Morgunblaðið - 27.06.1998, Síða 40

40 LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Fegurð
orðanna
„Önnur varsú að hann talaði svo
snjallt og slétt að öllum er á heyrðu
þótti það eina satt. “
Heimskringla: Um fþróttir Óðins.
Er hægt að komast
hjá því að hluta stíl
og inntak í sundur?
Hvað felur það í sér
að stíll sé aðalatriði
málsins?
Greinarmunurinn á innihaldi
og formi, inntaki og stíl, er ein
af þessum grundvallarforsend-
um hugmyndaheimsins sem
virðist illmögulegt að losna við.
Ekki endilega vegna þess að
þetta sé á einhvern hátt „rétt“
lýsing á því hvernig málum er
háttað, heldur fremur vegna
þess að það verður ákaflega
erfítt að halda áttum ef þessu er
kippt burtu.
Skipting máls - til dæmis rit-
máls eða myndmáls - í form og
innihald er
VIÐHORF senn^e&a álíka
----- gömul og vest-
Krístján G. ræn hugsun,
Arngrímsson og einum
helsta smið
hugmyndaheimsins sem við bú-
um í, forngríska heimspekingn-
um Platóni, var hún ákaflega
hugleikin. Ein magnaðasta sam-
ræðan hans, Gorgías, fjallar um
þetta efni.
Þar skilgreinir mælskulista-
maðurinn Gorgías kúnst sína
sem svo, að hún sé ,,[h]æfileik-
inn til að sannfæra menn með
orðum [...] í krafti þessa valds
geturðu gert lækninn og
íþróttakennarann að þrælum
þínum [...] peningamaðurinn [...]
mun ekki safna auði fyrir sjálf-
an sig, heldur fyrir þig, sem
getur talað og sannfært múg-
inn.“ Og ef marka má
Heimskringlu hafði Óðinn þetta
vald.
Ef þetta er rétt virðist sem
við séum óhjákvæmilega ofur-
seld því sem kanadíski heim-
spekingurinn Will Kymlicka
hefur nefnt (í dálítið öðru sam-
hengi að vísu) „einræði hinna
orðhögu", þar sem þeir, er ekki
eru sérlega vel máli farnir,
hljóta að beygja sig undir
„sannleika" þeirra sem tala
„snjallt og slétt“.
Stíll skiptir öllu máli í
mælskulist og kappræðu, en í
samræðu getur hann aldrei orð-
ið meginatriði. Hann getur
meira að segja flækst fyrir, láti
maður orðin ráða ferðinni í
trausti þess að þau sjái manni
fyrir skilningi. Að vísu kann það
að bjóða heim nokkrum leiðind-
um að stefna fyrst og fremst að
skilningi - og helst gagnkvæm-
um - því hann getur reynst tor-
sóttur.
Hinn orðhagi leggur alla
áherslu á stfl. Ekki endilega með
það að markmiði að ná valdi yfir
öðrum, heldur getur stílfegurð
haft gildi í sjálfu sér, það er að
segja, ríkt „ofar hverri kröfu“ og
því ekki bara verið leið að
öðru - og væntanlega
hærra - markmiði. Þar með hef-
ur stíll öðlast helgan sess.
Þegar kyngi orðanna ræður
ferðinni er maður kominn inn á
svið hins ljóðræna. Tékkneski
rithöfundurinn Milan Kundera
sagði einu sinni í viðtali að hann
teldi ljóðrænan skáldskap ekki
bara vera ákveðna gerð bók-
mennta, heldur „ákveðið viðhorf
til heimsins". Ljóðskáldið, sagði
hann, „samsamar sig tilfinning-
um sínum. Andstaða við hið
ljóðræna felur í sér vantraust á
tilfinningum manns sjálfs [...] og
jafnvel annarra.“
Andstaðan við hið ljóðræna
segir Kundera að eigi sér rætur
í þeirri sannfæringu að óendan-
legt bil sé á milli þess sem mað-
ur heldur að maður sé og þess
sem maður raunverulega er;
milli þess sem maður vildi að
væri og þess sem raunverulega
er.
Þetta viðhorf Kunderas felur
í sér djúpstæðan efa um að
maður geti í rauninni verið al-
veg viss í sinni sök, hvort heldur
er um sjálfan sig eða eitthvað
annað. En hin „ljóðræna heims-
mynd“, sem Kundera nefnir svo,
strokar út þennan efa.
