Morgunblaðið - 01.12.1996, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
EITUR-
BÖRNIN
Fíkniefnavandi unglinga hefur veríð
nokkuð til umræðu á því árí sem senn er
liðið. A nokkrum árum hefur neyslan færst
niður í aldrí, án þess að við fáum við neitt
ráðið. Ragnhildur Sverrisdóttir sendi
nýlega frá sér bókina „Dansað við
dauðann,“ þar sem fínna má ómetanlega
fræðslu um fíkn, efni og vanda unglinga
og Súsanna Svavarsdóttir ræðir við hana
um orsakir, afleiðingar og ábyrgð.
að unglingarnir sem ég talaði við,
þekktu hann allir. Hann var mjög
vinsæll. Krakkarnir töluðu um
hvað foreldrar hans væru sterk
að geta talað um hann. Og ég er
sannfærð um að þau hafa líka
bjargað mörgum unglingum með
því. Dauði hans var alger vendi-
punktur í umræðunni og það
hættu mjög margir krakkar í
Kvennaskólanum neyslu, eftir að
hann dó. Miðað við frásagnir, virt-
ist þeirra neysla hafa verið alveg
jafn alvarleg og hans. Annars veit
ég ekki hvenær hægt er að segja
að neysla sé „alvarleg“ hjá þessum
krökkum og hvenær ekki.
Hugmyndin um að bókin yrði
tileinkuð honum kom eftir á, vegna
þess að það var sama við hvern
ég talaði, hann kom aftur og aft-
ur. Allir höfðu hitt hann, heyrt af
honum sögur, eða verið í partíi
gangi ekki að reykja hass eða fara
á fyllirí þrisvar sinnum í viku, en
er verið að tala um þá sem eru
meðferðarmatur? Ég get ekki að
því gert að mér finnst þrettán ára
barn sem reykir hass eða drekkur
áfengi þrisvar sinnum í mánuði
vera í vanda statt. Og það skiptir
engu máli hvort þeir eru fimmtíu
eða tvö hundruð, vandinn er alveg
jafn stór.
Fiktið er vandamál og vímu-
efnaneysla fylgir gjarnan drykkju.
Neyslan byijar þegar krakkarnir
eru búnir að velja á milli þess að
drekka eða drekka ekki. Ef þeir
drekka er svo einfalt að fara yfir
í önnur efni.
Ég man eftir því þegar þótti
allt í lagi að byija að neyta áfeng-
is átján ára og þá voru ekki önnur
efni til. Nú eru mörkin komin nið-
ur í þrettán til fjórtán ára.
Og maður heyrir foreldra barn-
anna leggja blessun sína yfir það.
Þau lýsa því yfir að þetta sé allt
í lagi, barnið þeirra drekki bara
bjór.
En þetta þýðir að barnið er
búið að fá grænt ljós á neyslu.
Þetta snýst ekki um tegundir.
Þetta umburðarlyndi gagnvart
drykkju er búið að hleypa öllu í
óefni.“
með vini hans. Hann er orðinn
goðsögn. En á jákvæðan hátt, því
krökkunum fannst reynsla hans
ekki til eftirbreytni. Og ég held
að þar eigi foreldrar hans stóran
hlut að máli, því þau hafa unnið
þetta sem forvarnarstarf."
Neysla hefur færst niður í
þrettán ára á örfáum árum
En hversu útbreidd er vímu-
efnaneysla 13-18 ára krakka?
„Það er stundum verið að rífast
um hversu margir séu ofurseldir.
Sumir segja 200, aðrir 50. Mér
fínnst mjög merkilegt ef ég hef
hitt tíu prósent af þeim sem eru
ofurseldir.
Er fjórtán ára unglingur sem
reykir hass þrisvar sinnum í viku
ofurseldur? Éða, er sá sem reykir
þrisvar sinnum í mánuði ofurseld-
ur? Allir eru sammála um að það
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Bjórkippan og bíllyklarnir
„Það eru lög í landinu, sem
banna að unglingar undir 20 ára
aldri neyti áfengis, en foreldrum
finnst allt í lagi að rétta barninu
sínu bjórkippu. Hvers vegna rétta
þeir barninu ekki líka bíllyklana?
