Morgunblaðið - 22.02.1998, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Frönsk mynd af Halldóri
- sagnaritara okkar aldar
Béatrice Korc er frönsk kvikmyndagerðarkona
sem undirbýr tökur á heimildarmynd um Halldór
Kiljan Laxness. Myndin verður sýnd næsta vetur
í þáttaröð France 3 um ritsnillinga aldarinnar.
Þórunn Þórsdóttir ræddi við Béatrice, sem þykir
tími kominn til að Frakkar kynnist frægasta höf-
undi eyjunnar sem oft er kennd við sögur. Manni
sem henni fínnst hafa einkennst af mótsögnum,
kímnigáfu og mögnuðum hæfileika til að sjá það
ljóðræna í lífinu.
HALLDÓR Kiljan Laxness
verður þriðji norræni
höfundurinn sem Frakk-
ar kynnast í vinsælum
sjónvarpsþáttum um rithöfunda
aldarinnar. Þættirnir Un siécle
d’écrivains hafa verið vikulega á
dagskrá ríkissjónvarpsins France 3
síðan 1995 og hátt á þriðja hundrað
höfundar þegar kynntir. Þess vegna
er dálítið merkilegt að jafn lítið hafi
sést af norrænum skáldum í þessari
röð. Kvikmyndagerðarkonan Béat-
rice Korc heillaðist af landi og fólki í
Islandsferð fyrir þremur árum og
tók ástfóstri við Laxness þegar hún
las Islandsklukkuna. Nú hefur hún
lesið allar þær þýðingar sem hún
hefur náð í, ýmist á frönsku eða
ensku. Hún segir val á höfundum
erfitt fyrir umsjónarmenn þáttanna
og þeir kvikmyndagerðarmenn sem
ráðnir séu hafi lagt mikla vinnu í að
kynna höfundinn og skýra hvemig
mynd þeir vilji gera. Þessu til sönn-
unar sýnir hún mér möppu sína um
Halldór; frásögn af lífi hans og
starfi og kafla úr þýðingum Régis
Boyer á Heimsljósi og Krsitnihaldi
undir Jökli. í eigin rökstuðningi
skrifar hún að hugsun Halldórs eða
sannfæring frá einum tíma til ann-
ars, og hvemig þetta kemur fram í
verkum hans, sé það sem hún vilji
fjalla um.
Þessu var vel tekið og þátturinn
ákveðinn, þótt Béatrice segi með
ólíkindum hvað landar sínir hafi
verið lokaðir fyrir menningu úr
norðri. Af rithöfundum séu Karen
Blixen og Knut Hamsun líklega þau
einu sem almennt séu þekkt í
Frakklandi. Af frönskum þýðingum
bóka Laxness hafi Islandsklukkan
verið mest lesin. En Heimsljós,
Kristnihald undir Jökli, Gerpla og
Atómsstöðin hafa líka verið þýddar
og svo Paradísarheimt úr ensku og
Salka Valka að hluta. Allar þessar
bækur em orðnar ófáanlegar í búð-
um, nema Salka Valka og svo
Heimsljós, sem fæst í dýrri útgáfu.
„Ég vonast til að þátturinn ýti við
útgefendum," segir Béatrice, „það
er einn tilgangur með honum og við
sem stöndum að þessu ætlum að
fara í stóru forlögin. Bóksalar segja
mér að talsvert sé spurt um verk
Halldórs og við vitum að bækur
hans hafa gengið í endumýjun líf-
daga víða í Evrópu og í Bandaríkj-
unum. Skemmst er að minnast
þeirra góðu dóma stórblaða sem ný
þýðing á Sjálfstæðu fólki hlaut f
Bandaríkjunum. Það er einmitt bók
sem hefur ekki verið þýdd á
frönsku.“ Béatrice kveðst verða að
miða myndina um Halldór við
áhorfendur sem ekkert þekki til
hans. „Út af þessu sinnuleysi um
norræna menningu - sem þó er
kannski að minnka. Það kann vel að
vera rétt að smekkur Frakka sé að
breytast og þeim finnist tími kom-
inn til að snúa úr eigin landi og öðr-
um suðlægari í átt til norðurs eftir
nýjum og gömlum sköpunarverk-
um.“
Við ákveðum að tína til dæmi um
þessa kenningu; stóra sýningu á
verkum Danans Vilhelms
Hammershöj í Orsay-safni í París
og nýhafna sýningu á norrænni
myndiist, frá upphafi aldarinnar og
síðustu árum, í Nútímalistasafni
Parísar. I tengslum við hana eru
kvikmyndasýningar og tónleikar,
meðal annars leikur Edda Erlends-
dóttir norræn píanóverk í safninu
28. mars. Rokk frá Norðurlöndum
var áberandi á stórri rokkhátíð í
París, Inrockuptibles, fyrr í vetur
og talsvert var skrifað í blöð um ís-
lensku sveitina Gusgus. Norrænar
hátíðir kvikmynda og bóka hafa í
nokkur ár verið á Normandí. Bók-
menntahátíðin, Boreales, var helguð
Islandi í hitteðfyrra og nú í nóvem-
ber vann Olafur Haukur Símonar-
son aðalverðlaunin. Kvikmynd eftir
Tímaþjófi Steinunnar Sigurðardótt-
ur kemur brátt í frönsk bíó og
þannig mætti eflaust halda áfram.