Kannski finnst einhverjum
þetta hljóma grunsamlega
skáldlega í ljósi þess að þarna
er verið að andmæla algildi ljóð-
ræns skáldskapar. Astæðan er
líklega sú, að þótt Kundera hafi
snúið baki við ljóðinu er hann
engu að síður sprottinn úr tékk-
neskum bókmenntaheimi, og í
viðtali árið 1967 sagði hann að í
þeim heimi réði ljóðið ríkjum.
Til marks um afgerandi stöðu
þess nefndi hann að í
Tékkóslóvakíu, sem þá var, væri
ekki gefið út eitt einasta bók-
menntatímarit sem ekki birti
ljóð reglulega. Meira að segja
fíude Pravo, opinbert málgagn
Kommúnistaflokksins, hafði
ljóðadálk á hverjum degi. Ein-
hverju sinni hafi hann verið að
blaða í handbók um gallblöðru-
sjúkdóma, og meira að segja
þar hafi verið að finna nokkur
ljóð.
„Þessi einhliða áhersla á Ijóð
á þátt í að skapa almennan
hugsunarhátt sem er ekki sér-
lega skynsamlegur, ekki sérlega
skarpur eða snjall, heldur er
gjarn á geðshræringar, tilfinn-
ingasemi og er gefinn fyrir
glansmyndir," sagði Kundera.
Þetta ljóðræna viðhorf, sem
upphefur málið sjálft og setur
það á stall sem uppsprettu
sannleikans, er frjór jarðvegur
fyrir helstu andstæðu samræð-
unnar, nefnilega kappræðuna.
Kappræða er barátta þar sem
mestu skiptir hvað maður sjálf-
ur segir og að virða orð and-
stæðingsins að vettugi (þetta er
oft gert með því að láta eins og
andstæðingurinn hafi ekki sagt
neitt). Við þessar aðstæður
skiptir mestu að tala „snjallt og
slétt“ til þess að viðstaddir grípi
ekki fram í. Ollu skiptir að ráða
ferðinni sjálfur.
Samræða er öðru vísi. Þar
skipta orð viðmælandans alveg
jafn miklu og orð manns sjálfs,
því að það sem viðmælandinn
segir mótar það sem maður seg-
ir sjálfur - og öfugt. Þannig
fléttast ræðurnar saman. Mark-
miðið er ekki að tala viðmæl-
andann á kaf, og flott orð verða
bara til vandræða.
Það er stundum sagt að mál
sé tæki. Oftast er átt við að það
sé samskiptatæki. En Gorgías
vissi að það getur líka verið
valdatæki, ef maður einbeitir
sér að hljómfegurð þess og
áferð. Þá getur maður með orð-
unum búið til glansmynd sem
heillar þá sem á hlýða - og jafn-
vel mann sjálfan - en það sem
þeir heillast af er tækið sjálft.
Borgarstjóri
gaf rangar
upplýsingar
hann viki úr borgarstjórn ef til
þess kæmi að hann sætti opin-
berri ákæru vegna viðskipta
sinna.
Þar með viðurkenndi Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir borgarstjóri að
henni væri kunnugt um að um-
ræddur frambjóðandi sætti opin-
berri rannsókn vegna mála sinna
aðeins nokkrum dögum eftir að
hún reyndi að telja Reykvíkingum
trú um að málin væru eldgömul, á
allra vitorði og þörfnuðust ekki
umræðu.
A SÍÐASTA kjör-
tímabili gegndi Ingi-
björg Sólrún Gísla-
dóttir embætti borgar-
stjóra. Aður en hún
tók við starfinu gaf
hún borgarbúum fjöl-
mörg loforð, t.d. að
skattar yrðu ekki
hækkaðir og skuldir
borgarinnar yrðu
greiddar niður. Borg-
arstjóranum mistókst
herfilega og loforðin
voru svikin. Skattar á
Reykvíkinga hækkuðu
og skuldir borgarinnar Kjartan
jukust um sex millj- Magnússon
arða. Þessar staðreyndir einar og
sér ættu að duga til þess að borg-
arstjórinn yrði ekki endurráðinn.
