Morgunblaðið - 27.06.1998, Qupperneq 34

34 LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
4
PltrgumWalíÍli
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KURLIÐ OG KYOTO
JÁRNBLENDIVERKSMIÐJAN á Grundartanga hefur
undanfarin ár brennt um 7.000 tonnum af timburkurli frá
Sorpu árlega við framleiðslu á kísiljárni. Margvíslegur
árangur er af þessu samstarfi Járnblendiverksmiðjunnar og
Sorpu. Úrgangstimbur, sem ella hefði verið urðað, er nýtt.
Verksmiðjan losnar við að flytja inn 2.200 tonn af kolum.
Síðast en ekki sízt veldur notkun timburkurls í stað kola því
að beinn útblástur koltvísýrings frá verksmiðjunni minnkar
um 6.700 tonn á ári, en koltvísýringurinn er ein þeirra loft-
tegunda, sem valda svokölluðum gróðurhúsaáhrifum.
I Morgunblaðinu í gær er haft eftir Þorsteini Hannessyni,
efnafræðingi hjá Járnblendifélaginu, að vegna endurbóta
geti verksmiðjan nýtt mun meira af timburkurli en áður,
eða um 20.000 tonn á ári. Sorpa getur ekki annað þeirri eft-
irspurn og lýsir Þorsteinn því eftir úrgangstimbri frá öðrum
sveitarfélögum. Takist að fá svo mikið af kurli til brennslu
má draga úr útblæstri koltvísýrings um 19.000 tonn, sem
Þorsteinn segir jafngilda því að 5.000 bifreiðum væri lagt.
Framtak af þessu tagi er afar jákvætt framlag til vernd-
unar umhverfisins, bæði hér á Islandi og á heimsvísu. Notk-
un úrgangstimburs, sem ella hefði orðið engum að gagni,
stuðlar þannig að bættri nýtingu auðlinda jarðarinnar.
19.000 tonna samdráttur útblásturs jafngildir að vísu ekki
nema u.þ.b. sjöunda hluta þeirrar aukningar útblásturs, sem
áætlað er að fyrirhuguð stækkun Járnblendiverksmiðjunnar
muni valda. Hins vegar jafngildir þessi minnkun u.þ.b. 0,7%
af heildarútblæstri gróðurhúsalofttegunda á íslandi árið
1996.
Verði losun gróðurhúsalofttegunda takmörkuð með bind-
andi alþjóðasamningi, Kyoto-bókuninni, munar um hvert
prósentustig, sem tekst að draga úr henni. Árangur af þessu
tagi sýnir jafnframt ríkjum þeim, sem Island á enn í samn-
ingaviðræðum við um framkvæmd Kyoto-bókunarinnar, að
Islendingar gera ekki eingöngu kröfur um meira svigrúm til
að auka losun gróðurhúsalofttegunda hér á landi, heldur
leitum við einnig leiða til að draga úr henni þar sem hægt
er. Frumkvæði Járnblendiverksmiðjunnar og Sorpu mætti
verða öðrum til fyrirmyndar.
HNÚTUKAST
MIÐSTJÓRNARMANNA
STEINGRÍMUR J. Sigfússon alþingismaður vitnar í opnu
bréfi hér í blaðinu til orða Grétars Þorsteinssonar for-
seta ASÍ: „Mikill áhugi er á sameiningu félagshyggjufólks
meðal forystumanna Alþýðusambands Islands sem eru með-
limir í Alþýðubandalagi og Alþýðuflokki. Sameiginlegt
framboð myndi treysta tengsl ASI við pólitísk samtök fé-
lagshyggjufólks ...“ Og hann spyr: „Er þarna verið að boða
að vænta megi beinna flokkslegra tengsla ASÍ við stjórn-
málasamtök félagshyggjufólks sem yrðu til með sameigin-
legu framboði núverandi stjórnarandstöðuflokka...?“ Þessi
spurning er réttmæt og tímabær, m.a. í ljósi sögunnar, en
það kostaði langa og stranga baráttu á fjórða áratugnum að
skilja Alþýðusambandið frá Alþýðuflokknum og gera það að
faglegu, ópólitísku stéttarsambandi.