Victor Hugo og listin
að segja sögur
„í Frakklandi höfum við held ég
týnt niður listinni að segja sögur,“
segir Béatrice, aftur gagnrýnin á
landa sína. „Ævisögur og aldar-
spegla, þar sem skáldgáfa höfundar
og tungumálið sjálft, orðfar þess og
blæbrigði, opnar dyr að persónum,
aðstæðum og anda þjóðar. Victor
Hugo var kannski síðasti franski
höfundurinn sem gat þetta. Á Is-
landi hafið þið Halldór, sögurnar
Morgunblaðið/Kristinn
Béatrice Korc
hans, og báðir voru þessir menn í
senn miklir rithöfundar og opinber-
ar persónur eða eins konar tákn um
menningu."
Béatrice kveðst velta fyrir sér
ferðum Halldórs, skráðum á bæk-
umar, um heiminn, um hugðarefni
eða trú á kenningar, og um tfmann.
„í íslandsklukkunni fjallar hann um
tiltekinn tíma í ljósi samtímans,"
segir hún. „Ég dáist að því hvemig
hann notaði heimildir, skráðar jafnt
og munnmælasögur, og gerði úr
þessu verk sem er í senn náið og al-
mennt. Og ljóðræni þráðurinn í
Heimsljósi snerti mig meira en flest
sem ég hef lesið. Enda fékk Halldór
Nóbelsverðlaun fyrir frásagnarmátt
þar sem gamla íslenska hefðin er
endurvaldn, eiginlega fyrir íslensk-
una og tökin sem hann hafði á henni.
Þegar ég fór til Régis Boyer, sem
þýddi Heimsljós og Islandsklukk-
una, og sagði honum að ég vildi
gera portrett af Halldóri, töluðum
við um þá ljóðrænu mynd sem hann
dregur upp af hvunndeginum.
Veruleikinn lifir einungis upphaf-
inn, sagði Boyer, og þannig finnst
mér Halldór hafa skrifað."
Béatrice talar áfram um bækur
Halldórs, henni finnst gott að fletta
blaðsíðum þar sem ekki er reynt að
skemmta lesandanum og koma svo
að fegurð, sem er tær og áreynslu-
SATELLITE
220CS
✓
133 Mhz örgjörvi
16 MB innra minni
1440MB harður diskur
12.1" skjár
16 bita hljóðkort
Innbyggðir hátala
Windows 9
.'ggntfuveitff /
Viðbætur:
Geisladrif 14.990
Mótald 33.6 PCMCIA 19.990
Netkort PCMCIA 16.990

B.T. Tölvur
Grensásvegur 3 - Sími : 5885900
laus. „Halldór var nítjándu aldar (
maður, held ég, og með sérstökum
hætti stærri en veruleildnn. Hann *
var mótsagnakenndur persónuleiki,
maður sem helgaði sig margvísleg-
um straumum og stefnum í trúmál-
um, heimspeki og stjómmálum og
hafði hugrekki til að snúa við þeim
baki eða lina tökin og halda áfram
að leita. Katólskan, sósíalisminn og
taóisminn mótuðu hann og voru
kannski liðir í einskonar uppreisn |
gegn upprunanum, íslensku bænda- .
samfélagi. Halldór fór víða en valdi
svo friðinn heima, þar sem hann 1
sagðist hafa sína bestu lesendur,
vegna tungumálsins og menningar-
innar.“
Béatrice finnst lífsafstaða Hall-
dórs merkileg og hæfileikinn til að
sjá eitthvað stórt í því litla, eitthvað
skemmtilegt í því erfiða. „Hann
skrifaði stundum um veröld sem
mörgum þætti vonlítil, um þjáningu I
og fátækt og harða lífsbaráttu. Og .