Þær sýna að Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir er stjómmálamaður
án stefnu.
En fleira hefur gerst sem leiðir
í ljós með óyggjandi hætti að
borgarstjóri fylgir pólitískri
hentistefnu frá degi til dags og
skiptir um skoðun hraðar en
venjulegt fólk um sokka. Þetta
kom einna best í ljós í nýafstað-
inni kosningabaráttu þegar borg-
arstjóri varð margsaga í alvarlegu
máli og kom með þá skýringu sem
henni fannst henta best hverju
sinni.
1. Eftir að fjölmiðlar sögðu
fyrst frá ávirðingum um fjármál
t\'eggja frambjóðenda R-listans
fyrir nýafstaðnar
kosningar brást Ingi-
björg Sólrún Gísla-
dóttir borgarstjóri
þannig við að láta ekki
ná í sig þrátt fyrir að
um mjög alvarlegar
ásakanir væri að
ræða. Þegar hún sendi
um síðir frá sér yfir-
lýsingu, fullyrti hún
að um væri að ræða
gömul mál sem öllum
væru löngu kunn. Hún
hefði kynnt sér alla
málavexti og því þyrfti
ekki að ræða þetta
frekar. I þessum orð-
um felst að hún hlýtur sjálf að
hafa vitað um hvað þessi mál
snerust og að þau væru ekki al-
varlegri en svo að ástæðulaust
væri að hafast nokkuð að.
2. Nokkrum dögum síðar sneri
borgarstjóri svo við blaðinu þegar
hún sá að þessi málflutningur
dugði ekki. Þá sagði hún að um-
ræddir frambjóðendur hefðu
vissulega lent í fjármálaerfiðleik-
um en náð að vinna sig út úr þeim.
Hins vegar væri fráleitt að ræða
þessi mál fyrir kosningar þar sem
enginn hefði sakað þá um refsi-
vert athæfi.
3. Örfáum dögum síðar sá borg-
arstjóri að þessi málflutningur
dugði ekki heldur og þá er upp-
lýst að hún hafi gert samkomulag
við annan frambjóðandann um að
Borgarstjóri skuldar
borgarbúum skýringar
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
skuldar borgarbúum skýringar á
því af hverju hún gaf þeim rangar
Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir skuldar borgar-
búum skýringar á því,
segir Kjartan Magnús-
son, af hverju hún gaf
þeim rangar upplýsing-
ar og varð margsaga í
þessu alvarlega máli.
upplýsingar og varð margsaga í
þessu alvarlega máli. Af hverju
sagði hún ekki satt í fyrstu tilraun?
Voru það rangar upplýsingar sem
réðu svörum borgarstjóra eða kom
hún með þá skýringu sem henni
fannst henta best hverju sinni?
Framgangan í þessu máli vekur
upp miklar spumingar um heilindi
hennar svo ekki sé meira sagt.
Borgarstjóri sem breytir framburði
sínum jafn oft í svo alvarlegu máli
án skýringa getur ekld verið
traustsins verður. Slík framkoma
er heldur ekki samboðin virðingu
borgarstjóraembættisins.
Höfundur er v&raborgarfulltrúi.
Sögulegur aukalandsfund-
ur Alþýðubandalagsins
HELGINA 3.-4. júlí nk. verður
aukalandsfundur Alþýðubanda-
lagsins haldinn í Reykjavík. Þessi
landsfundur mun skipta sköpum
um stjórnmálaástandið á íslandi á
næstu áratugum. Þar verður tek-
in ákvörðun um hvort félags-
hyggjufólk býður fram í einni
fylkingu til næstu Alþingiskosn-
inga eða heldur áfram sérhyggj-
unni. Innan Alþýðubandalagsins
er stór meirihluti sem vill sameig-
inlegt framboð, en þeir eru líka til
sem hafna þessari leið og telja að
með sameiginlegu framboði sé
rauði fáninn dreginn niður og
merki uppgjafar dregið að húni.
