Morgunblaðið - 19.01.1997, Side 18

18 SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
-
LISTIR
Tveir hestar
fyrir plógi
NÁTTÚRAN og lífið í landsbyggð-
inni voru Munch stöðug rann-
sóknarefni. Hann upplifði nátt-
úruna, hlustaði hana, naut ríkulega
kyrrðarinnar, fjarri ys og skarkala
stórborganna.
Alkominn heim hneigðist Munch meir
og meir að frjálsbornu lífinu úti í guðs
grænni náttúrunni, dró sig um leið stöð-
ugt dýpra inn í skel sína, heim listar
sinnar. Á efri árum í Ekely lokaði hann
sig inni, verndaður af mannýgum hund-
um og traustri girðingu úr láréttum
fjölum kringum landareignina. Tímabil
komu er talsíminn var eina samband
hans við umheiminn og símtöl hans
mörg og löng. Nánasta áþreifanlega
sambandið voru drossíurnar, leigu-
vagnarnir sem hann kallaði til sín og
lét aka sér á mikilvægar sýningar, eða
hann notaði sem póstsendla, þegar hann
þurfti að koma skriflegum skilaboðum
til vina sinnar eða Inger, systur sinnar.
Fyrir kom að hann tók leigubíl á austur-
brautarstöðina í Osló og keypti hlaða
af erlendum blöðum, sem hann las og
lét sig dreyma að hann væri kominn út
í hinn stóra heim.
Yfirleitt hafði hann bústýru, en hélst
illa á slíkum, jafn erfiður og sérvitur
og hann varð í áranna rás. Þær fengu
tvö herbergi í húsinu stóra til ráð-
stöfunar. Sjálfur hélt hann til í stofu
sem var í senn svefnherbergi og borð-
stofa, en annars var allt húsið undirlagt
athafnasemi hans í listinni með mál-
verkum á ýmsum vinnslustigum á trön-
um hér og þar. Gekk svo herbergi úr
herbergi með pentskúfana á lofti, mál-
aði, málaði og málaði. Þegar hann var
aleinn keypti hann sér gjarnan þorsk í
soðið, skar sér vænt sporðstykki og
setti í pott, en henti afganginum. Það
eina sem hann óttaðist og skelfdist var
að geta ekki málað, vera truflaður við
vinnu sína.
Munch málaði víst aldrei hundana
grimmu, en hann var vísast reiðubúinn
til að siga þeim á óvelkomna gesti. Hins
vegar hélt hann hest í mörg ár. Það
heitir að hann átti hest svona eins og
aðrir eiga kött eða páfagauk og af þess-
um hesti málaði hann margar myndir.
Hann rannsakaði atferli hestsins úti í
náttúrunni, hvernig hann skeiðaði um
víðan völl ef sá gállinn var á honum,
en hann vippaði sér aldrei á bak hans,
hestamaður var hann enginn og lét
aðra hugsa um klárinn. Hann var falleg-
ur og vakur hesturinn hans Munchs,
en þeir voru margir sem hlógu og gerðu
grín að tiltækinu og hesti listamanns-
ins. í garðinum á Ekely gekk hesturinn
sjálfala og gerði sér gott af grasinu á
milli ávaxtatrjánna, jafnvel blómalund-
unum, sem fór í fínu taugarnar á mörg-
um. Fólkið sá bara nytsemina og hagn-
aðarvonina í hrossarækt „alveg væri
það fáranlegt að halda hest“ sögðu
menn, „hugsið ykkur þetta, að halda
hest, það getur aldrei borgað sig.“ Þeg-
ar góð beit var á Kragerö var hesturinn
sendur þangað með gufubátnum eins
og herramaður eða buxnaskjóni þar
sem hann fékk að úða í sig grængres-
inu á landareign Munchs. En hvað sem
menn segja um arðsemi hesta og meint-
an fáránleikann í þeim tiltektum Iista-
mannsins, að halda hest, má það vera
borðleggjandi að sjaldan hefur vagn-
hestur á jörðu hér skilað viðlíka arði í
vasa eiganda síns og hvíti hestur málar-
ans.
Hann var fyrirmyndin að hestamynd-
um hans, fyrirsáti eins og það heitir,
varð að mörgum frægum Munch-mál-
verkum, jafnframt með þekktari hest-
um heimslistasögunnar.
Það eru útlitseinkenni þessa hvíta
hests sem koma fram í öllum hesta-
myndum Munchs og auðsjánlega er
hann kominn tvöfaldur í þessu töfrum
slungna olíumálverki frá 1916 (84x109
sm.). Á því tímaskeiði mun fákurinn
hafa verið ungur og fjörmikill, því ára-
tug seinna eru þyngslalegri drættir
yfir myndum meistarans af honum, ein-
kenni burðarklársins og vagnhestsins
skýrari.
Það sem gerir þessa mynd merkilega
og einstæða, er að allt er í uppnámi og
á ferð og flugi á myndfletinum, him-
inn, haf og hauður, og þó sýnist heildin
óbifanleg. Við blasir svið markvisst
ræktaðs lands mann fram af manni, þar
sem akrar og engi hafa jafnað út, mót-
að og mildað harðar og kantaðar línur
villtrar náttúru, tré og runnar bera
svip limgerðis. Um leið og menn upp-
lifa hraðann, kraftinn og framrásina í
hestunum heldur margþætt myndbygg-
ingin öllu í föstum skorðum. Láréttar
og blíðar línur í bakgrunninum hemja
ofsann og óróleikann í forgrunninum.