Fullorðið fólk ræður ekki neitt
við vímu. Óharðnaðir unglingar
enn síður. Þessir krakkar þekkja
ekki hömlurnar og geta engan
veginn bremsað sig af. Þau kunna
ekki að setja sér mörk - og fara
óhugnanlega hratt niður, eftir að
þau hefja neyslu. Þegar þau eru
byijuð að drekka, eru þau oft líka
farin að reykja og þá er ekkert
mál að reykja hass. Þetta helst
allt í hendur."
í „Dansað við dauðann" eru
nokkuð ítarleg viðtöl við þijá
17-18 ára unglinga sem hafa
gengið í gegnum það sem þau öll
kalla „helvíti“ frá 13 ára aldri. Sex
krakkar taka þátt í hringborðsum-
ræðum, tveir nánir vinir Orra
Steins segja sína sögu og saga
hans er í bókinni. Tólf ungmenni,
sem koma úr svo ólíkum áttum
og eiga svo ólíkan bakgrunn að
það er deginum ljósara að eitrið
leggst ekki á tegundir af fólki.
„Það eina sem þau eiga sam-
eiginlegt, er að þau eru óharðnað-
ir krakkar," segir Ragnhildur. „En
fullorðinsheimurinn hefur færst
svo hratt niður í þennan aldur, í
klæðaburði og öllu. Og, því miður,
þessi neikvæði þáttur sem þau
ráða ekki við.“
Það er sagt að börnin læri það
sem fyrir þeim er haft. Og maður
spyr sig oft hvernig börn eigi að
átta sig á því að það sé hættulegt
að reykja og drekka þegar þau
horfa á foreldra sína gera það.
„Við vorum að tala um lög í
landinu. Krakkarnir vita að það
er bannað að selja og veita ungl-
ingum undir 20 ára aldri áfengi.
Þau vita að það gilda ekki sömu
reglur fyrir þau og fullorðna. Það
kemur fram í hringborðsumræðum
ungmennanna sex. Þau gera sér
grein fyrir því að foreldrarnir hafi
til dæmis byijað reykingar á tíma
sem ekki voru til miklar
upplýsingar um skaðsemi
reykinga. í dag eru þær
upplýsingar miklar og ná-
kvæmar. Krakkarnir eiga
mjög greiðan aðgang að
þeim.“
En hver er ástæðan fyrir
því að neysla áfengis og
fíkniefna hefur færst svona
hratt niður í aldri?
„Ég held að foreldrar séu
mjög oft með samviskubit.
Þeir vinna of mikið, reykja
sjálfir, drekka, vegna þess
að þeir þurfa að vinda ofan
af sér eftir streituna og
álagið. Þeir láta bömin
stilla sér upp við vegg
vegna eigin neyslu. Það er
að segja, börnin komast
upp með að benda á neyslu
foreldranna þegar þeir síð-
amefndu reyna að tala um
fyrir þeim.
Þetta er bijálað vinnu-
þjóðfélag þar sem tímas-
korturinn krefst þess að
börn öðlist sjálfstæði, séu
fullorðin, geti séð um sig
sjálf. Það er enginn annar
til þess. Foreldrarnir hafa
ekki tíma til að ala börnin
sín upp og leiðbeina þeim,
setja þeim reglur og skýr
mörk. En 13-14 ára...
Þetta er of fljótt. Foreldrar
bera ábyrgð á börnunum
sínum á þessum aldri og
eiga ekki að varpa þeirri
ábyrgð yfir á börnin.“
Vilja unglingar láta setja
sér mörk?
„Viðkvæðið hjá þeim
krökkum sem leita sér
hjálpar er gjarnan:
„Mömmu og pabba þótti
ekkert vænt um mig - þau
bönnuðu mér aldrei neitt.“
Börn og unglingar vilja að
þeim séu sett mörk af full-
orðnum. Það er alveg sama
hvaða uppreisnartilburði þau sýna,
þau vilja mörk. Þau hafa ekki
þroska til að setja sér reglur sjálf
og vilja að foreldrarnir geri það.“
Fyrirmyndum
hefur fjölgað
Það er oft sagt að það skipti
mun meira máli hvernig fyrir-
myndir foreldrarnir eru, heldur en
það sem þau reyni að segja börn-
unum sínum.
„Ég er ekki sammála þessu,“
svarar Ragnhildur. „Það skiptir
mun meira máli sem sagt er, vegna
þess að það gilda aðrar reglur
fyrir fullorðna.