Fyrir mig persónulega er ekki
erfitt að fara samfylkingarleiðina,
en þýðir það að ég sé að kasta frá
mér hugsjónum um jafnrétti og
bræðralag? Nei, þvert á móti. I
tæp 30 ár hef ég gaufast um í
rangölum vinstri manna, að berj-
ast fyrir bættum kjörum alþýð-
unnar, herinn burt, ísland úr
Nató, gegn EES o.s.frv., og hvar
stend ég? Islensk alþýða berst í
bökkum, ríkisstjórnin ræðst að
grundvallarrétti verkalýðsfélag-
anna, bilið milli fátækra og ríkra í
þjóðfélaginu eykst stöðugt. Her-
inn situr sem fastast, ísland er
orðið hluti af EES og sumir þing-
menn Alþýðubandalagsins ekki
síður talsmenn kvótakerfisins en
þingmenn ríkisstjórnarflokkanna,
talsmenn stærstu eignatilfærslu
og auðsöfnunar í Islandssögunni
samanlagðri. Það sér hver sem
vill að vinstri menn hafa verið á
undanhaldi í langan tíma, baráttu-
mál eins og jafnrétti til náms og
ókeypis heilsugæsla eru fyrir
borð borin af ríkisstjórnum undir
forystu Sjálfstæðisflokksins. Auð-
vitað vekur það ugg hjá mörgum
að hugsa til þátttöku Alþýðu-
flokksins í ríkisstjórn Davíðs um
árið, þeir hafa ekki alltaf verið
sannfærandi jafnaðarmenn þeir í
Alþýðuflokknum, en gleymum
ekki heldur þátttöku Alþýðu-
bandalagsins í ríkisstjórnum þar
sem flokkurinn þurfti að gera
ýmsar vondar málamiðlanir til að
halda ráðherrastólunum.
Alþýðubandalagið hefur barist
fremst í flokki gegn heimsósóm-
anum, en árangurinn hefur verið
harla lítill. A sama tíma hefur
Sjálfstæðisflokknum tekist að búa
svo um hnútana að völdin þjapp-
ast á æ færri hendur og markaðs-
hyggjan tröllríður samfélaginu.
Sundurlyndi vinstri
manna hefur hindrað
það, segir Sveinn
Allan Morthens,
að hér hafí þróast
öflugur vinstri
flokkur.
Sundurlyndi vinstri manna hefur
hindrað það að hér hafi þróast öfl-
ugur vinstri flokkur sem geti í
samvinnu við verkalýðshreyfing-
una sett íhaldinu stólinn fyrir
dyrnar. Sameining vinstri manna
kemur til af sögulegri nauðsyn, en
ekki vegna þess að alþýðubanda-
lagsmenn séu að henda frá sér
hugsjónum um jafnrétti og
bræðralag. Meirihluti alþýðu-
bandalagsmanna gerir sér grein
fyrir því að sameiginlegt framboð
verður ekki umflúið ef menn vilja
halda merkinu á lofti og ná ár-
angri. Minnihlutinn hefur rétt til
að berjast fyrir skoðunum sínum
og þær ber að virða. Það er hins
vegar harla undarlegt að heyra
ýmsa þingmenn flokksins gefa yf-
irlýsingar um að þeir muni ekki
lúta lýðræðislegri niðurstöðu og
kljúfa flokkinn ef til sameiginlegs
framboðs kemur. Þá hvarflar að
manni að það séu ekki hagsmunir
íslenskrar alþýðu sem ráða heldur
þröngir persónulegir hagsmunir
eða persónubundin baráttumál
sem ekki hafa verið yfirlýst for-
gangsmál Alþýðubandalagsins.
Alþýðubandalagsmenn hafa á sl.
ári rætt sameiginlegt framboð ít-
arlega, farið yfir málin og skoðað
hvað það er sem er sameiginlegt
og hvað það er sem skilur að.
Nefndir sem hafa unnið að mál-
efnavinnu milli Kvennalista, Al-
þýðuflokks og Alþýðubandalags
hafa náð samstöðu um öll helstu
málin, en auðvitað er sitthvað sem
skilur á milli, s.s. kvótamálið og
aðild að Evrópusambandinu. Það
sem sundurskilur flokkana er þó
ekki meira en þegar skilur milli
manna innan Alþýðubandalagsins.
A landsfundinum verður tekin
söguleg ákvörðun um framtíð ís-
lenskrar vinstri hreyfmgar og um
leið möguleika vinstri manna til
áhrifa í íslenskum stjórnmálum.
Höfundur er framkvæmdastjóri og
situr ímiðstjórn Alþýðubandnlags-
ins.