Morgunblaðið - 22.02.1998, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. PEBRÚAR 1998 43
EG ER komin til Muzuane til að vinna
í skóla fyrir götuböm, „Escola das
Formigas do Futuro“ (EFF), sem er
starfræktur af hjálparstofnuninni
UFF. UFF er dönsk hjálparstofnun og starf-
rækir nú yfir 75 þróunarverkefni í suðurhluta
Afríku. Þar er megináherslan lögð á fræðslu
og menntun almennings og auk götudrengja-
skólans má nefna kennaraskóla þar sem kenn-
arar eru menntaðir í þeim tilgangi, að þegar
námi þeirra er lokið geti þeir sjálfir farið út í
þorpin og stuðlað að aukinni menntun í land-
inu. Einnig er hér starfrækt fjölskyldufræðsla
þar sem böm á forskólaaldri læra portúgölsku
og em búin undir skólagöngu, konur læra að
lesa og skrifa og íbúar þorpsins em fræddir
um hvernig forðast megi algenga sjúkdóma
eins og malaríu og alnæmi og hvemig á að
meðhöndla þá. Starf mitt í Mósambík er hluti
af kennaranámi mínu í „Det Nodvendige Sem-
enarium“ sem er á Norður-Jótlandi. Námið er
byggt, auk hins almenna kennaranáms, á
verklegri kunnáttu, námsferðalögum til van-
þróaðra landa, svo og vinnu við þróunarstarf.
Dvölin í Mósambík verður átta mánuðir, og
starfíð í götubamaskólanum felst að stærstum
hluta í að vinna náið með kennumm skólans að
bættri kennslu. Meðal annars era kynntar
nýjar kennsluaðferðir og brýnt fyrir kennur-
um að huga að hverjum einstaklingi í bekkn-
um. En kennararnir em sumir hverjir fastir í
gamaldags kennsluaðferðum þar sem kennsl-
an er einstefnumiðlun frá kennara til
nemanda og kennaraprikið vill stund-
um læðast á eftir viðutan nemendum.
Auk þess ríkja hér hefðir sem geta
komið í veg fyrir velgengni bamanna í
skólanum. Ein þeirra er að kennarar
þiggja hænsnfugl eða annað matar-
kyns af foreldmm og tryggja þar með
að nemandinn nái prófunum. Slíkt er
bannað í götubarnaskólanum en
heyrst hefur til kennara sem kvarta
sáran yfir því að fá ekki eins góðan
mat og venjan er þegar gefa á ein-
kunnir. Kennaralaunin í Mósambík
eru lág og vinna kennarar oft mánuð-
um saman án þess að fá eyri í vasann
og em mútur af þessu tagi almennt
viðurkenndar svo kennarar geti drýgt
tekjumar. Götubarnaskólinn er einn
best búni skólinn á þessmn slóðum.
Þar er kennslustofa fýrir hvem bekk
skólans og aðeins 20-25 nemendur í
hverjum bekk. Bókasafn er í skólan-
um og sjónvarpstæki, sem þykir mikill
munaður. Aðrir skólar í nágrenninu
era oftast aðeins staurar með stráþaki
sem skýlir nemendum og kennumm
fyrir sólinni og era þar allt upp í 60
nemendur í hverjum bekk. En þó að
skólinn þyki fínn hér um slóðir em enn ekki
komin húsgögn í allar kennslustofurnar og
verða börnin því að láta sér nægja að sitja á
gólfinu með stílabækumar í kjöltu sér. Fæstir
nemendurnir eiga skólabækur og því þykir
eftirsóknarvert að fá lánaðar skólabækur
kennarans í frímínútum og sitja svo þrír til
fimm um hverja bók og lesa. Sumir leggja
jafnvel í það mikla verk að skrifa bækumar
upp orðrétt í stílabækur.
Fátæktin birtist á fleiri sviðum en í efnis-
skorti skólans. Sum bamanna eiga ekki föt til
sldptanna og mörg þeirra ganga um í rottuétn-
um fótum í stærðum sem passa þeim ekki. En
tískan fer sínar eigin leiðir. Bömin nota allt
sem þau komast yfir til að marka sér sérstöðu.
Sólgleraugu sem í vantar annað glerið, húfur
gerðar úr peysuermum, og hafi þau ekki kom-
ist yfir neitt sem þykir sérstakt geta þau tekið
upp á því að hneppa skyrtunni að aftan. En fá-
tæktin verður einnig til þess að mörg böm
ganga ekki í skóla. Hér á Nacala-svæðinu em
aðeins 70% bama á skólaaldri í skóla þrátt fyr-
ir að skyldunám sé fimm ár. Eins og oft vill
verða í vanþróuðum löndum er það sérstaklega
óalgengt að stúlkur gangi í skóla. í Mósambík
era aðeins um 35% stúlkna á skólaaldri í skóla
og ástandið í EFF endurspeglar þá staðreynd.
