft til
um hvað tímanum líður. Ég lagði
aftur augun og fann að óttinn var
byijaður að setjast að mér aftur
og auka hjartsláttinn. Ótti við hvað?
Hvað gat saklaus maður óttast? Ég
bý ekki í landi þar sem óttinn er
vopn þeirra sem ríkjum ráða og
saídausir menn hverfa sporlaust í
nóttinni.
Ég reyndi að anda hægt og ró-
lega, reyndi að slaka á í herðunum,
lagði handleggina niður með síðun-
um og byijaði að hugsa sjálfan mig
í slökun. Þá heyrði ég að slagbrand-
ar voru teknir frá hurðinni, það
small stál við stál og dyrnar opnuð-
ust. Fangavörðurinn sem kom inn
sagði mér þurrlega að koma fram.
Ég reis á fætur. Loksins! Auðvitað
hlaut þetta að taka enda! Nú mundu
þeir biðja mig afsökunar, afhenda
mér úrið mitt og skóna mína og
ég gæti aftur staðið jafnfætis á
meðal manna og vitað hvað klukkan
var.
Ég gekk út úr klefanum og sá
að fangaverðirnir stóðu enn á gang-
inum og héldu um kylfur sínar.
Kannski var þetta alltaf svona, ekki
hafði ég neina reynslu af fangelsum
og vissi ekki hvernig menn gættu
fanga hér á íslandi. En ég gat ekki
að því gert að hugsa um hurðirnar
fyrir klefunum, þær voru svo sterk-
legar að þær mundu standast árás
nauts. Hvers vegna voru þá þessir
menn við einhveiju búnir vopnaðir
svörtum kylfum og stóðu svona
hreyfingariausir og ógnandi?"
Klefinn vopn yfirvalda
Farið er með Magnús til yfir-
heyrslu þar sem honum er tjáð að
hann sé grunaður um að vera vald-
ur að hvarfi Geirfinns Einarssonar
og honum sé best að játa vafninga-
laust.
„Mér brá verulega þegar þeir
sögðu mér hvers vegna ég væri
handtekinn. Það hafði ekki hvarflað
að mér að handtaka mín væri á
nokkurn hátt tengd máli Geirfinns
þó að ég hefði auðvitað heyrt ýms-
ar furðulegar sögusagnir um hvarf
hans. Mér fannst bara ótrúlegt að
allur þessi kjaftagangur undan-
farna mánuði væri raunverulega
búinn að koma mér í fangelsið í
Síðumúla. Ég maldaði í móinn og
sagðist enga vitneskju hafa um
hvarf Geirfinns, ég þekkti hann
ekkert og vissi ekki til að ég hefði
nokkurn tíma séð hann. Ég sagðist
þegar hafa verið yfirheyrður út af
þessu máli, það hefði lögreglan í
Keflavik gert fyrir nokkru og auð-
vitað ekkert óeðlilegt komið í ljós.
Þessi yfírheyrsla nú væri því út í
hött.
í huga mér voru þeir sannarlega
á kolvitlausu róli, en þeir höfðu
engan áhuga á því sem ég var að
segja og skipuðu að farið yrði með
mig aftur í klefann.
„Lokið hann inni,“ sagði einn
þeirra og svo sannarlega var hótun
í því. Klefinn varð allt í einu þeirra
vopn og raunar allt Síðumúlafang-
elsið. Það var líka notað þannig."
Verður að vera
samvinnuþýður
Það var ekki aðeins að lögreglan
reyndi að fá Magnús til að játa,
fangaverðir í Síðumúlafangelsi
lögðu sitt lóð á þær vogarskálar.
Fyrsta kvöld Magnúsar í klefanum
kom einn þeirra í heimsókn, Gunnar
Marinósson, aðstoðaryfirfanga-
vörður: „Hann reyndi að tala við
mig á allt öðrum nótum en áður
hafði verið gert í fangelsinu, tónn-
inn var þægilegur og þetta var eins
og rabb manna sem hittast á förn-
um vegi. Hann byijaði á að útskýra
fyrir mér að ég næði meiri árangri