Ég held að þessi neysla og fíkn
hjá unglingum sé allt annað fyrir-
bæri en það sem gerist hjá full-
orðnum. Þegar neysla og fíkn hel-
tekur börn og unglinga, þá verður
þetta mun ofsafengnara.
VETURINN sem hún var
í 8. bekk leið með landa-
fylleríum um helgar og
sumarið var eins. Hún
hætti að æfa með þessum asnalegu
íþróttafríkum, eins og hún kallaði
gömlu vinina, píanóið var bjánalegt
og hún hafði nú aldrei vitað ömur-
legri krakka en skátana. Hún
gleypti alls konar lyf og prófaði
að sniffa, en aðallega drakk hún
landa, sem hún segir að sé langal-
gengasta efnið hjá unglingum,
enda ódýrast og sterkast...
Þegar hún var orðin fjórtán ára
versnaði ástandið enn og þá var
hún farin að drekka fjóra daga í
viku...“
Getur þessi lýsing átt við
barnið þitt?
Gæti þetta hent barnið þitt?
Þó er þetta ekkert hjá ástandi
stúlkunnar einu ári síðar, þegar
hún var fimmtán ára.
Stúlku sem segir sögu sína í
nýútkominni bók, Dansað við
dauðann, bók um unglinga og
fíkniefni sem Ragnhildur Sverris-
dóttir hefur skrifað og gefin er
út af Hólum.
Já, ég veit að fíknibækur eru
allar eins.
En þessi er öðruvísi.
Stúlkan, sem segir frá hér, kom
frá góðu heimili, hafði allt-
af verið „fyrirmyndarnem-
andi með hæstu einkunnir,
stundaði handbolta, fim-
leika og jassballett, lærði á
píanó og sótti fundi hjá
skátunum." í 12 ára bekk
var hún með 9,85 í meðal-
einkunn í 15 fögum.
Auðvitað hafði enginn
áhyggjur af henni.
Því, eins og segir í for-
mála bókarinnar, þá hafa
ýmsar ranghugmyndir
einnig verið uppi um neyt-
endur. Það er sagt að þeir
„séu aðeins einhveijir
vandræðaunglingar sem
leiðist út í neyslu vímuefna,
krakkar, sem alltaf hafi
verið til vandræða hvort
sem er.“
Um 100-150 íslenskir
unglingar á aldrinum
13-18 ára leita sér með-
ferðar við vímuefnavanda
á ári hveiju...
Eiginlega vildi ég geta
sett alla bókina inn í þetta
viðtal, því hún opnar veru-
leika sem neitar að fara í
burtu, jafnvel þótt við lok-
um augunum blýfast. Og
hún fjallar um börn. Eitur-
börn. Bara svona ósköp
venjuleg börn sem eru í
grunnskóla.
Höfundurinn, Ragnhild-
ur Sverrisdóttir, er blaða-
maður á Morgunblaðinu. í
janúar síðastliðnum skrif-
aði hún greinar um ungl-
inga og fíkniefnaneyslu
unglinga. Stuttu seinna
hafði bókaútgáfan Hólar
samband við hana og
spurði hvort hún væri til í
að vinna að ítarlegri um-
fjöllun um þetta vandamál.
Til allrar hamingju var
hún tilbúin til þess.
„Ég byijaði á því að
skrifa persónulegar sögur unglinga
sem höfðu lent í neyslu,“ segir
Ragnhildur. „Síðan óf ég utan um
þetta upplýsingar og fræðslu um
efnin sem eru á markaðnum, hring-
borðsumræður sex unglinga um
vímuefni og viðtal við Einar Gylfa
Jónsson, sálfræðing."
Dauði Orra var
vendipunkturinn
En þar með er ekki allt upp
talið. Bókin er tileinkuð minningu
Orra Steins Helgasonar, sem svipti
sig lífi, daginn eftir að hann neytti
E-töflu í nóvember 1995. Fyrsta
viðtalið í bókinni er við foreldra
hans.
„Fljótlega eftir að Orri dó, tóku
foreldrar hans þann pól í hæðina
að segja sína sögu,“ segir Ragn-
hildur. „Orri varð rauði þráðurinn
í gegnum alla bókina, vegna þess