Astæður þess að erfitt þykir að spyrna gegn
þessari þóun er að stúlkur era mikilvæg hjálp
á heimilunum. Þær hjálpa til við eldamennsku,
vatnsburð og gæslu barna, þar fyrir utan er
ólíklegt að stúlka fái vel launaða vinnu þrátt
fyrir að hún gangi í skóla. Það er auðvelt að sjá
að framtíð flestra ungra stúlkna liggur í að
Þróunarstarf-
ið í þorpinu
✓
I norðaugsturhluta Mósambík, við strönd Indlands-
hafs, liggur bærinn Nacala og í 13 km fjarægð er lítið
þorp sem heitir Muzuane. Þangað liggur mjór og
bugðóttur vegur og hafa íbúarnir komið sér fyrir í litl-
um kofum byggðum úr múrsteinum eða leir, með strá-
þaki. Snemma morguns má heyra þegar sjómenn fara
á miðin, syng;]'andi í takt við áratogin, en konur hefja
heimilisstörfín, gera hreint og halda svo af stað að
sækja vatn. Margrét Svavarsdóttir segir hér frá starfí
sínu meðal innfæddra í Mósambík.
giftast manni sem fjölskyldur þeirra velja þeim
og verða honum trygg eiginkona. Til þess að
veita stúlkum þá sérstöku athygli sem þær
þurfa á að halda, og gefa þeim færi á að mennt-
ast um leið og þær gegna þeim skyldum sínum
á heimilunum, var stofnaður í EFF stúlkna-
bekkur. Kennarinn var kvenkyns og stunda-
taflan löguð eftir þörfum stúlknanna. Þar hófu
25 stúlkur á aldrinum 13-16 ára nám í fyrsta
bekk en að árinu liðnu voru aðeins 9 sem
mættu í lokaprófin. Hinar annaðhvort flúðu
eða vora giftar á árinu.
Fj ölsky lduheimsóknir
Eitt af verkefnum kennarans í götubarna-
skólanum er að fara í fjölskylduheimsóknir til
nemenda sinna. Það er gert til að kanna aðbún-
að á heimilum og ræða skólagönguna við for-
eldra. Fljótlega eftir komu mína til landsins
var ég send í slíka heimsókn og síðan hefur það
orðið fastur liður í stundatöflu minni. Þessar
heimsóknir hafa gert mér kleift að kynnast líf-
inu í mósambísku samfélagi og sjá hvemig
margir íbúanna búa og hvemig þeir eyða frí-
tíma sínum. Pedro er nemandi í fjórða bekk.
Hann er fimmtán ára gamall og býr með móð-
ur sinni, föður og fimm systkinum í litlu húsi í
Nacala. Eins og aðrir íbúar Nacala-svæðisins
er hann af Makua-ættbálknum. Tungumálið
sem þessi ættbálkur talar kallast einnig makua
og það er talað á flestum heimilum þó að opin-
bert tungumál landsins sé portúgalska. Eitt
föstudagssíðdegi fylgdi ég Pedro heim og
kynntist þar fjölskyldu hans og lifnaðarhátt-
um. Upp á síðkastið hafa samgöngur til og frá
skólanum verið slæmar og nemendumir því
orðið að ganga. Margir þeirra búa, eins og
Pedro, inni í borginni og ganga því allt að þrjá-
tíu km á dag til að geta stundað skólagöngu.