Þingmaðurinn tínir til sitthvað tengt kjarastöðu fólks,
sem að hans dómi varpar sök á sitjandi ríkisstjórn, og spyr:
„Er það misminni mitt að einmitt við þessa sömu ríkisstjórn
hafi verkalýðshreyfingin undir forystu ASI gert einhverja
lengstu kjarasamninga í manna minnum, m.ö.o. tryggt þess-
ari skelfilegu ríkisstjórn fullkominn starfsfrið meira en út
allt þetta kjörtímabil?“
Það er kúnstugur undirtónn í þessari spurningu mið-
stjórnarmanns í Alþýðubandalaginu til annars miðstjórnar-
manns. En hnútukast þeirra félaga verður að skoða sem
hluta af sögulegum innanflokksátökum í Alþýðubandalaginu
um sameiginlegt eða sjálfstæð framboð A-flokka í næstu
þingkosningum.
Skattyrði þeirra félaga vekja á hinn bóginn spurningu
um, hvort ASÍ, og reyndar Álþýðubandalagið ekki síður,
hafi skotizt undan því að marka skýra og ótvíræða stefnu í
ýmsum brýnum hagsmunamálum íslenzks almennings.
Hvernig vilja þessir aðilar t.d. koma í veg fyrir að sjávar-
auðlindin, sameign þjóðarinnar, sem mestu ræður um af-
komu hennar í samtíð og framtíð, safnist á fárra hendur? Og
hvað um jafnstöðu fólks gagnvart landslögum er kveða á um
almenn þegnréttindi eins og kosningarétt til Alþingis? Hvað
um jafnan kosningarétt án tillits til búsetu?
s
Fornleifauppgreftri á Neðri-Asi að ljúka
Arþúsund
aftur í
tímann
Brunninn viðarstubbur og ryðguð
beltissylgja eru harla ómerkilegir hlutir í
augum flestra og fæstir hafa áhuga á að
fínna morkin mannabein í jörðu. Hildur
Gróa Gunnarsdóttir blaðamaður og Kjartan
Þorbjörnsson ljósmyndari urðu hins vegar
--------------------------------------7---
vitni að því í heimsókn sinni að Neðra-Asi í
Hjaltadal að þessir hlutir eru gersemar í
augum fornleifafræðinga.
Fomleifauppgreftrinum á
Neðra-Ási í Hjaltadal hefur
miðað vel í sumar. Fom-
leifafræðingarnir hafa á
fjórum vikum flett byggingarlögum
síðustu árhundraða ofan af leifum
kirkju sem athyglin beinist að en hún
er talin geta verið frá 11. öld og leif-
arnar þar með ummerki einnar elstu
kirkju á landinu.
Á Neðra-Ási stóð kirkja á 13. öld
og þá vom uppi sagnir um að hún
væri með þeim elstu á landinu. Þessi
sögn kemur fram í ýmsum heimild-
um, þar á meðal Þorvalds þætti við-
fórla. Sagt er að Þorvaldur Spaki
Böðvarsson hafí fyrstur Islendinga
reist kirkju á bæ sínum, Ási, 984.
Fornleifafræðingamir segja rann-
sóknir sínar ekki geta staðfest hvort
kirkjan var byggð fyrir kristnitöku,
eins og sögur greini frá eða á íyrri
hluta 11. aldar eins og margar fleiri
kirkjur. Þeir gera sér hins vegar von-
ir um að uppgröfturinn og rannsókn-
ir á þeim gögnum sem safnað hefur
verið saman svari ýmsum áhugaverð-
um spurningum um upphaf kirkju-
bygginga og trúarhætti fyrstu kyn-
slóðar kristinna manna á Islandi.
Uppgröfturinn er unninn í sam-
vinnu Fornleifastofnunar Islands og
Þjóðminjasafnsins með styrk frá Al-
þingi. Áður hefur verið gengið úr
skugga um að undir fjárhústóft á
Neðra-Ási séu leifar kirkju, fvrst
með uppgreftri Þórs Magnússonar
þjóðminjavarðar 1984 en hann fann
grafir við fjárhústóftina. Síðastliðið
sumar var svo grafinn könnunar-
skurður þvert á tóftina og fundust
eldri byggingarleifar undir henni.
Efsta lagið er fjárhús, byggt á 19.
öld, þar undir koma svo tvö bygging-
arlög, einnig fjárhús, annað er undir
öskulagi frá 1777. Þar undir er svo
elsta byggingarlagið en á milli em
merki um að tóftin hafi verið notið
við járnbrennslu.