Þannig að þrátt fyrir óróann leitar
augað ósjálfrátt aftur í bakgrunninn,
til blámans lengst í fjarska. Hér er
komið gott dæmi um sálræna, upplifaða
og skynjaða fjarvídd, þótt hún sé einn-
ig mörkuð með skálínum er ganga
mjúklega þvert yfir flötinn til beggja
handa. Jafnframt er einhver viðkvæm-
ur titringur og svali í lofti og grómögn-
um jarðar og menn skyiya ferskleika
ogjgagnsæi vordagsins, rými og tíma.
I samanlagðri myndinni kemur fram
einstæður hæfileiki listamannsins til að
grípa augnablikið og höndla heildar-
hrifin, myndheimurinn er ekkert annað
en ein samfella burtþurrkaðra smáat-
riða þar sem innsæi á náttúrumögnin
skipta öllu. Málarinn afhjúpar og kryf-
ur viðfangsefnið miskunnarlaust, það
er af holdi og blóði, djúp lifunin sýnileg
og innsæið úthverft.
Að vissu marki leiðir myndin hugann
að hinni frægu mynd „Ópið“ frá 1892,
fyrir firnasterka og ótvíræða náttúru-
skynjun. Svipaður titringur og órói fyll-
ir út rýmið og náttúrusköpin, þótt
myndefnið sé annað og jarðbundnara.
Sýnilegar hljóðbylgjur rísa og hníga,
líkast sjónrænu tónstefi eins og ein-
kennir svo margar hrifmestu myndir
Munchs.
Bragi Ásgeirsson
• LESIÐ í MÁLVERK V
Djöfla-
eyjan til
Gauta-
borgar
Gautaborg.Morgnnblaðið
KVIKMYNDAHÁTÍÐ Gautaborg-
ar, sú tuttugasta í röðinni, hefst
föstudaginn 31.janúar næstkom-
andi með sýningu á „Djöflaeyj-
unni“ mynd Friðriks Þórs Friðriks-
sonar eftir sögum Einars Kárason-
ar. Það mun verða fyrsta sýningin
erlendis á þeirri mynd og í fyrsta
sinn sem hátíðin er opnuð með
islenskri mynd.
í kynningu er tekið fram að
Friðrik Þór, sem nú kemur í
fímmta sinn með kvikmynd í far-
angrinum, hafi lengi verið tryggur
gestur hátíðarinnar og að með
Djöflaeyjunni „sameini hann sann-
an persónulegan stíl, fáránleika
Fellinis og skaphita Scolas í mergj-
aðri sögu“.
Allar vígslumyndir
fyrri ára sýndar
Af þeim myndum sem áður
hafa verið valdar vígslumyndir
hátíðarinnar má nefna „Bye Bye
Brazil“ frá árinu 1980 eftir Carlos
Diegues frá Brasilíu, sem var
vígslumyndin árið 1981, fransk-
argentínsku myndina „Tango,
Gardels Exil“ (1985) eftir Fern-
ando Solanas, „Dekalog 1“ (1989)
eftir hinn pólska Krizsystof Ki-
eslowski og frönsku myndina „Les
Miserables" eða Vesalingarnir,
sem var vígslumyndin í fyrra. I
ár heldur Gautaborgarhátíðin
raunar upp á tvítugsafmæli sitt
með því að hafa allar vígslumynd-
ir fyrri ára á boðstólum.
Hátíðin mun standa yfir til 9.
febrúar og alls verða sýndar
myndir frá 46 þjóðlöndum, 164
leiknar myndir í fullri lengd, 163
stuttmyndir og 22 heimildar-
myndir.
Vígslumyndin „Djöflaeyjan"
verður endursýnd þann 31. jan. kl.
23:15 í kvikmyndahúsinu Viktoría.
Fleiri íslenskir gestir
Fleiri íslenskir gestir eru
væntanlegir á hátíðina, m.a. á
dagskrá sunnudaginn 2. febrúar,
sem nefnist „Island - Work in
progress". Þar verður Friðrik Þór
í hlutverki framleiðanda og kynnt
verða verk í vinnslu eftir Júlíus
Kemp og Óskar Jónasson. Lofað
er göldrum af hálfu Óskars og
sýningu á stuttmyndinni „í draumi
sérhvers manns“ eftir Ingu Lísu
Middleton. Anna María Karlsdóttir
mun einnig verða á staðnum. Loks
er mynd Egils Eðvarðssonar „Ag-
nes“ kynnt sem „önnur mest um-
deilda íslenska kvikmyndin“ og
verður sýnd laugardaginn 8. febr-
úar kl. 18 á Lórensberg og sunnu-
daginn 9 febrúar í Bio Capitol kl.
11:15.
Kvikmyndaunnendum sem eiga
leið um borgina má benda á, að
meðan á hátíðinni stendur verður
upplýsingaþjónusta og miðasala á
öll dagskráratriði í kvikmyndahús-
inu Draken við Járntorgið.
------♦---------
Síðasti sýn-
ingardagur
Í DAG, sunnudag, er síðasti dagur
sýningarinnar á verkamanna-
myndum Edwards Munch í Lista-
safni íslands. Á sýningunni, sem
heitir Á vængjum vinnunnar, eru
65 verk, málverk, teikningar og
grafíkmyndir og einnig frumdrög
að stærri myndum.
>
I
>

>
i
f
I
í
I
I
í
»
I
»
í
L
»
Í
i
i
Í