Þennan dag gengum við fyrstu fimm kíló-
metrana en voram svo heppin að fá far síðasta
spölinn með „chapa“ sem er pallbíll ætlaður til
fólksflutninga. Þar situr fólk eða stendur með
allan sinn farangur, á palli bílsins, oft svo þétt
að útlit er fyrir að ekki komist meira fyrir á
pallinum. En endalaust er hægt að troða, hús-
gögnum, fiski, dýrum, hrísgrjónapokum og
fólki. Þegar okkur bar að garði á heimili
Pedros var þegar farið að dimma. Á móti okk-
ur tóku nágrannar hans, móðir og systkini sem
öll ávörpuðu mig á makua og hlógu dátt þegar
mér tókst ekki að tjá mig meira á þessu máli
en að kasta á fólkið kveðju. Systkini Pedros
vora þegar farin að þreskja maís í chima sem
er aðalréttur þeirra sem hér búa. Mjölið sem
búið er til úr maísnum er soðið og svo era bún-
ar til úr þykku maukinu bollur sem bomar era
fram með ýmsum sósum. Að þessu sinni var í
sósunni fiskur í heilu lagi með roði, haus og
sporði og mangóávöxtur. Mér var boðið til sæt-
is í öðrum af tveimur stólum hússins en for-
eldrar Pedros og systkini mötuðust á gólfinu
inni í næsta herbergi. Eftir matinn settumst
við fyrir utan húsið eins og aðrir íbúar hverfis-
ins. Húsin era lítil og fáir era með rafmagn og'
ekkert er um að vera innandyra. Því sátum við
undir stjömubjörtum himni og hlustuðum á
mósambíska popptónlist í útvarpstæki sem
Pedro hafði fengið að láni í tilefni af heimsókn
kennslukonunnar. Fyrr en varði birtust sex
smástelpur sem fóra að dansa í takt við tónlist-
ina, dilluðu rassi og mjöðmum eins og Afríku-
búum er einum lagið, og myndi þykja heldur
erótískt á íslenskan mælikvarða. Nacala er að
flestu leyti mjög ólík Reykjavík þó að
stærðin sé svipuð. Þegar litið er yfir
bæinn má sjá hvemig lág húsin með
stráþökum sameinast landslaginu. Þan^
hafa þó verið byggðar nokkrar blokkir
og einstaka íbúi á sér afgirt einbýlis-
hús, sem vegna ríkidæmisins er vaktað
alian sólarhringinn. Þar er að finna
marga þá hluti sem við Evrópubúar
eigum að venjast, veitingahús, glæsi-
lega verslunarmiðstöð, diskótek og
kvikmyndahús. Mælikvarðinn er bara
allt annar. í heimsókninni til Pedros
fékk ég að kynnast skemmtanalífi
ungra Nacala-búa. Hann byrjaði á að
sýna mér eitt af diskótekum bæjarins.
Það var lítið herbergi þar sem tveimur
borðum var raðað upp við vegg og við
þau fjórir stólar. Á veggjunum héngu
tveir lúnir hátalarar og á gólfinu döns-
uðu fjórir skóladrengir í takt við portú-
galska tónlist. Við slógumst í hópinn ör;_
skamma stund en héldum svo í bíó. Bíó-r
ið var við hliðina á húsi Pedros. Ná-
granni hans bjó svo vel að hafa raf-
magn, sjónvarps- og myndbandstæki
og stóran garð. Inn í garðinn þar sem
raðað hafði verið fimm trébekkjum fyr-
ir framan sjónvarpstækið, seldi hann
aðgöngumiða og á boðstólum var óþekkt
bandarísk bardagamynd með þýsku tali. Gæð-
in vora eftir því en það olli ekki mósambísku
áhorfendunum vonbrigðum ef marka mátti
fagnaðarópin þegar söguhetjan barði skúrkana
til óbóta. Eftir myndbandagláp í stjömuskin-
inu var tími til kominn að koma sér í háttinn í
litla kofanum hans Pedros. Fjölskylda hans
hafði þegar hniprað sig saman í öðra herbergi
heimilisins en við fengum að sofa í tveimur
rúmum þess. Þegar ég var að festa svefn mátti
enn heyra fagnaðarópin þegar slagsmálin v
sjónvarpinu stóðu sem hæst og þrask í ein-
hverju dýri sem hljóp um á plötum í loftinu og
nartaði í stráþakið. Um leið og birta tók næsta
morgun um klukkan fjögur, mátti heyra að fólk
var komið á stjá. Fjölskyldufaðirinn fór til
vinnu, mamma Pedros sópaði með trjágreinum
í ki-ingum húsið, systir hans sótti vatn í stóra
stálfötu sem hún bar á höfðinu og nágranna-
konan sat á hækjum innan lítillar girðingar. Af
forvitni gekk ég til hennar og spurði hvað hún
væri að gera. Kannski var þetta bænastaður.
Hlæjandi sagði konan mér að þetta væri ein-
faldlega kamarinn. Það var kominn tími til að
tygja sig í skólann. Ég, Evrópubúinn, dauð-.
þreytt eftir stuttan svefn en Pedro glaðvakandi
enda vanur að fara snemma á fætur. Á leiðinni
í skólann mættum við konum með vatnsfötur á
höfði og fiskimönnum með veiðarfæri í hendi.
Heimsókninni var lokið og nýr vinnudagur tek-
inn við í götubamaskólanum í Muzuane.
Höfundur er kennaranemi og starfar við þró-
unaraðstoð.

sm
B