Brunnið timburþil
Stjórnandi rannsóknarinnar, sem
staðið hefur í fjórar vikur í sumar, er
Orri Vésteinsson fomleifa-
fræðingur. Hann segir
markmiðið að leiða í ljós
leifar kirkjunnar, sjá
hversu stór hún hefur ver-
ið, hvemig hún hefur verið
í laginu og hvernig hún hefur verið
byggð upp. Hann segir nú hægt að
segja fyrir um stærð kirkjunnar og
lögun. „Við getum sagt með nokkurri
vissu hvað kirkjan hefur verið löng,
hún hefur verið tæpir sex metrar að
innanmáli að lengd og getur ekki
hafa verið mikið meira en 3,50 til 3,70
á breidd. Elsta byggingin sem hefur
staðið héma hefur verið með timbur-
þili og utan með því hefur verið torf-
veggur, þetta hefur svo brunnið.
Þessi bygging snýr aðeins öðravísi
en yngri húsin, er nær því að vera
rétt við áttum þ.e. snúa í austur og
vestur og við teljum að þetta hljóti að
vera kirkjan. Rökin fyrir því eru
kannski fýrst og fremst að það era
grafir hér í kring og maður myndi
ekki búast við húsi svona vel gerðu,
með timburþili, hér nema það væri
kirkja. Það er ekkert sem við höfum
séð við timbrið sjálft sem segir að
það sé úr kirkju og við eram enn að
reyna að fá lagið endanlega fram,
m.a. að sjá hvort það hefur verið kór
á henni.“
Eyðileggja sönnunargögnin
Vinnuaðferðir fomleifafræðinga
era um margt óvenjulegar og vinnu-
umhverfið sömuleiðis. Á svæðinu má
sjá um 10 manns bogra með spaða,
skóflur, sköfur og bursta. Orri segir
fomleifafræðinga vinna mjög skipu-
lega. Þau vinni sig í gegnum lögin og
fjarlægi þau í réttri röð, fyrst það
yngsta og svo koll af kolli. Þau renni
stundum saman, og nái yfir misstór
svæði, það sé því kúnst að átta sig á
því hvar eitt lag endi og annað byrji.
Orri bendir á Sigurð Bergsteinsson
fornleifafræðing hjá Þjóðminjasafn-
inu sem er einmitt önnum kafinn við
að skilgreina vegg en til þess fjar-
lægir hann yngri moldarlög frá
brenndu torfinu í veggnum. Magnús
Sigurgeirsson jarðfræðingur og sér-
fræðingur í gjóskulagafræði var
þennan dag að rannsaka gjóskulögin
á svæðinu en þau era ásamt munum
sem finnast mikilvægasta leiðin til
aldursgreiningar.
Orri segir fornleifafræðingana í
raun þurfa að eyðileggja sönnunar-
gögnin svo þau gagnist, og á þá við
að þeir þurfa að fjarlægja þau og
taka úr þeim sýni til að fá svörin sem
þeir leita. Allt er tekið í sundur,
greint, myndað og teiknað. Ur því
verður svo þykkur bunki af gögnum
sem þau taka með sér til að vinna úr.
Orri segir stefnt að því að helstu nið-
urstöður liggi fyrir í september.
Einn fomleifafræðing-
anna er Natascha Mehler.
Hún horfir athugul á mold-
arvegg, ber að honum
mælistiku og dregur svo
upp mynd. Hún segist vera
að teikna upp móöskulag sem leggst
upp að brenndum torfvegg og sé að
reyna að ná upp gólfmynd. Önnur
ung kona, Agnes Stefánsdóttir, forn-
leifafræðingur á Þjóðminjasafni, tínir
sýnishom upp úr holu í litla poka og
virðist velja þau af gaumgæfni. Orri
segir hana vera að safna viðarkolum
sem senda eigi í aldursgreiningu.
Hann segir líklegt að þarna hafi ver-
ið rauðablástursofn, það sé tiltölu-
Ein
elsta kirkja
landsins
SÉÐ yfir vinnusv®
SYLGJAN vakti mikinn fó
mikilvægir við t:
ORRI Vésteinsson fornleifafræ
sljórnar rannsdknii
RAGNAR Edvardsson fornleifa-
fræðingur burstar af brunnu
timburþilinu.