það, í þessu, sem er í senn stolt og
auðmjúkt, einfalt og fallegt. Ég held
upp á fólk sem hlær til að gráta
ekki. Og hefur ljóðið í sér. Þannig
andi er oft í bókum Halldórs. Og
raunar finnst mér ísland svona, það
er eitthvað sorglegt við þessa stóru
og köldu eyju, en eitthvað ótrúlega
fallegt líka.“
Béatrice ætlar til íslands í júm'-
byrjun til að taka myndina. Hana i
langar að hitta fólk sem þekkir ,
Halldór og kveðst vilja sýna hvem-
ig hann er órjúfanlegur hluti af ís-
landi. Hvernig hann hafi gefið fólki í
landinu sýn á sjálft sig og söguna.
Útkoman verður 45 mínútna þáttur
á miðvikudagskvöldi í skammdeg-
inu næsta vetur, árstímanum þar
sem Islendingur erlendis fær
spurningar um nótt allan daginn og
svo birtu á sumrin, andstæður aft-
ur, sem Béatrice heldur að einkenni 1
skáldið og þjóðina, ekki síður en >
náttúruna.
Áður hefur Béatrice framleitt
átta þætti í þessa röð um rithöfunda
20. aldar, til dæmis um Calvino og
Rilke. Hún segist eiginlega óvart
hafa farið að vinna við myndir. „Ég
var aðstoðarmaður leikstjóra til að
byrja með og gerði þá nokkrar
stuttmyndir sjálf. Síðan réði hálf-
gerð tilviljun því að ég tók að mér
að framleiða mynd fyrir afrískan 1
leikstjóra, sem tókst nógu vel til að t
fá aðalverðlaun í Cannes fyrir átta
árum. Eftir það hef ég framleitt þó
nokkrar myndir, ýmist byggðar á
heimildum eða ekki. Og svo hef ég
verið að skrifa.
Það er ekki langt síðan ég byrjaði
í alvöru að leikstýra, af einskonar
innri þörf til að segja frá sumu sjálf,
eins og tónlist eða bókum eða því,
skulum við segja, sem grípur mig
sterkum tökum. Myndin um Lax-
ness er einmitt þannig. Á íslandi i
langaði mig strax að gera mynd um
kraftinn sem mér fannst liggja í
loftinu. Og þegar ég fór að lesa Lax-
ness, ég varð einfaldlega mjög
snortin, virtist eðlilegt að reyna að
gera honum sjálfum skil sem manni
og hans list. Þarna var myndin sem
þurfti að gera af íslandi."
Vinnu Béatrice fylgja talsverð
ferðalög og hún segir bestu hliðina
á þeim þessa: „Mannlegur auður,
fólk í sínu sérstaka landslagi og i
sinni menningu. I næstum öllum
heimshornum, ef ég tala fyrir mig.
Fólk sem maður verður að geta
horft og hlustað á af óskertri at-
hygli, ef maður vill gera mynd um
veruleika þess. Kvikmyndaleikstjóri
er miðill eða milliliður, hann nærist
á og lærir af því að fara út og kynn-
ast öðrum. Sama hvemig myndir
hann gerir.“
Fyrir nokkrum árum bjó Béat-
rice í Vestur-Afríku, þar sem hún )
framleiddi fyrstu myndina, og segir
margt þar hafa minnt sig á ísland.
„Afríka hafði svona sterk áhrif á
mig eins og ísland, þetta eru harð-
býl lönd með hlýju fólki, finnst mér
að minnsta kosti, og náttúru sem er
óumdeilanlega mögnuð. Það er mik-
ill kostur að kynnast heiminum með
vinnu sinni. Mitt starf snýst um að
taka inn eða skynja andrúmsloft, ;
landslag og eins og ég sagði, fólk.
Og að reyna að sýna öðrum áhrifin; 1
eins og Halldór Laxness gerði á
sinn einstaka hátt.“